Ni Eman

Adda tallo a saludsod ni Richard Ian Cadiz Bolosan, estudiante iti Iloko Literature iti MAEd Language and Literature iti MMSU Batac City maipanggep iti saritak nga “Eman.” Kursonadak man nga ibinglay:

1. Ania ti inspirasionmo, sir, a nangsurat iti “Eman”?

Dua ti makagapu no apay a nasuratko ti Eman. Umuna, kinaritdak da Appo Juan S.P. Hidalgo, Jr. ken Jaime M. Agpalo a mangsurat iti maipanggep kadagiti rebelde (NPA) a maisupadi ti balabalana kadagiti immun-unan a nasurat a sarita nga Ilokano.

Naibagada daytoy gapu met laeng iti saritak a “Dung-aw” a maipanggep met laeng kadagiti rebelde. Kuna ni Apo Hidalgo a di marisut ti parikut ti insurhensia babaen laeng ti maysa a sarita wenno panagdebate ti dua a karakter iti sarita (inusarna ti maysa a sarita nga Ilokano a nagdebate ti agkabsat a karakter a soldado ken rebelde tapno marisut wenno magibusan ti sarita). Kunana a ti masapul, maiparang ti agsupadi a prinsipio iti maysa a nakappapati a sarita.

Kuna met ni Apo Agpalo a nadudogen ti estilo nga inaramatko iti “Dung-aw.”

Ket sinuratko ngarud ti “Eman.”

Ti maikadua a makagapu, isu ti mismo a lasag wenno kararua ti sarita. Dimmakkelak idiay Sta. Teresita, ili a nagbalinen a gagangay dagiti putok dagiti aglalaban a puersa ti gobierno ken ti komunista a puersa. Dua ti diak malipatan a pasamak: isu ti panangitalaw dagiti rebelde iti daydi baro a kabsat ni nanangko idi agtawenak iti walo wenno siam. Agingga ita, awanen ti damagmi kenkuana. Kadagupan dagiti kakabsat ni nanangko, daytoy ti imbilangko a kasingpetan nga angkelko. Ket saan met a nairamraman iti uray ania a tignay a maikontra iti ania man a prinsipio a political. Napan laeng piman nagala iti uway idiay bakir ket innalada metten agraman dagiti kakaduana.

Maikadua a pasamak ket ti panangilasat dagiti militar iti nakapasagad/nakaulnas a bangkay ti uppat-lima nga agtutubo a malablabusan payen piman iti national highway tapno itabonda iti kamposanto ti ili. Addaak siguro iti Grade Five daytoy. Ti maysa kadagitoy, isu ti agtutubo a kaarrubami a sangkakuna ni nanangko a tuladenmi kano ta nagaget a barito. Nasingpet. Saan a makibarbarkada. Ngem daksanggasat ta timmipon kadagiti rebelde kalpasan nga aksidente a napapatay ti amana dagiti agtutubo met laeng iti bariomi a saan a naipaayan iti hustisia. Daytoy nga estoria, makitam ditoy ti absurdity ti biag. Nga awan ti kaes-eskan ti maysa a biag.

Kasta met a karaman iti daytoy a makagapu ti pannakayasidegko kadagiti mismo a kameng ti komunista a tignay. Naam-ammok dagiti agtutubo wenno indibidual nga addaan iti nadarisay a gagem a mangipatungpal iti maysa a prinsipio nga iti panagkunada, makatulong iti kaaduan para iti sapasap a karbengan, oportunidad para iti nasayaat a panagbiag, ken ti pannakapatapuak dagiti agin-aari a sumagmamano a nababaknang.

2. Apay nga adu dagiti flashback ‘diay saritam, sir?

Gapu ta isu ti nakitak a panglakagan. Isu ti napilik nga estilo. Maysa nga aldaw a panagbiahe ti kangrunaan a karakter ket naiparang dagiti ramen ti sarita babaen ti flashback.

Adu pay ketdin ti nasurat a kakasta nga estilo. Ti maysa a malagipko ket inusar ni Apo Linda Lingbaoan a ti kangrunaan a karakter, nagawid idiay Abra. Idi dumsaag iti bus ti bida, naggibusen ti sarita.

Iti “Eman”, nangrugi ti sarita iti naggapuan ni Sharon ket nagpunget iti papananna. Iti dayta met nga aldaw a nagpunget ti ayan-ayatda ken Lucas a naammuantayo babaen dagiti flashback. Dita met a natungpalna ti dawat ni gayyem a Marites a ti pakasaritaanda, naammuantayo kadagiti flashback.

Kayatko pay nga ibaga a babaen ken ni Lucas, naammuantayo ti dakes nga epekto kadagiti gagangay nga umili ti prinsipio ti bayolente a panangsukat iti sistema. Babaen met ken ni Marites, nakitatayo ti dakes nga epekto ti di panangipangpangag ti gobierno kadagiti dawat dagiti babassit nga umili.

Ket ania ti naganab dagitoy a gagangay nga umili? Isuda met laeng ti naipatli idinto nga agtultuloy nga agraira dagiti kayatda koma a magibusan a sistema.

3. Ania ti role ni Eman iti sarita? Apay nga Eman ti paulo ti sarita?

Iti ania man a tay-ak, sakbay nga ageksperimentoka wenno mangusat iti bukod a dana, masapul a masursurom pay nga umuna dagiti kangrunaan wenno basic iti maysa a tay-ak. Iti daytoy a gundaway, isu ti sarita. Impakatko nga immuna dagiti elemento wenno ramen ti maysa a sarita. Kas iti panagaramat iti simbolismo. Ni Eman, manipud iti Emannuel (wenno Immanuel) a kayatna a sawen, “adda kadatayo ti Dios”. Kayatko nga iparang nga iti uray ania a disso, komunistaka man wenno militarka, adda ti Dios, wenno ti existencia ti pammateg, kappia, pannagibi, amin amin a nasayaat iti daytoy nariribuk a lubong. Kas ken ni Jesucristo (nga isu ti pudpudno nga Emmanuel), adda ti maladaga kas simbolo ti namnama ken ayat para kadagiti dua a nataengan a napukpukawanen iti namnama. Innalak met ti Sharon iti Charon nga iti mitolohia dagiti Griego, isu ti para awit kadagiti kararua dagiti pimmusayen. Itoy a gundaway, ni Sharon ket iggemna ti maysa a kararua ti baro a biag.

Sublianak ti Eman kas simbolo ti amin-amin a naimbag itoy a lubong. Wen, napukawan man ni Sharon iti dua a patpatgen, da Lucas ken ti pagayamna (anian a nagkas-ang iti pudno a biag J ), mabalin nga isuna ti taga-imet ti ayat, kappia, namnama para iti sabali a mabalin kadagiti adalanna ta maysa la ngarud isuna a maestra. Idi nayat isuna iti dawat ni Marites, lohikal laeng daytoy a desision kenkuana, isuna kas maysa a maestra nga instrumento ti adal wenno panagbalbaliw dagiti adalanna.

 

(Naipablaak iti Bannawag idi Agosto 8, 2005, maikadua a gunggona iti salip iti sarita ti Judge Vivencio S. Baclig Awards 2005. Nairaman pay iti Karapote, antolohia dagiti 13 a nasuerte a sarita, a naimaldit idi 2011.)