Filipinas, Saan a Pilipinas
Ania, Mayatka?
Filipinas, Saan a Pilipinas
Ni NEYO MARIO E. VALDEZ
Iti pannakasukat ti Pilipinas ken ti Philippines iti Filipinas, kuna dagiti mangilablaban iti daytoy a panagbalbaliw a nasken daytoy para iti saantayo a pannakatiktikaw iti pudno a kinaasinotayo a kas pagilian.
TALLO ti nagan ti pagiliantayo: Philippines, Filipinas, Pilipinas.
Makaulaw, segun ken ni Virgilio Almario, National Artist ken Chairman ti Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).
Ti kaadda kano dagiti tallo a nagan ti mangipapaay iti nailian a pannakaulawtayo iti kinaasinotayo (self-identity) a kas pagilian.
Ti Filipinas ket aggapu iti Las Islas Felipinas nga impanagan dagiti Espaniol, a nangsakup kadatayo iti nasurok a 300 tawen a nagpatingga idi maika-19 a siglo, kadagiti isla a sinakupda iti Asia Pasipiko. Naadaw daytoy iti nagan ni Felipe II, ti agturturay nga ari ti Espania idi maika-16 a siglo.
Ti Philippines (The Philippine Islands wenno The Philippines) ti inaramat dagiti Amerikano nga opisial a nagan ti pagilian idi isuda met ti nangsakup iti pagilian kalpasan dagiti Espaniol.
Ti Pilipinas ket isu ti bersion iti Tagalog ti Filipinas a naaramat a kas lokal a bersion ti opisial a nagan ti pagilian babaen ti daan nga alpabeto. Nangrugi laeng a nairaman ti letra F ken pito a dadduma pay a letra iti opisial nga alpabeto idi 1987.
Adu ketdi ti nangkantiaw, nanglibbi, ken nangapa ken ni Almario idi rimmuar iti media, nangnangruna iti Internet, ti kontrobersial a resolusion ti KWF itoy a bulan (nupay idi pay laeng Abril a napasingkedan daytoy) a mangkidkiddaw iti pannakaaramat ti Filipinas a saan ketdi a Pilipinas, iti lokal a bersion wenno Philippines iti ruar wenno internasional nga agpang, ta ad-adda kano a mayannatup ti Filipinas iti pakasaritaan ken agdama a panagprogreso ti pagilian.
Ngem kas iti adun a panagpanggep—wen, masao a kasta, ta saan nga inkapilitan (mandatory) ti resolusion ti KWF ta awan bileg daytoy a kas linteg, maipaigidto laeng daytoy a naudi nga addang ti komision a kas paset laeng ti komentario wenno panangilawlawag (footnote) iti pakasaritaantayo.
Kangrunaan man a rason dagiti asino man a mayat a mangbaliw iti nagan ti pagilian ti nakaro kano unay a kinakolonial ti nagan a Philippines ta pinartuat laeng daytoy dagiti Amerikano (ngem uray pay met ti Filipinas ta pinartuat met dagiti Espaniol). Idi matamtaming pay laeng ti Konstitusiontayo babaen ti Consitutional Commission a nabukel idi 1986, naisingasing dagiti sumaganad a nagan a mangsukat koma iti dayta a kolonial a nagan: Rizal a naadaw iti nagan ti Nailian a Bannuar, Bayani a “bannuar” ti kayatna a sawen iti Tagalog (Filipino itan), ken Luzviminda a panangyababa iti napagtitipon a nagan dagiti tallo a dadakkel a grupo dagiti isla ti pagilian (Luzon, Visayas ken Mindanao). Ngem agpapada a naiwalin dagitoy, a segun ken ni Joaquin Bernas, kameng daydi a Komision, kasla adda pay nayonna nga angaw iti diskusionda kadagitoy a singasing a nagan.
Sakbay dayta, naisingasing met ti Maharlika idi panawen ni Presidente Ferdinand E. Marcos. Adda pay nangisingasing iti Katipunan ken Lapu-lapu. Idi 1913, innakeman met ni Hen. Artemio Ricarte ti nagaramid iti Konstitusion ti pagilian a mangsukat iti Philippines iti Rizaline Islands.
Ngem kalpasan ti nabara a debate iti tunggal singasing, a mabalin met a mangriing iti nasionalismo ken uray pay pagkakatawaan wenno pagriringgoran dagiti maseknan, maibasuranto met laeng dagitoy a kas kadagiti daan a diario.
Iti laksid ngarud ti kanaigna a patangan maipapan iti nasionalismo (narigat a mataming daytoy iti debate ti lingguistika ken kultura) ken kolonialismo (di mabukel daytoy a salaysay no awan dagiti kolonial a balikas a maaramat ditoy), makaulaw kadi ti panangusartayo iti agdama kadagiti tallo a nagan: Philippines, Filipinas, Pilipinas?
Philippines a kas Opisial a Nagan
Saan a makaulaw (dayta ngamin ti pakaituronganna ti “national confusion” a lawlawaten ni Almario) ta nabayagen a The Philippines (wenno Republic of the Philippines) ti opisial a nagan ti pagilian, a kas nailanad iti Konstitusiontayo. Daytoy ngarud a nagan, kas mayannatup ditoy, ti agparang kadagiti amin nga opisina ken ahensia ti gobierno, opisial a dokumento, transaksion wenno komunikasion, ken daytoy ti opisial a nagantayo iti internasional a komunidad, kas koma iti panagkamengtayo iti United Nations Organizations ken Olympics.
Nupay kasta, dina met ibaga a tungpal-biag a kasta ti nagan ti pagilian. Ta mabalin met a mabaliwan ti naganna a kas sagudayen ti Seksion 2, Artikulo 16. Ngem nailanad pay ditoy a probision a mapasamak laeng dayta (ti pannakasukat ti nagan, karamanen ti nailian a kanta ken national seal) no ipalubos ti Kongreso babaen ti maysa a linteg a ratipikaranto dagiti umili babaen ti maysa a referendum. Ngem ti ania man a baro a nagan, rumbeng nga iparangarang wenno ibagian daytoy ti ania man panggep, pakasaritaan, ken tradision dagiti umili.
Nabatad ngarud nga awan ti karbengan ti resolusion ti KWF a mangibilin iti kayatna a pannakaaramat ti Filipinas a kas opisial a nagan ti pagilian. Impingetda laeng ti saan a pannakaaramat koma ti Pilipinas; nupay kasta, naaramat ditoy dagiti balikas a “himukin” ken “hindi sapilitan” wenno guyugoyen laeng dagiti maseknan a sumurot iti panggepda ken saan nga inkapilitan ti ibilbilinda kadagiti insitutusion wenno opisina nga agar-aramaten iti Pilipinas sakbay a napasingkedan ti resolusion.
Inako pay ni Almario a kasapulan ti napaut a proseso tapno naan-anay a maipatungpal ti panggepda, malaksid pay a narigat ti pannakaipakatna, kas makita iti kaadu a dagus dagiti nangkontra iti resolusion, ken ti dakkel a magastos ti gobierno a mangbaliw kadagiti maapektaran nga institusion.
No maipapan iti ibagbagada, nangruna dagiti netizen, nga agbalin a University of Filipinas ti University of the Philippines (UP), nalawag ketdi nga angaw wenno pagkakatawaan laeng daytoy iti cyberspace. Ta malaksid a naalas a denggen (nupay posible met a mapasamak ti UF no maalada laeng ti naan-anay a panawen a masanay daytoy iti panagdengngegtayo), nalipatandan sa a karaman ti Ingles nga opisial a lengguahe ti pagilian, kas ipekpeksa pay ti Konstitusiontayo.
Filipinas Kontra Pilipinas
Mabati laeng ngarud ditoy ti isyu maipapan iti lokal a bersion ti nagan ti pagilian. Filipinas kadi wenno Pilipinas?
Adda dakkel a rason wenno karbengan ti KWF a mangipapilit a Filipinas ti rumbeng a maaramat a saan ketdi a Pilipinas. Ditoy a maipakatda ti kayatda a consistency wenno ti maymaysa laeng a nagan a maaramat a para iti amin a kapadana a rason ken okasion.
Maipalagip a naaramat ti Pilipinas gapu ta awan ti letra nga F iti daan nga alpabeto (daytoy ti abakada a nayadal kadagiti eskuela sakbay ti 1987), ken Pilipino met ti awagda kadagiti agindeg. Ngem babaen ti agdama a Konstitusion, nagbalin a Filipino ti opisial a nagan ti nailian a lengguahetayo. Ket naipasurot ngarud ditoy ti pannakarepaso ti alpabeto tapno makapudno iti baro a paglintegan. Nairamanen dagiti letra a C, F, J, V, X, Z iti napabaro nga alpabeto, a kas pangbigbig met daytoy ti Estado kadagiti dadduma a lengguahe iti pagilian nga agar-aramat iti f wenno c kadagiti us-usarenda a balikas iti inaldaw. Ken tapno mayannatup met ti pannakaaramat dagitoy a letra kadagiti partikular a nagan dagiti tao, lugar ken adu pay a bambanag.
Nalaklaka ngarud a maipakat daytoy ti KWF uray awan ti linteg nga aggapu iti Kongreso ta saan a matagamtam ti opisial a nagan ti pagilian a Philippines. Kayatna a sawen “localized” laeng ti isyu.
Kinapudnona, adda met dagiti magasin wenno publikasion a kas iti Bannawag a nabayagen a mangar-aramat iti “Filipinas” a kas nagan ti pagilian ken iti Filipino a kas nagan dagiti agindeng iti, wen, Filipinas. Napateg pay ngarud ditoy ti pannakitinnulong ti Department of Education tapno maisaknap ti pannakausar ti Filipinas kadagiti maipablaak a libro a para iti eskuela. No maipapan kadagiti atleta, saan met ngata a narigat a kapatang dagiti isponsor dagiti atleta nga ilanadda laengen ti Filipinas imbes a Pilipinas iti likudan dagiti jacket wenno jersey-da.
Ken kangrunaanna, nalaka a mabantayan ti KWF dagiti mabangon wenno mapabaro nga institusion, ahensia wenno opisina a mangaramat iti Filipinas a saan ketdi a Pilipinas kadagiti aramatenda a nagan.
Mailawlawag a Nasayaat
Saan a direkta nga ibagbaga ti resolusion ti KWF a sukatanda ti Philippines a kas opisial a nagan ti pagilian. Ta kastoy ti pannakaisuratna iti partikular a paset ti resolusion: “...ibalik ang gamit ng Filipinas habang pinipigil ang paggamit ng Pilipinas upang mapalaganap ang opisyal at modernisadong katawagan ng bansa na kumikilala sa kasaysayan at pag-unlad ng pagkabansa nito.”
Mabalin a nagannad laeng ti komision wenno ammoda ketdi nga adda paglintegan a masalaponda ditoy. Ngem kadagiti debate ken iti panagpalawag ni Almario iti media, ditoy a timpuar ti napadakkel nga isyu a panangsukat iti nagan ti pagilian manipud iti Philippines a mapan iti Filipinas.
Adda ti KWF iti tengngel ti Office of the President, isu nga amin a panaggaraw ken pangngeddeng ti komision, rumbeng nga aglasat iti Malakanyang. Ket segun ken ni presidential spokesperson Edwin Lacierda, awan pay kano ti opisial a panagpapatang dagiti opisial ti Palasio mainaig iti resolusion. Agingga a kasta, maysa laeng a kabulong ti papel ti inruar ti KWF a resolusion.
Ti kaadun ti rimmaman a nagsao maipapan iti isyu ti mabalin a nakaulawan ti kaaduanna kadatayo. Saan ket a dagiti tallo a nagan a Philippines, Pilipinas ken Filipinas ti makaigapu iti pannakatikaw ti publiko. –O
Filipinas, Saan a Pilipinas
Ni NEYO MARIO E. VALDEZ
Iti pannakasukat ti Pilipinas ken ti Philippines iti Filipinas, kuna dagiti mangilablaban iti daytoy a panagbalbaliw a nasken daytoy para iti saantayo a pannakatiktikaw iti pudno a kinaasinotayo a kas pagilian.
TALLO ti nagan ti pagiliantayo: Philippines, Filipinas, Pilipinas.
Makaulaw, segun ken ni Virgilio Almario, National Artist ken Chairman ti Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).
Ti kaadda kano dagiti tallo a nagan ti mangipapaay iti nailian a pannakaulawtayo iti kinaasinotayo (self-identity) a kas pagilian.
Ti Filipinas ket aggapu iti Las Islas Felipinas nga impanagan dagiti Espaniol, a nangsakup kadatayo iti nasurok a 300 tawen a nagpatingga idi maika-19 a siglo, kadagiti isla a sinakupda iti Asia Pasipiko. Naadaw daytoy iti nagan ni Felipe II, ti agturturay nga ari ti Espania idi maika-16 a siglo.
Ti Philippines (The Philippine Islands wenno The Philippines) ti inaramat dagiti Amerikano nga opisial a nagan ti pagilian idi isuda met ti nangsakup iti pagilian kalpasan dagiti Espaniol.
Ti Pilipinas ket isu ti bersion iti Tagalog ti Filipinas a naaramat a kas lokal a bersion ti opisial a nagan ti pagilian babaen ti daan nga alpabeto. Nangrugi laeng a nairaman ti letra F ken pito a dadduma pay a letra iti opisial nga alpabeto idi 1987.
Adu ketdi ti nangkantiaw, nanglibbi, ken nangapa ken ni Almario idi rimmuar iti media, nangnangruna iti Internet, ti kontrobersial a resolusion ti KWF itoy a bulan (nupay idi pay laeng Abril a napasingkedan daytoy) a mangkidkiddaw iti pannakaaramat ti Filipinas a saan ketdi a Pilipinas, iti lokal a bersion wenno Philippines iti ruar wenno internasional nga agpang, ta ad-adda kano a mayannatup ti Filipinas iti pakasaritaan ken agdama a panagprogreso ti pagilian.
Ngem kas iti adun a panagpanggep—wen, masao a kasta, ta saan nga inkapilitan (mandatory) ti resolusion ti KWF ta awan bileg daytoy a kas linteg, maipaigidto laeng daytoy a naudi nga addang ti komision a kas paset laeng ti komentario wenno panangilawlawag (footnote) iti pakasaritaantayo.
Kangrunaan man a rason dagiti asino man a mayat a mangbaliw iti nagan ti pagilian ti nakaro kano unay a kinakolonial ti nagan a Philippines ta pinartuat laeng daytoy dagiti Amerikano (ngem uray pay met ti Filipinas ta pinartuat met dagiti Espaniol). Idi matamtaming pay laeng ti Konstitusiontayo babaen ti Consitutional Commission a nabukel idi 1986, naisingasing dagiti sumaganad a nagan a mangsukat koma iti dayta a kolonial a nagan: Rizal a naadaw iti nagan ti Nailian a Bannuar, Bayani a “bannuar” ti kayatna a sawen iti Tagalog (Filipino itan), ken Luzviminda a panangyababa iti napagtitipon a nagan dagiti tallo a dadakkel a grupo dagiti isla ti pagilian (Luzon, Visayas ken Mindanao). Ngem agpapada a naiwalin dagitoy, a segun ken ni Joaquin Bernas, kameng daydi a Komision, kasla adda pay nayonna nga angaw iti diskusionda kadagitoy a singasing a nagan.
Sakbay dayta, naisingasing met ti Maharlika idi panawen ni Presidente Ferdinand E. Marcos. Adda pay nangisingasing iti Katipunan ken Lapu-lapu. Idi 1913, innakeman met ni Hen. Artemio Ricarte ti nagaramid iti Konstitusion ti pagilian a mangsukat iti Philippines iti Rizaline Islands.
Ngem kalpasan ti nabara a debate iti tunggal singasing, a mabalin met a mangriing iti nasionalismo ken uray pay pagkakatawaan wenno pagriringgoran dagiti maseknan, maibasuranto met laeng dagitoy a kas kadagiti daan a diario.
Iti laksid ngarud ti kanaigna a patangan maipapan iti nasionalismo (narigat a mataming daytoy iti debate ti lingguistika ken kultura) ken kolonialismo (di mabukel daytoy a salaysay no awan dagiti kolonial a balikas a maaramat ditoy), makaulaw kadi ti panangusartayo iti agdama kadagiti tallo a nagan: Philippines, Filipinas, Pilipinas?
Philippines a kas Opisial a Nagan
Saan a makaulaw (dayta ngamin ti pakaituronganna ti “national confusion” a lawlawaten ni Almario) ta nabayagen a The Philippines (wenno Republic of the Philippines) ti opisial a nagan ti pagilian, a kas nailanad iti Konstitusiontayo. Daytoy ngarud a nagan, kas mayannatup ditoy, ti agparang kadagiti amin nga opisina ken ahensia ti gobierno, opisial a dokumento, transaksion wenno komunikasion, ken daytoy ti opisial a nagantayo iti internasional a komunidad, kas koma iti panagkamengtayo iti United Nations Organizations ken Olympics.
Nupay kasta, dina met ibaga a tungpal-biag a kasta ti nagan ti pagilian. Ta mabalin met a mabaliwan ti naganna a kas sagudayen ti Seksion 2, Artikulo 16. Ngem nailanad pay ditoy a probision a mapasamak laeng dayta (ti pannakasukat ti nagan, karamanen ti nailian a kanta ken national seal) no ipalubos ti Kongreso babaen ti maysa a linteg a ratipikaranto dagiti umili babaen ti maysa a referendum. Ngem ti ania man a baro a nagan, rumbeng nga iparangarang wenno ibagian daytoy ti ania man panggep, pakasaritaan, ken tradision dagiti umili.
Nabatad ngarud nga awan ti karbengan ti resolusion ti KWF a mangibilin iti kayatna a pannakaaramat ti Filipinas a kas opisial a nagan ti pagilian. Impingetda laeng ti saan a pannakaaramat koma ti Pilipinas; nupay kasta, naaramat ditoy dagiti balikas a “himukin” ken “hindi sapilitan” wenno guyugoyen laeng dagiti maseknan a sumurot iti panggepda ken saan nga inkapilitan ti ibilbilinda kadagiti insitutusion wenno opisina nga agar-aramaten iti Pilipinas sakbay a napasingkedan ti resolusion.
Inako pay ni Almario a kasapulan ti napaut a proseso tapno naan-anay a maipatungpal ti panggepda, malaksid pay a narigat ti pannakaipakatna, kas makita iti kaadu a dagus dagiti nangkontra iti resolusion, ken ti dakkel a magastos ti gobierno a mangbaliw kadagiti maapektaran nga institusion.
No maipapan iti ibagbagada, nangruna dagiti netizen, nga agbalin a University of Filipinas ti University of the Philippines (UP), nalawag ketdi nga angaw wenno pagkakatawaan laeng daytoy iti cyberspace. Ta malaksid a naalas a denggen (nupay posible met a mapasamak ti UF no maalada laeng ti naan-anay a panawen a masanay daytoy iti panagdengngegtayo), nalipatandan sa a karaman ti Ingles nga opisial a lengguahe ti pagilian, kas ipekpeksa pay ti Konstitusiontayo.
Filipinas Kontra Pilipinas
Mabati laeng ngarud ditoy ti isyu maipapan iti lokal a bersion ti nagan ti pagilian. Filipinas kadi wenno Pilipinas?
Adda dakkel a rason wenno karbengan ti KWF a mangipapilit a Filipinas ti rumbeng a maaramat a saan ketdi a Pilipinas. Ditoy a maipakatda ti kayatda a consistency wenno ti maymaysa laeng a nagan a maaramat a para iti amin a kapadana a rason ken okasion.
Maipalagip a naaramat ti Pilipinas gapu ta awan ti letra nga F iti daan nga alpabeto (daytoy ti abakada a nayadal kadagiti eskuela sakbay ti 1987), ken Pilipino met ti awagda kadagiti agindeg. Ngem babaen ti agdama a Konstitusion, nagbalin a Filipino ti opisial a nagan ti nailian a lengguahetayo. Ket naipasurot ngarud ditoy ti pannakarepaso ti alpabeto tapno makapudno iti baro a paglintegan. Nairamanen dagiti letra a C, F, J, V, X, Z iti napabaro nga alpabeto, a kas pangbigbig met daytoy ti Estado kadagiti dadduma a lengguahe iti pagilian nga agar-aramat iti f wenno c kadagiti us-usarenda a balikas iti inaldaw. Ken tapno mayannatup met ti pannakaaramat dagitoy a letra kadagiti partikular a nagan dagiti tao, lugar ken adu pay a bambanag.
Nalaklaka ngarud a maipakat daytoy ti KWF uray awan ti linteg nga aggapu iti Kongreso ta saan a matagamtam ti opisial a nagan ti pagilian a Philippines. Kayatna a sawen “localized” laeng ti isyu.
Kinapudnona, adda met dagiti magasin wenno publikasion a kas iti Bannawag a nabayagen a mangar-aramat iti “Filipinas” a kas nagan ti pagilian ken iti Filipino a kas nagan dagiti agindeng iti, wen, Filipinas. Napateg pay ngarud ditoy ti pannakitinnulong ti Department of Education tapno maisaknap ti pannakausar ti Filipinas kadagiti maipablaak a libro a para iti eskuela. No maipapan kadagiti atleta, saan met ngata a narigat a kapatang dagiti isponsor dagiti atleta nga ilanadda laengen ti Filipinas imbes a Pilipinas iti likudan dagiti jacket wenno jersey-da.
Ken kangrunaanna, nalaka a mabantayan ti KWF dagiti mabangon wenno mapabaro nga institusion, ahensia wenno opisina a mangaramat iti Filipinas a saan ketdi a Pilipinas kadagiti aramatenda a nagan.
Mailawlawag a Nasayaat
Saan a direkta nga ibagbaga ti resolusion ti KWF a sukatanda ti Philippines a kas opisial a nagan ti pagilian. Ta kastoy ti pannakaisuratna iti partikular a paset ti resolusion: “...ibalik ang gamit ng Filipinas habang pinipigil ang paggamit ng Pilipinas upang mapalaganap ang opisyal at modernisadong katawagan ng bansa na kumikilala sa kasaysayan at pag-unlad ng pagkabansa nito.”
Mabalin a nagannad laeng ti komision wenno ammoda ketdi nga adda paglintegan a masalaponda ditoy. Ngem kadagiti debate ken iti panagpalawag ni Almario iti media, ditoy a timpuar ti napadakkel nga isyu a panangsukat iti nagan ti pagilian manipud iti Philippines a mapan iti Filipinas.
Adda ti KWF iti tengngel ti Office of the President, isu nga amin a panaggaraw ken pangngeddeng ti komision, rumbeng nga aglasat iti Malakanyang. Ket segun ken ni presidential spokesperson Edwin Lacierda, awan pay kano ti opisial a panagpapatang dagiti opisial ti Palasio mainaig iti resolusion. Agingga a kasta, maysa laeng a kabulong ti papel ti inruar ti KWF a resolusion.
Ti kaadun ti rimmaman a nagsao maipapan iti isyu ti mabalin a nakaulawan ti kaaduanna kadatayo. Saan ket a dagiti tallo a nagan a Philippines, Pilipinas ken Filipinas ti makaigapu iti pannakatikaw ti publiko. –O
(Naipablaak iti Bannawag, Hulio 22, 2013. Naipaskil iti daytoy a blog iti pammalubos ti autor.)
Comments
Post a Comment