Gagan-ayan
“ALEX, kita’m, ne!” Sinidol ni Noreen ti bakrangko ket nabugtak ti tukmaak koma a kulalanti iti sabong ti gumamela. Timmayab daytoy iti kaorkidiaan iti tengnga ti solar ti Immaculate Conception Chapel.
“Nagmayat, ne!” Winagwagnan ti kanawan a takiagko.
Nakaemko ti akimbaba a bibigko a nangtangad iti itudtudona, iti masansan a pagrimatan ti gagan-ayan iti kastoy nga oras iti maudi a lawas ti bulan. Agkiraykiray ti banag iti nalidem a tangatang. Idi awan a makitak ti gagan-ayan, pinasikigak. “Awan ti mayat iti pumanaw.”
Dinak nangngeg iti kunak ta di naukas ti isemna nga ad-adda a nangpaminar iti agsumbangir a kallidna. Naggiteb pay dagiti sangik a nangpanunot no kasano a pinagrimat dagiti babassit a kiray ti eroplano dagiti matana. “Nalidem ti papanan ken napanawan.”
“Ni daytoy met ta spoilenna ti gundaway.” Indusngona ti kanigid nga abagana iti kanawan nga abagak. Nayaplaw ti sumagmamano a linabag ti labes-abaga a buokna iti pingpingko.
Nagsay-aak. “Kunak manen, ania pay ti sapulem? Agtrabahoka iti weekdays.” Nagmuestraak a kasla agbilang. “Ag-masteral iti sumipnget ti Lunes ken Mierkoles. U.P. pay, a. Agisuro iti Sabado. Kaduam ti pamiliam iti Domingo.” Nagpug-awak uray no nasalemsem ti palayupoy a mangin-iniin kadagiti bulong ti bua, santol, mahogany, santan, orkidia, ken yellow tops iti bakrang ti kapilia.
“Balay!” Nagtingig sa ngimmato dagiti kidayna. “Ni Imelda, twenty-fivena laeng, nakaalan idiay Kingsville. Kalpasan ti dua a tawenko idiay, amangan no addanton luganta. O, di okeyton ti nakemta nga agsimpa.” Naglibbi ket inarakupna ti nagdippit a gurongna sa impatayna ti timidna kadagiti tumengna. Minuraregak. Kasla saan nga isu ti ay-ayatek a nagkuna, “Talinaay ti kaunggan ken kinaragsak ti nasken itoy a biag.”
Inunnatko dagiti sakak ket nagbatay dagiti dapanko iti umuna a pangal ti tallo-katukad nga agdan a sumap-al iti pasilio iti bakrang ti kapilia. “Sabali ti dayalogmo ita, a.” Intam-egko dagiti dakulapko iti basar. Nariknak ti salemsem a nagpangato kadagiti takiagko. “Saan a dayta ti seguridad, e. No mariknata nga umang-anges ti maysa ken maysa, dayta ti nasken… ken rumbeng.” Indagdagsenko ti maudi a balikas.
“Yadapt met ti tao ti aglawlawna, a. Biological dayta.” Inukasna ti arakupna kadagiti tumengna sa pinagkukotna dagiti sakak ken ginaw-atna ti kanawan a takiagko. Nagdippitkami. Pinug-awanna ti lapayagko. Simgar dagiti muldot iti teltelko. Insadagna ti ulona iti kanawan nga abagak. “Nabannogak ngaruden iti sistema. Kunak man no nalawag kenka daytan?” Immanges iti nauneg iti kunak ta ngimmato sa kellaat a bimmaba dagiti abagana.
“No awan ti tumubngar, agnanayon a kasta.”
Linintegna ti nagtugaw. “Wen, a, ta sabali ti set-upyo. Ken mannuratkayo… sika, adda outletmo. Siak, dakami? Ibandomi kadagiti kakaarrubami? Agpainterbiukami iti TV? Alex, iti kanito a timmubngarkami, pangpidutanmi kadagiti bagbagimi? Siak? Dua ti adda iti kolehio nga adiek. Nakidditen ti makalapan ni tatay. Mano ti bayad ti apartment, koriente, danum, pagplete? No apay ket a nguminngina latta, a, ti gasolina.”
“Di mapanka iti sabali?”
“Iti isu met la a sistema?” Nagarko dagiti kidayna.
Impakurosko ti kanigid a tammudok kadagiti bibigko ta nagkallatik ti bosesna iti bubongan ti kapilia a nanglinong kadakami. Ngem nakair-irtengen ti rupana.
“Sistema ti pananggundaway dagita a foundation, numero uno ti Kalinga. Ibagak manen a dagita a donasion, no ania ti napintas, no ania ti nasayaat, magsipidut dagiti empleado. No ania ken no adda mabati, isut’ mapan kadagiti ubbing. Kas ‘tay kunadan, hanabale a maisakripisio ti pagrebbengan ngem ti agsikaw ti tian.” Nagngilangil sa nagsanamtek. “Iti gobierno, ad-adda manen. Yad-addana a baybay-an dagiti umilina ta inton agrigatda, mangipatakder iti institusion a sinsinan pangtulongna kadakuada. Ngem ania? Pagnaaranto man met laengen dagiti antukab!” Immanges iti nauneg. Agar-arimasan dagiti matana. “Isu a panagkunak, idiay abroad, at least, suelduandaka iti umno, okey. Awan bibiangko kadakuadan ta diak met ida kadaraan. Ken tultulongan ida ti gobiernoda.” Naregreg dagiti luana.
Inrakusko ti kanawan a takiagko iti bukotna. Inawidko ket situtulok a nagsadag iti abagak.
“BINIITMO metten,” umis-isem ni Manong Cristino Burgos a nangawat iti manuskrito. “Masterkan iti proofreading.”
“Diak kayat nga awan ob-obraen ti associate editor. Amangan no siak ti pagdas-alan ti pungtot dagiti Ilokano no maladaw ti magasin a segseggaanda.” Agkatkatawaak a nagkurno. “Manong, yun-unakon.”
“Agurayka.” Nagatipa. “Timmawag ti sekretaria ni Madam Imee. Agmermeriendaka itay.” Tinan-awanna ti kantina iti likudan ti pasdek ti editorial. “Nadamagda kano ti pabuyayo no Disiembre. Adda kano pay tiket?”
“Ay, ket dandanin, a, maibus.” Nagkatawaak. “Wen, adda latta inreserbami kadagitoy a tattao. Rumbeng a maammuanda ti sentimiento dagiti padada nga Ilokano.”
“Ket wen, a.” Inamuyna ti naingpis ngem atiddog nga imingna. “Innalak ti phone numberda.”
“Awagakto no bigat. Malem met pay ti praktismi.”
“Ala ngarud. Five-thirty a rummuarak.”
Iti Chino Roces Avenue a sanguen laeng ti RPA Publishing, pinarak ti diep a nagkaratula iti PRC. Nagtugawak iti abay ti drayber. Sinaklotko ti asul a backpack. Impasirko ti Swatch iti kanigid a punguapunguak: 5:15. ‘Sakto, nakunak ti nakemko. Alas sais nga agawid ni Noreen.
Awan iti panunotko dagiti malabsan a pasdek, pagadalan, overpass, intersection. Nakitak iti side mirror ti dyip ti nairteng a rupak. Napuskol gayamen ti imingko. Inyamuyko dagiti kanawan a ramayko iti buokko a la Che Guevarra.
Nagkuyegyeg ti naka-silent mode a cell phone iti kanawan a bolsak. Inruarko. Text ni Marites, ti buridekmi a tallo nga agkakabsat: Manong, gud pm. Musta u? Baka malipatam, mid-termmi iti katapusan. Subalitak iti uno ti ipaw-itmo, hehe. Tc. Adingmo.
Napaisem a napangilangilak bayat ti panag-textko iti: Wen, mlglagipko a knyon.
Masansan a sutilendak dagiti gagayyemko. Atiddog sa ketdi ti listaan ti panagadalmo, Lakay? kunkunada. Mapaisemak laeng a mangisungbat a siak met ti nagdisnudo a mangpaadal iti dua nga adiek nga agpada nga adda iti kolehio. Inkari met ketdi ni Arnel nga apaman a makaturpos ken makapagobra, isu metten ti mangisakad iti buridekmi.
Inyaw-awan ti panagpampanunotko ti makapautoy a biahe. Idi makadisaagak iti PRC, nagtraysikelak a nagpa-Pedro Gil. Ipis-itko koman ti buzzer ti maris kayumanggi a landok a rikep ti ruangan a naarkuan iti Kalinga Foundation idi pagammuan la ta mailukat. Inisemak ti babai a nakabestida ngem madlaw ti timburog ti boksitna a nagsinsin dagiti imana a nagbitbit iti dua a dadakkel a plastic bag. Iti masansan a panangdagasko iti nobiak iti pagob-obraanna iti liman a bulan a panagayan-ayatmi, ita laeng a makitak ti babai.
Maregreg ‘ta sikogmo, yisemko koma ngem nagbabawiak.
“Ania ti masapulda?” Immisem ngem nagminar ti labbasit kadagiti pingpingna. Nakaturong ti imatangna iti barukongko. Diaske, diak gayam naikkat ti naikuentas kaniak nga ID. “Awan ni Mother Ignacia.” Dimmakkel dagiti mulagatna iti panagtalangkiawna a kasla mangtannawag iti Pedro Gil no adda kaduak wenno luganko a naiparking dita. Impagarupna la ketdi nga aginterbiuak gapu iti nagdakkel a nalabaga a PRESS iti IDk. Iti puotko kadagiti estoria ni Noreen, ti directress ti foundation ti kunana a Mother Ignacia.
“Saan nga isut’ inayak, Madam,” inyatipak. Inuksotko ti ID sa indiretsok iti kanawan a bolsa ti pantalonko. “Ni Noreen. Siak ti nobiona.” Immisemak. In-inut a nagsubli ti umno a maris ti rupana. In-inut met a limmawa ti riang ti gate. Nakitak ni Noreen iti arubayan ti dua kadsaaran a pasdek. “Ne, adda dita gayamen.” Insungok ti nobiak.
Nagdardaras a kinamang ti babai ti Pedro Gil. Iniggamak ti ruangan tapno saanen nga agrikep. Adda aglima ti tawenna nga ubing a nangkamakam ken ni Noreen. Kasla binilin ti nobiak daytoy. Nagdardaras nga immasideg kaniak.
“’Yannan?” Tinannawagan ni Noreen ti babai. “Sal-at ketdi a biag!”
“Apay manen?” Innalak ti shoulder bagna. Kinamangmi ti sidewalk nga agturong iti simbaan ti Our Lady of the Abandoned.
“Nakitam daydiay, nakitam?”
“Siempre, isut’ nangilukat.” Inyasidegko ti lapayagko iti ulona ta pimmigsa ti banurbor ken bosina dagiti dyip. Kinamangmi ti arubayan ti simbaan. “Baro?”
Tinangadnak a pinerreng. “Ni Tess daydiay. Pangrabii idi isu nga itay laeng a nakitam.”
“Padam a social worker?” Tinaliawko ti simbaan a naarkosanen iti adu a babassit a bombilia ti aglawlawna.
“Agurayka.” Iniggamanna dagiti takiagko. “Dagidiay bitbitna, donasion, Alex, donasion.” Inridisna ti maudi a balikas. “Kitaem, a. Inyurayna a talaga. Kasangsangpet dagidiay, a.” Kasla ad-addan a nabannog ti nobiak. “‘Diay sikogna, naalana iti maysa nga ubing ti foundation.” Kasla makakitkita iti di katatawan iti panangmulagatna kaniak.
Saanak a nakigtot iti immuna. “Ubing?” Nagarko dagiti ababa ngem pamuskolen a kidayko.
“I mean, agtutubo, nataengan... twenty years old. Ngem ubingmi lattan, a, ta dakam’ ngarud ti agay-aywan. Aglive-indan.” Nakarupanget ngem diak mauma a mangperperreng kadagiti matana. Uray iti kastoy a panagsidungetna, adda makitkitak a rimat. “Nakitam? Maysa laeng dayta nga anay wenno lati iti dayta a foundation.” Nagsanamtek.
“Ay-ayatenda la ketdi ti maysa ken maysa.”
“Ni Alex met ta serioso ti tao. Kasla dakamin ti nanangda. Suruanmi ida nga agbasa, agdayaw, agdalus… Sa ketdin kasta.”
“O, sige, joke daydiay. Umisemka man. Naglaadkan, ne.” Pinidilko ti timidna. Nagling-i.
“Koma no saan nga ammo ti dadduma nga ubbing.” Nagngilangil a nakarupanget.
“MANGANKA ditoyen,” kinalbitnak ni Noreen idi sumrekkamin iti dua-kadsaaran ngem pangileten nga apartment a nayintar iti Broadway Street. Domingo ket kasla immadu ti tao iti agsumbangir nga abaga ti kalsada: karinderia, biliaran, arimutong dagiti usisera. Kumanabtuog ken pumalagapag met ti Quezon City Gymnasium iti labes ti nangato a pader.
“Saan san.” Nalagipko ti ikamkamakamko a paset ti aglinawas a nobelak iti magasin. Masapul a malpasko ti para iti bulan ti Disiembre itoy dua a maudi a lawas ti Nobiembre.
“Di met nakimisa ni adingmo? Amangan no paglutuemto pay laeng. Yawidamton.”
Nagdaydayawak kadagiti tallo a kabbalay ni Noreen a nadatnganmi iti salas iti sango ti telebision: nakailad iti sopa ni Harold a buridek, nagabay da Ina Aurea ken Mike a maikadua. Inawat ni Noreen ti iggemko a Baliwag Lechon a dinagasmi iti sango ti Christ the King Chapel a nakimisaanmi.
“Mangantayon.” Nagdiretso ni Noreen iti komedor a ginudua ti divider ti sangaagpa a baetda ken ti salas. “Awan ti dinengdeng, Alex. Kakaasiakto manen iti kantiaw no maymaysaak nga agsidsida.”
“Diak talaga makursonadaan ti dinengdeng. Uray sangkadayaw ti kaarrubatayo idiay Batangas a nakaasawa iti Ilokano.” Simmaruno iti komedor ni Ina Aurea. Nagtugaw iti kabesera ti para innem a kuadrado a kayo a lamisaan. “Hmp, ti la ipalpalagip ni daytoy. Nalagipko manen ti kalugaran ni Alex a nangtaray iti utangna. Dayta nay ‘dad’ta bangir a ridaw. Nakitkitam san, sika.” Insungonak.
Timmarabangak. Nainayad ti ngilangil a nabuyogan iti panagbingngi dagiti bibigko a diak ammo no isem ti panagsaadna. Nalipatan sa ti baket ti sangkadayawna a pinakbet a lutok tunggal mangaldawkami iti Domingo. Nadakamat met ngarud ni Noreen a nagawid ni Ama Placido a tatangna iti Batangas City a puonda a kapasigko manipud idi napagpatanganmi ti imas ti lambanog dagiti Tagalog ken basi dagiti Ilokano. “Cagayan met ti probinsiak, ina.” Nakamattiderak iti abay ti lamisaan. “Taga-Ilokos ‘diay kunayo.”
“Taga-La Union met ‘tay natiliwan a nagkodigo a kaklasek.” Nagtugaw ni Mike iti makanawan ni Ina Aurea. Pinerrengko ni Noreen bareng mabasana kadagiti matak ti panaglagawko. Kinidmatannak sa imbaw-ingna ti imatangna iti kaldero a paggawgaw-anna iti inapuy. Nagkuretret ti mugingko. Nalipatandan sa ketdi ti sangatungbo a bagas nga impaw-itda idiay balay nga intarusko ditoy.
“’Tay heneral a mannanakaw, Ilokano.” Nagtugaw ni Harold iti abay ni Mike. Pinadatana ti nakapakleb a pingganna. Awan ti ammok a basolko kadagitoy. Ti laeng diak yaannugot nga agabroad ti susikmi ken Noreen. Nagkarayam ti lamiis kadagiti gurongko a nagkamang iti durik.
“Dakayo met. Kapampangan ti Presidente. Dagiti aliporesna, Tagalog. Dida met maingato ti sueldo.” Indisso ni Noreen ti agas-asuk a sangaplato nga innapuy iti tengnga ti lamisaan. “Alex, agkararagtayo man.” Kinidmatannak.
NAGDALUPISAKAK iti basar ti auditorium ti seminario. Iti kanawanko, nagmuestra ni Fr. Daniel. Nadaeg ti musika a nagallangogan. Napasnek ti sangapulo a seminarista a puro Ilokano iti iggemda a nadumaduma nga instrumento: piano, biolin, banduria, gitara, baho, kongga, maracas, tambourine.
Inallopnak ti naidumduma a boses ti koro a buklen met ti sangapulo ket innem nga estudiante nga Ilokano iti nadumaduma nga unibersidad iti Metro Manila. Nagtungtung-edak iti kabaelan ti gayyemko a padi nga i-San Nicolas, Ilocos Norte. Di nasaaw dagiti padi a Pransiskano iti panagpabasada iti konserbatorio ti U.S.T. ken U.P.
Nailukat ti telon. Narugian ti pabuya: Ti naulimek nga away, nayam-ammo ti baro a rupa ti panagbiag; ti adu a kayat ti tao; ti panagpanaw tapno agbirok iti nalawlawa a pagaraban; ti pannakigasanggasatda iti nadumaduma a paset ti lubong; ti napanawan nga Ilokandia; ti pannakaadipenda iti nakaisadsadanda a daga; ti pannakarpuog dagiti pagtaengan iti Ilokos; ti pannakasayyasayya dagiti Ilokano; ti panagawid dagiti pimmanaw; ti pannakabangon ti baro nga away…
Mapnekak iti nalawag a panthomime ken dagiti nabatad a dialogo; mapikapikak ti emosion iti rupa ken garaw dagiti dramatista. Makapaladingit met ti maris ken terno dagiti bado ken tapungor iti nalidem a kasasaad dagiti agbibiag. Panagkunak, iti mismo a pabuya a pakaaramatan ti silaw, ad-adda a mailadawan ti pakasaritaan a kanayon nga agrikrikudo iti panunotko.
Bayat ti ensayo, masansan a masiripko iti bakrang ti entablado ni Arnold. Mangngegko ti nakapsut ngem nabileg a panangiturongna. Nagtungtung-edak iti naurnos ken nabatad nga ipakaammo ti estoria. Saan a pagduaduaan no apay a pinatgan ti U.P. ti dinawatna a further studies iti abroad iti benneg ti teatro.
Pinalakpakak ti pannakapnekko iti rehearsal.
“Makabulan pay laeng iti mamindua kada lawas a panagensayo, agtagilangan ti rinugiantayo.” Un-unorenmi kada Fr. Daniel ken Arnold ti patio a manglikaw iti seminario dagiti Pransiskano. Maikur-aymi ti napuskol a bulong dagiti mahogany, narra ken akasia a rurosen ti palayupoy. “Naabbukayak iti naidumduma a musikam, Padre.” Tiningigak iti kanawanko ti natayag ngem pangullapiten a padi. “Arnold, Lakay, amateur dagiti aktormo ngem mabalindan iti CCP.” Tinangadko iti kanigid ti nabaneg ken natayag ngem napugot nga i-Caba, La Union.”
“Naisuratmo ti adda iti panunotko, Lakay.” Nariknak ti dagsen ti dakulapna iti abagak. “Mapnonto la ketdi ti Abelardo Hall iti palakpak.”
“Wen, wen, bareng no maabbukay ti rikna dagiti agbuya.” Nakaturong ti imatang ti padi iti sangomi.
“Dumawatkan iti bakasionmo iti provincial ministeryo, Apo.” Nagkatawaak iti nalag-an. “Amangan no Hawaii ti maadakan ita dagiti seminaristam.”
Immisem laeng ti padi.
“Hell, bareng no maawatandatayo, a. Amangan no ibagada nga aglanglangsottayo.” Inkur-ay ni Arnold dagiti bulong. “Suktanyo metten ta sarsuela Ilokana, sal-at, kunadanto ketdi.”
“No ay-ayatenda ti Ilokandia, Lakay, arakupendakanto.”
NAGSASARUNO ti panagtilmonko. Namaga latta ti karabukobko uray naatiananen ti sagsasangapulo a pisos a mineral water a Wilkins. Nanarpaak idi nagngarietak a pinettak. Nagkusipet ti panagkitak a naitalimudok iti rimmuok dagiti kulalanti iti kaorkidiaan iti arubayan ti Immaculate Conception Chapel. Nabara ita ti sang-aw ti daga a nagkamang iti tallo-katukad nga agdan uray umunan nga aldaw ti Disiembre. Tinangadko ti law-ang. Awan ti agkiraykiray a makitak.
“Alex,” inagaw ni Noreen ti plastik, “maawatannak koma met, a. Adda met arapaapko.” Kasla saan a ni Noreen ti kasarsaritak. Malaksid iti natimbukel ken naisem a rupa, pangatiddogen a buok ken natubtubay a bagi, rinaemko idi makiinnuna kaniak a tumudok iti fishball ken mangukis iti balut iti naminsan nga inawisko idiay Balic-balic a kaserak.
“No arapaapmo ti agpabaknang, di saan koma a social worker ti innalam. Ngem saan a daytoy ti punto, e. Innakon, kunam, ket mapanka met lattan. Panawannakon, kasta?” Pinerrengko. Rumanagutok ti barukongko iti naammuak a duan a bulan nga ipagpagnana ti papelesna nga agabrod. Iti pay a-dose ti luasna nga agpa-Canada!
“Isu ngarud nga itedkon ti wayawayam.” Nagbaw-ing. Indissona ti nalukot a plastik iti kanawanna.
“Apay, kasla mamaen lattan?” Nalagipko dagiti pasagid ti ina ken kakabsatna. Naglalaoken ti marikriknak iti panaglamiis dagiti dapan ken gurongko. “Siak pay ketdin ti kontrabida ditoy. Tapno matuloy ti planom, idispatsanakon.” Aggitgiteb dagiti pispisko. “Sakbay pay ti Paskua!” Malagipko ti kanayon a panangilangsotko a nakasarakakon ti numero uno nga agrukbab iti lutok a dinengdeng ken pinakbet ket maysa pay a Tagala nga agkammet no mangankami.
“Pakawanennak.” Pinerrengnak. Agar-arubos dagiti luana ngem nairteng ti rupana. “Kas nakunak, nabannogakon nga agsaksakripisio iti awan met namnamaek a matun-oyan.”
“Ania ngarud ti maalam iti papanam?” Nadagsen dagiti balikasko. Nalamiis ti pul-oy ngem agkalimduosanakon. Kasla agtupaken ti nangisit nga ulep. Kasla mapipikelen ti barukongko a makalagip kadagiti impatpatarusko a daniw ken sarita a mangguyguyugoy kadagiti Ilokano a sangpetandan ti narang-ayen nga Ilokandia. Aglamlamiis dagiti dapanko iti pannakalagipko kadagiti bugas dagiti sinuratko: agsublikayon ta adda ditoy ti kinabaknang ti bagi ken pagtaengan ti karararua, ti bukod a daga.
“Wayawaya iti barusngi a sistema. Ken… wen, siempre, kuarta.”
Diak mailadawan ti rikna a simmuknor iti sibubukel a bagik ket naadasanak iti pigsa iti panagpakada ti ay-ayatek. Nariknak ti panagdisso ken panagtulid ti nabara a banag kadagiti pingpingko.
AGSASARUTSOT dagiti mangalamano kadakami kada Arnold ken Fr. Daniel. Iti nagtakderanmi a ruaran ti Abelardo Hall ti U.P. Diliman, awan ti pumanaw a di agpakada iti, “Superb, Lakay!” wenno “Naglalaingkayon a lallaki!” wenno “Henio a talaga ni Ilokano!”
Iti alas onse ti rabii, agal-allangogan ti garakgak-Ilokano iti kampus.
Tung-ed, isem ken kurno ti insubadmi. Wagwag iti dakulap kadagiti politiko a nagikari iti donasionda a pangay-ayo kadagiti estudiante a nakipaset iti pabuya.
“Welcome la unay ti scholarship, Appo!” Inkatkatawami bareng ipaypaysoda.
Sumagmamano pay ti adda iti hall ngem nagpakadaakon. Inton bigaten ti selebrasion, indawatko. Kursonadak ti agtaklay iti kampus. Tinangadko ti law-ang. Addan iti batogko ti gagan-ayan.
Nasaksianyo kadi ti ipapanawna itay alas nuebe? intirak ti kinamauyongko tunggal agputarak iti daniw, sarita, wenno nobela. Diak napupuotan a naregreg ti luak.
Ngem nagsardengak a dagus. Kabaelan kadi a pagsublien dayta a gagan-ayan ti pimmanaw? Kuidaw!
Nakigtotak iti natibong a palakpak iti likudak. Baro nga estilo ti panaghold-ap? Tumarayak ti kunak ngem diak naigawid ti bagik a timmaliaw. Ni Noreen?
“Noreen!” Kasla nakakitaak iti al-alia.
“Napintas, napintas. Impa-translateko ken ni adingmo,” insungona ti balasang nga agpaypayapay iti sango ti Abelardo Hall. Ti diaske, imbagana nga agrepaso. Paset gayam ti eksena a diak itan maaw-awatan.
“No nagpa-Canadakan?”
Limmawag dagiti akasia a malaksid iti naiputipot a babassit a bombilia iti puonda, namermeran iti panagkunak iti kulalanti. Nagkatawa ket ad-adda a pimmigsa ti uni dagiti riari ken kuriat iti sibubukel a kampus.
“Last minute, inggawidnak ti ayatko kenka. Wen, saan a sika ta dimo inaramid…” Umis-isem ngem agar-arimasa dagiti matana.
Diakon pinagsao pay. Diningpilko dagiti bibigna. Sinalemsemak ngem kinamang ti bara ken banglo ti sang-awna ti sibubukel a bagik. Naginnibetkami. Timmaliawak. Awanen ti adiek. Planado a talaga.
“Ket?” Tiningigak.
“Agaplayak iti DSWD. Kustoka, no awan tumubngar, agnanayon a madi. Santo agramaram. Diak kayat ti kasta. Ken uray sika, di kadi? Ta no saan, nalaad ti pabuyayo.” Nagattatel a nangibalikas iti Iluko kadagiti maudi a balikasna.
Nagkatawaak.
“Makipaskuaka idiay kuami?”
“Ket no kagurada ti Ilokano?”
“Segseggaanda ti pinakbetmo.”
-30-
(Maika-3 a Gunggona, Salip iti Sarita, Reynald F. Antonio Awards for Iloko Literature 2005)
“Nagmayat, ne!” Winagwagnan ti kanawan a takiagko.
Nakaemko ti akimbaba a bibigko a nangtangad iti itudtudona, iti masansan a pagrimatan ti gagan-ayan iti kastoy nga oras iti maudi a lawas ti bulan. Agkiraykiray ti banag iti nalidem a tangatang. Idi awan a makitak ti gagan-ayan, pinasikigak. “Awan ti mayat iti pumanaw.”
Dinak nangngeg iti kunak ta di naukas ti isemna nga ad-adda a nangpaminar iti agsumbangir a kallidna. Naggiteb pay dagiti sangik a nangpanunot no kasano a pinagrimat dagiti babassit a kiray ti eroplano dagiti matana. “Nalidem ti papanan ken napanawan.”
“Ni daytoy met ta spoilenna ti gundaway.” Indusngona ti kanigid nga abagana iti kanawan nga abagak. Nayaplaw ti sumagmamano a linabag ti labes-abaga a buokna iti pingpingko.
Nagsay-aak. “Kunak manen, ania pay ti sapulem? Agtrabahoka iti weekdays.” Nagmuestraak a kasla agbilang. “Ag-masteral iti sumipnget ti Lunes ken Mierkoles. U.P. pay, a. Agisuro iti Sabado. Kaduam ti pamiliam iti Domingo.” Nagpug-awak uray no nasalemsem ti palayupoy a mangin-iniin kadagiti bulong ti bua, santol, mahogany, santan, orkidia, ken yellow tops iti bakrang ti kapilia.
“Balay!” Nagtingig sa ngimmato dagiti kidayna. “Ni Imelda, twenty-fivena laeng, nakaalan idiay Kingsville. Kalpasan ti dua a tawenko idiay, amangan no addanton luganta. O, di okeyton ti nakemta nga agsimpa.” Naglibbi ket inarakupna ti nagdippit a gurongna sa impatayna ti timidna kadagiti tumengna. Minuraregak. Kasla saan nga isu ti ay-ayatek a nagkuna, “Talinaay ti kaunggan ken kinaragsak ti nasken itoy a biag.”
Inunnatko dagiti sakak ket nagbatay dagiti dapanko iti umuna a pangal ti tallo-katukad nga agdan a sumap-al iti pasilio iti bakrang ti kapilia. “Sabali ti dayalogmo ita, a.” Intam-egko dagiti dakulapko iti basar. Nariknak ti salemsem a nagpangato kadagiti takiagko. “Saan a dayta ti seguridad, e. No mariknata nga umang-anges ti maysa ken maysa, dayta ti nasken… ken rumbeng.” Indagdagsenko ti maudi a balikas.
“Yadapt met ti tao ti aglawlawna, a. Biological dayta.” Inukasna ti arakupna kadagiti tumengna sa pinagkukotna dagiti sakak ken ginaw-atna ti kanawan a takiagko. Nagdippitkami. Pinug-awanna ti lapayagko. Simgar dagiti muldot iti teltelko. Insadagna ti ulona iti kanawan nga abagak. “Nabannogak ngaruden iti sistema. Kunak man no nalawag kenka daytan?” Immanges iti nauneg iti kunak ta ngimmato sa kellaat a bimmaba dagiti abagana.
“No awan ti tumubngar, agnanayon a kasta.”
Linintegna ti nagtugaw. “Wen, a, ta sabali ti set-upyo. Ken mannuratkayo… sika, adda outletmo. Siak, dakami? Ibandomi kadagiti kakaarrubami? Agpainterbiukami iti TV? Alex, iti kanito a timmubngarkami, pangpidutanmi kadagiti bagbagimi? Siak? Dua ti adda iti kolehio nga adiek. Nakidditen ti makalapan ni tatay. Mano ti bayad ti apartment, koriente, danum, pagplete? No apay ket a nguminngina latta, a, ti gasolina.”
“Di mapanka iti sabali?”
“Iti isu met la a sistema?” Nagarko dagiti kidayna.
Impakurosko ti kanigid a tammudok kadagiti bibigko ta nagkallatik ti bosesna iti bubongan ti kapilia a nanglinong kadakami. Ngem nakair-irtengen ti rupana.
“Sistema ti pananggundaway dagita a foundation, numero uno ti Kalinga. Ibagak manen a dagita a donasion, no ania ti napintas, no ania ti nasayaat, magsipidut dagiti empleado. No ania ken no adda mabati, isut’ mapan kadagiti ubbing. Kas ‘tay kunadan, hanabale a maisakripisio ti pagrebbengan ngem ti agsikaw ti tian.” Nagngilangil sa nagsanamtek. “Iti gobierno, ad-adda manen. Yad-addana a baybay-an dagiti umilina ta inton agrigatda, mangipatakder iti institusion a sinsinan pangtulongna kadakuada. Ngem ania? Pagnaaranto man met laengen dagiti antukab!” Immanges iti nauneg. Agar-arimasan dagiti matana. “Isu a panagkunak, idiay abroad, at least, suelduandaka iti umno, okey. Awan bibiangko kadakuadan ta diak met ida kadaraan. Ken tultulongan ida ti gobiernoda.” Naregreg dagiti luana.
Inrakusko ti kanawan a takiagko iti bukotna. Inawidko ket situtulok a nagsadag iti abagak.
“BINIITMO metten,” umis-isem ni Manong Cristino Burgos a nangawat iti manuskrito. “Masterkan iti proofreading.”
“Diak kayat nga awan ob-obraen ti associate editor. Amangan no siak ti pagdas-alan ti pungtot dagiti Ilokano no maladaw ti magasin a segseggaanda.” Agkatkatawaak a nagkurno. “Manong, yun-unakon.”
“Agurayka.” Nagatipa. “Timmawag ti sekretaria ni Madam Imee. Agmermeriendaka itay.” Tinan-awanna ti kantina iti likudan ti pasdek ti editorial. “Nadamagda kano ti pabuyayo no Disiembre. Adda kano pay tiket?”
“Ay, ket dandanin, a, maibus.” Nagkatawaak. “Wen, adda latta inreserbami kadagitoy a tattao. Rumbeng a maammuanda ti sentimiento dagiti padada nga Ilokano.”
“Ket wen, a.” Inamuyna ti naingpis ngem atiddog nga imingna. “Innalak ti phone numberda.”
“Awagakto no bigat. Malem met pay ti praktismi.”
“Ala ngarud. Five-thirty a rummuarak.”
Iti Chino Roces Avenue a sanguen laeng ti RPA Publishing, pinarak ti diep a nagkaratula iti PRC. Nagtugawak iti abay ti drayber. Sinaklotko ti asul a backpack. Impasirko ti Swatch iti kanigid a punguapunguak: 5:15. ‘Sakto, nakunak ti nakemko. Alas sais nga agawid ni Noreen.
Awan iti panunotko dagiti malabsan a pasdek, pagadalan, overpass, intersection. Nakitak iti side mirror ti dyip ti nairteng a rupak. Napuskol gayamen ti imingko. Inyamuyko dagiti kanawan a ramayko iti buokko a la Che Guevarra.
Nagkuyegyeg ti naka-silent mode a cell phone iti kanawan a bolsak. Inruarko. Text ni Marites, ti buridekmi a tallo nga agkakabsat: Manong, gud pm. Musta u? Baka malipatam, mid-termmi iti katapusan. Subalitak iti uno ti ipaw-itmo, hehe. Tc. Adingmo.
Napaisem a napangilangilak bayat ti panag-textko iti: Wen, mlglagipko a knyon.
Masansan a sutilendak dagiti gagayyemko. Atiddog sa ketdi ti listaan ti panagadalmo, Lakay? kunkunada. Mapaisemak laeng a mangisungbat a siak met ti nagdisnudo a mangpaadal iti dua nga adiek nga agpada nga adda iti kolehio. Inkari met ketdi ni Arnel nga apaman a makaturpos ken makapagobra, isu metten ti mangisakad iti buridekmi.
Inyaw-awan ti panagpampanunotko ti makapautoy a biahe. Idi makadisaagak iti PRC, nagtraysikelak a nagpa-Pedro Gil. Ipis-itko koman ti buzzer ti maris kayumanggi a landok a rikep ti ruangan a naarkuan iti Kalinga Foundation idi pagammuan la ta mailukat. Inisemak ti babai a nakabestida ngem madlaw ti timburog ti boksitna a nagsinsin dagiti imana a nagbitbit iti dua a dadakkel a plastic bag. Iti masansan a panangdagasko iti nobiak iti pagob-obraanna iti liman a bulan a panagayan-ayatmi, ita laeng a makitak ti babai.
Maregreg ‘ta sikogmo, yisemko koma ngem nagbabawiak.
“Ania ti masapulda?” Immisem ngem nagminar ti labbasit kadagiti pingpingna. Nakaturong ti imatangna iti barukongko. Diaske, diak gayam naikkat ti naikuentas kaniak nga ID. “Awan ni Mother Ignacia.” Dimmakkel dagiti mulagatna iti panagtalangkiawna a kasla mangtannawag iti Pedro Gil no adda kaduak wenno luganko a naiparking dita. Impagarupna la ketdi nga aginterbiuak gapu iti nagdakkel a nalabaga a PRESS iti IDk. Iti puotko kadagiti estoria ni Noreen, ti directress ti foundation ti kunana a Mother Ignacia.
“Saan nga isut’ inayak, Madam,” inyatipak. Inuksotko ti ID sa indiretsok iti kanawan a bolsa ti pantalonko. “Ni Noreen. Siak ti nobiona.” Immisemak. In-inut a nagsubli ti umno a maris ti rupana. In-inut met a limmawa ti riang ti gate. Nakitak ni Noreen iti arubayan ti dua kadsaaran a pasdek. “Ne, adda dita gayamen.” Insungok ti nobiak.
Nagdardaras a kinamang ti babai ti Pedro Gil. Iniggamak ti ruangan tapno saanen nga agrikep. Adda aglima ti tawenna nga ubing a nangkamakam ken ni Noreen. Kasla binilin ti nobiak daytoy. Nagdardaras nga immasideg kaniak.
“’Yannan?” Tinannawagan ni Noreen ti babai. “Sal-at ketdi a biag!”
“Apay manen?” Innalak ti shoulder bagna. Kinamangmi ti sidewalk nga agturong iti simbaan ti Our Lady of the Abandoned.
“Nakitam daydiay, nakitam?”
“Siempre, isut’ nangilukat.” Inyasidegko ti lapayagko iti ulona ta pimmigsa ti banurbor ken bosina dagiti dyip. Kinamangmi ti arubayan ti simbaan. “Baro?”
Tinangadnak a pinerreng. “Ni Tess daydiay. Pangrabii idi isu nga itay laeng a nakitam.”
“Padam a social worker?” Tinaliawko ti simbaan a naarkosanen iti adu a babassit a bombilia ti aglawlawna.
“Agurayka.” Iniggamanna dagiti takiagko. “Dagidiay bitbitna, donasion, Alex, donasion.” Inridisna ti maudi a balikas. “Kitaem, a. Inyurayna a talaga. Kasangsangpet dagidiay, a.” Kasla ad-addan a nabannog ti nobiak. “‘Diay sikogna, naalana iti maysa nga ubing ti foundation.” Kasla makakitkita iti di katatawan iti panangmulagatna kaniak.
Saanak a nakigtot iti immuna. “Ubing?” Nagarko dagiti ababa ngem pamuskolen a kidayko.
“I mean, agtutubo, nataengan... twenty years old. Ngem ubingmi lattan, a, ta dakam’ ngarud ti agay-aywan. Aglive-indan.” Nakarupanget ngem diak mauma a mangperperreng kadagiti matana. Uray iti kastoy a panagsidungetna, adda makitkitak a rimat. “Nakitam? Maysa laeng dayta nga anay wenno lati iti dayta a foundation.” Nagsanamtek.
“Ay-ayatenda la ketdi ti maysa ken maysa.”
“Ni Alex met ta serioso ti tao. Kasla dakamin ti nanangda. Suruanmi ida nga agbasa, agdayaw, agdalus… Sa ketdin kasta.”
“O, sige, joke daydiay. Umisemka man. Naglaadkan, ne.” Pinidilko ti timidna. Nagling-i.
“Koma no saan nga ammo ti dadduma nga ubbing.” Nagngilangil a nakarupanget.
“MANGANKA ditoyen,” kinalbitnak ni Noreen idi sumrekkamin iti dua-kadsaaran ngem pangileten nga apartment a nayintar iti Broadway Street. Domingo ket kasla immadu ti tao iti agsumbangir nga abaga ti kalsada: karinderia, biliaran, arimutong dagiti usisera. Kumanabtuog ken pumalagapag met ti Quezon City Gymnasium iti labes ti nangato a pader.
“Saan san.” Nalagipko ti ikamkamakamko a paset ti aglinawas a nobelak iti magasin. Masapul a malpasko ti para iti bulan ti Disiembre itoy dua a maudi a lawas ti Nobiembre.
“Di met nakimisa ni adingmo? Amangan no paglutuemto pay laeng. Yawidamton.”
Nagdaydayawak kadagiti tallo a kabbalay ni Noreen a nadatnganmi iti salas iti sango ti telebision: nakailad iti sopa ni Harold a buridek, nagabay da Ina Aurea ken Mike a maikadua. Inawat ni Noreen ti iggemko a Baliwag Lechon a dinagasmi iti sango ti Christ the King Chapel a nakimisaanmi.
“Mangantayon.” Nagdiretso ni Noreen iti komedor a ginudua ti divider ti sangaagpa a baetda ken ti salas. “Awan ti dinengdeng, Alex. Kakaasiakto manen iti kantiaw no maymaysaak nga agsidsida.”
“Diak talaga makursonadaan ti dinengdeng. Uray sangkadayaw ti kaarrubatayo idiay Batangas a nakaasawa iti Ilokano.” Simmaruno iti komedor ni Ina Aurea. Nagtugaw iti kabesera ti para innem a kuadrado a kayo a lamisaan. “Hmp, ti la ipalpalagip ni daytoy. Nalagipko manen ti kalugaran ni Alex a nangtaray iti utangna. Dayta nay ‘dad’ta bangir a ridaw. Nakitkitam san, sika.” Insungonak.
Timmarabangak. Nainayad ti ngilangil a nabuyogan iti panagbingngi dagiti bibigko a diak ammo no isem ti panagsaadna. Nalipatan sa ti baket ti sangkadayawna a pinakbet a lutok tunggal mangaldawkami iti Domingo. Nadakamat met ngarud ni Noreen a nagawid ni Ama Placido a tatangna iti Batangas City a puonda a kapasigko manipud idi napagpatanganmi ti imas ti lambanog dagiti Tagalog ken basi dagiti Ilokano. “Cagayan met ti probinsiak, ina.” Nakamattiderak iti abay ti lamisaan. “Taga-Ilokos ‘diay kunayo.”
“Taga-La Union met ‘tay natiliwan a nagkodigo a kaklasek.” Nagtugaw ni Mike iti makanawan ni Ina Aurea. Pinerrengko ni Noreen bareng mabasana kadagiti matak ti panaglagawko. Kinidmatannak sa imbaw-ingna ti imatangna iti kaldero a paggawgaw-anna iti inapuy. Nagkuretret ti mugingko. Nalipatandan sa ketdi ti sangatungbo a bagas nga impaw-itda idiay balay nga intarusko ditoy.
“’Tay heneral a mannanakaw, Ilokano.” Nagtugaw ni Harold iti abay ni Mike. Pinadatana ti nakapakleb a pingganna. Awan ti ammok a basolko kadagitoy. Ti laeng diak yaannugot nga agabroad ti susikmi ken Noreen. Nagkarayam ti lamiis kadagiti gurongko a nagkamang iti durik.
“Dakayo met. Kapampangan ti Presidente. Dagiti aliporesna, Tagalog. Dida met maingato ti sueldo.” Indisso ni Noreen ti agas-asuk a sangaplato nga innapuy iti tengnga ti lamisaan. “Alex, agkararagtayo man.” Kinidmatannak.
NAGDALUPISAKAK iti basar ti auditorium ti seminario. Iti kanawanko, nagmuestra ni Fr. Daniel. Nadaeg ti musika a nagallangogan. Napasnek ti sangapulo a seminarista a puro Ilokano iti iggemda a nadumaduma nga instrumento: piano, biolin, banduria, gitara, baho, kongga, maracas, tambourine.
Inallopnak ti naidumduma a boses ti koro a buklen met ti sangapulo ket innem nga estudiante nga Ilokano iti nadumaduma nga unibersidad iti Metro Manila. Nagtungtung-edak iti kabaelan ti gayyemko a padi nga i-San Nicolas, Ilocos Norte. Di nasaaw dagiti padi a Pransiskano iti panagpabasada iti konserbatorio ti U.S.T. ken U.P.
Nailukat ti telon. Narugian ti pabuya: Ti naulimek nga away, nayam-ammo ti baro a rupa ti panagbiag; ti adu a kayat ti tao; ti panagpanaw tapno agbirok iti nalawlawa a pagaraban; ti pannakigasanggasatda iti nadumaduma a paset ti lubong; ti napanawan nga Ilokandia; ti pannakaadipenda iti nakaisadsadanda a daga; ti pannakarpuog dagiti pagtaengan iti Ilokos; ti pannakasayyasayya dagiti Ilokano; ti panagawid dagiti pimmanaw; ti pannakabangon ti baro nga away…
Mapnekak iti nalawag a panthomime ken dagiti nabatad a dialogo; mapikapikak ti emosion iti rupa ken garaw dagiti dramatista. Makapaladingit met ti maris ken terno dagiti bado ken tapungor iti nalidem a kasasaad dagiti agbibiag. Panagkunak, iti mismo a pabuya a pakaaramatan ti silaw, ad-adda a mailadawan ti pakasaritaan a kanayon nga agrikrikudo iti panunotko.
Bayat ti ensayo, masansan a masiripko iti bakrang ti entablado ni Arnold. Mangngegko ti nakapsut ngem nabileg a panangiturongna. Nagtungtung-edak iti naurnos ken nabatad nga ipakaammo ti estoria. Saan a pagduaduaan no apay a pinatgan ti U.P. ti dinawatna a further studies iti abroad iti benneg ti teatro.
Pinalakpakak ti pannakapnekko iti rehearsal.
“Makabulan pay laeng iti mamindua kada lawas a panagensayo, agtagilangan ti rinugiantayo.” Un-unorenmi kada Fr. Daniel ken Arnold ti patio a manglikaw iti seminario dagiti Pransiskano. Maikur-aymi ti napuskol a bulong dagiti mahogany, narra ken akasia a rurosen ti palayupoy. “Naabbukayak iti naidumduma a musikam, Padre.” Tiningigak iti kanawanko ti natayag ngem pangullapiten a padi. “Arnold, Lakay, amateur dagiti aktormo ngem mabalindan iti CCP.” Tinangadko iti kanigid ti nabaneg ken natayag ngem napugot nga i-Caba, La Union.”
“Naisuratmo ti adda iti panunotko, Lakay.” Nariknak ti dagsen ti dakulapna iti abagak. “Mapnonto la ketdi ti Abelardo Hall iti palakpak.”
“Wen, wen, bareng no maabbukay ti rikna dagiti agbuya.” Nakaturong ti imatang ti padi iti sangomi.
“Dumawatkan iti bakasionmo iti provincial ministeryo, Apo.” Nagkatawaak iti nalag-an. “Amangan no Hawaii ti maadakan ita dagiti seminaristam.”
Immisem laeng ti padi.
“Hell, bareng no maawatandatayo, a. Amangan no ibagada nga aglanglangsottayo.” Inkur-ay ni Arnold dagiti bulong. “Suktanyo metten ta sarsuela Ilokana, sal-at, kunadanto ketdi.”
“No ay-ayatenda ti Ilokandia, Lakay, arakupendakanto.”
NAGSASARUNO ti panagtilmonko. Namaga latta ti karabukobko uray naatiananen ti sagsasangapulo a pisos a mineral water a Wilkins. Nanarpaak idi nagngarietak a pinettak. Nagkusipet ti panagkitak a naitalimudok iti rimmuok dagiti kulalanti iti kaorkidiaan iti arubayan ti Immaculate Conception Chapel. Nabara ita ti sang-aw ti daga a nagkamang iti tallo-katukad nga agdan uray umunan nga aldaw ti Disiembre. Tinangadko ti law-ang. Awan ti agkiraykiray a makitak.
“Alex,” inagaw ni Noreen ti plastik, “maawatannak koma met, a. Adda met arapaapko.” Kasla saan a ni Noreen ti kasarsaritak. Malaksid iti natimbukel ken naisem a rupa, pangatiddogen a buok ken natubtubay a bagi, rinaemko idi makiinnuna kaniak a tumudok iti fishball ken mangukis iti balut iti naminsan nga inawisko idiay Balic-balic a kaserak.
“No arapaapmo ti agpabaknang, di saan koma a social worker ti innalam. Ngem saan a daytoy ti punto, e. Innakon, kunam, ket mapanka met lattan. Panawannakon, kasta?” Pinerrengko. Rumanagutok ti barukongko iti naammuak a duan a bulan nga ipagpagnana ti papelesna nga agabrod. Iti pay a-dose ti luasna nga agpa-Canada!
“Isu ngarud nga itedkon ti wayawayam.” Nagbaw-ing. Indissona ti nalukot a plastik iti kanawanna.
“Apay, kasla mamaen lattan?” Nalagipko dagiti pasagid ti ina ken kakabsatna. Naglalaoken ti marikriknak iti panaglamiis dagiti dapan ken gurongko. “Siak pay ketdin ti kontrabida ditoy. Tapno matuloy ti planom, idispatsanakon.” Aggitgiteb dagiti pispisko. “Sakbay pay ti Paskua!” Malagipko ti kanayon a panangilangsotko a nakasarakakon ti numero uno nga agrukbab iti lutok a dinengdeng ken pinakbet ket maysa pay a Tagala nga agkammet no mangankami.
“Pakawanennak.” Pinerrengnak. Agar-arubos dagiti luana ngem nairteng ti rupana. “Kas nakunak, nabannogakon nga agsaksakripisio iti awan met namnamaek a matun-oyan.”
“Ania ngarud ti maalam iti papanam?” Nadagsen dagiti balikasko. Nalamiis ti pul-oy ngem agkalimduosanakon. Kasla agtupaken ti nangisit nga ulep. Kasla mapipikelen ti barukongko a makalagip kadagiti impatpatarusko a daniw ken sarita a mangguyguyugoy kadagiti Ilokano a sangpetandan ti narang-ayen nga Ilokandia. Aglamlamiis dagiti dapanko iti pannakalagipko kadagiti bugas dagiti sinuratko: agsublikayon ta adda ditoy ti kinabaknang ti bagi ken pagtaengan ti karararua, ti bukod a daga.
“Wayawaya iti barusngi a sistema. Ken… wen, siempre, kuarta.”
Diak mailadawan ti rikna a simmuknor iti sibubukel a bagik ket naadasanak iti pigsa iti panagpakada ti ay-ayatek. Nariknak ti panagdisso ken panagtulid ti nabara a banag kadagiti pingpingko.
AGSASARUTSOT dagiti mangalamano kadakami kada Arnold ken Fr. Daniel. Iti nagtakderanmi a ruaran ti Abelardo Hall ti U.P. Diliman, awan ti pumanaw a di agpakada iti, “Superb, Lakay!” wenno “Naglalaingkayon a lallaki!” wenno “Henio a talaga ni Ilokano!”
Iti alas onse ti rabii, agal-allangogan ti garakgak-Ilokano iti kampus.
Tung-ed, isem ken kurno ti insubadmi. Wagwag iti dakulap kadagiti politiko a nagikari iti donasionda a pangay-ayo kadagiti estudiante a nakipaset iti pabuya.
“Welcome la unay ti scholarship, Appo!” Inkatkatawami bareng ipaypaysoda.
Sumagmamano pay ti adda iti hall ngem nagpakadaakon. Inton bigaten ti selebrasion, indawatko. Kursonadak ti agtaklay iti kampus. Tinangadko ti law-ang. Addan iti batogko ti gagan-ayan.
Nasaksianyo kadi ti ipapanawna itay alas nuebe? intirak ti kinamauyongko tunggal agputarak iti daniw, sarita, wenno nobela. Diak napupuotan a naregreg ti luak.
Ngem nagsardengak a dagus. Kabaelan kadi a pagsublien dayta a gagan-ayan ti pimmanaw? Kuidaw!
Nakigtotak iti natibong a palakpak iti likudak. Baro nga estilo ti panaghold-ap? Tumarayak ti kunak ngem diak naigawid ti bagik a timmaliaw. Ni Noreen?
“Noreen!” Kasla nakakitaak iti al-alia.
“Napintas, napintas. Impa-translateko ken ni adingmo,” insungona ti balasang nga agpaypayapay iti sango ti Abelardo Hall. Ti diaske, imbagana nga agrepaso. Paset gayam ti eksena a diak itan maaw-awatan.
“No nagpa-Canadakan?”
Limmawag dagiti akasia a malaksid iti naiputipot a babassit a bombilia iti puonda, namermeran iti panagkunak iti kulalanti. Nagkatawa ket ad-adda a pimmigsa ti uni dagiti riari ken kuriat iti sibubukel a kampus.
“Last minute, inggawidnak ti ayatko kenka. Wen, saan a sika ta dimo inaramid…” Umis-isem ngem agar-arimasa dagiti matana.
Diakon pinagsao pay. Diningpilko dagiti bibigna. Sinalemsemak ngem kinamang ti bara ken banglo ti sang-awna ti sibubukel a bagik. Naginnibetkami. Timmaliawak. Awanen ti adiek. Planado a talaga.
“Ket?” Tiningigak.
“Agaplayak iti DSWD. Kustoka, no awan tumubngar, agnanayon a madi. Santo agramaram. Diak kayat ti kasta. Ken uray sika, di kadi? Ta no saan, nalaad ti pabuyayo.” Nagattatel a nangibalikas iti Iluko kadagiti maudi a balikasna.
Nagkatawaak.
“Makipaskuaka idiay kuami?”
“Ket no kagurada ti Ilokano?”
“Segseggaanda ti pinakbetmo.”
-30-
(Maika-3 a Gunggona, Salip iti Sarita, Reynald F. Antonio Awards for Iloko Literature 2005)
Comments
Post a Comment