Kasano nga Agistoria ni Mannurat nga Ilokano?
DAYTOY a panagibinglay ket mangibinsa no kasano kadi nga agistoria ti maysa a mannurat nga Ilokano— iti maysa nga ababa ken atiddog nga istoria.
Ken segun daytoy iti punto de bista ti maysa a mannurat iti maysa a magasin, ti Bannawag, ti aglinawas a kangrunaan a magasin a pakaipapablaakan dagiti nadumaduma a sinurat iti Kailokuan.
Iti daytoy napalabas a walopulo a tawen, agarup amin nga istoria wenno sinurat ket naipablak iti Bannawag. Ababa man wenno atiddog nga istoria. Ngem ania kadi ti nagdumaan dagitoy? Iti Bannawag, gapu ta inkakaubingak ti nagbasa, nalaka laeng a maggidiatko ti ababa ken atiddog nga istoria. Ababa daytoy no aggibus iti maysa a bilang, idinto nga atiddog met no maituoy iti wenno kadagiti sumaruno a bilang.
Maysa pay a nadlawko idi nangrugiak nga agbasa, saan laeng iti kinaababa wenno kinaatiddog ti istoria, no di pay ket ti kaadda ti istoria a komiks ken istoria a puro balikas wenno am-ammok itan kas prosa. Malaksid kadagiti sinurat da Reynaldo A. Duque, Cles B. Rambaud, Greg Laconsay ken dadduma pay a maysa wenno dua a diak nainaganan, kaaduan a komiks ket sinurat dagiti mannurat a Tagalog ket naammuak idi maysaakon a mannurat a patarus laeng manipud iti Tagalog. Daytoy ti gapuna a kaaduan a komiks ket diak nagustuan ta nalabit, istoria daytoy dagiti Tagalog nga adda dagiti nakadidillaw a saan a nakail-Ilokano kadagiti istoria ket ngarud, saan nga interesante iti maysa nga Ilokano nga agbasbasa a kas kaniak. Ngarud, malaksid kadagiti komiks a sinurat dagiti Ilokano, dagiti prosa ti pudpudno nga istoria dagiti Ilokano. Gagangay a makitam kadagiti istoria nga Iloakno dagiti aginaldaw a biag ken ayat ken saning-i ken pannakigasanggasat dagiti Ilokano.
Ngem idi naginteresnakon iti Kurditan Ilokano ken idi nagangay, nagsursurat metten, nadlawko nga ad-adda nga impangruna dagiti mannurat nga Ilokano dagiti agbasbasa. Nupay ad-adda nga adda wayawaya dagiti nagsursurat iti ababa a sarita ta maysa a bilang met laeng daytoy, pinampanunot dagiti nobelista a magustuan koma dagiti agbasbasa dagiti nobelada ta no saan, ibalakad ni editor wenno ni publisher mismo a yab-ababa laengen ni nobelista ti nobelana. Ta pudno met, ti panagiprenta iti magasin ket maysa a negosio. Isu a no adu ti mangbasa iti nobelam, nawaywayaka laeng a mangiyatiddog iti nobelam
Nupay kasta, pinadas met ni mannurat nga Ilokano ti mangsurat kadagiti istoria a mabalin a saan a magustuan dagiti agbasbasa. Dagiti arinunos ti dekada ’50 pay laeng, inruar ni Constante Casabar ti “Dagiti Mariing iti Parbangon,” ti nalabit kaunaan a nobela nga Ilokano a nangtratar iti nakaay-ay-ay a kasasaad dagiti mangmangged nga Ilokano. Kadagiti immuna a bilang ti nobela, madlawmo ti gasang ken tured ti nobela. Ngem iti arinunos daytoy, madlawmo ti panagkambio ti nobela. Adda dagiti sayangguseng a naisikat ti biag ni Casabar nga isu ti gapuna ti pettat a panagsabali ti timbre ti nobela. Nalabit, no saan a naiserye daytoy, mabalin a nasurat daytoy a namantenir ti gasang ken tured ti nobela. Kasta met ti kaso ni Juan S.P. Hidalgo, Jr. Para kadagiti kritiko nga Ilokano, ti nobelana a “Saksi ti Kaunggan” ti maysa kadagiti kapapatgan a nobela nga Ilokano. Ngem segun kadagiti editor ti magasin, saan a nagustuan daytoy dagiti agbasbasa ta kinapudnona, adda dagiti nagsurat iti editorial ket pinaisasardengda ti nobela. Nupay adda met ketdi dagiti nobelista nga isuda ti nangikeddeng iti kaatiddog wenno kaababa ti nobelada. Ti immuna a nobelami nga “Ay, Ni Reberen!,” sinuratko daytoy a siam a chapter sa indatagko iti editorial ti Bannawag. Ket nupay positibo ti feedback dagiti agbasbasa, saankon nga inyatiddog pay daytoy ta nasurat la ngarud daytoy iti kasta a kaatiddog wenno kaababa.
Isu ti gapuna a maysa a karit kadagiti mannurat nga Ilokano a tapno ad-adda a nawaya a makapagsurat segun iti kayatda, masapul a maiwayat dagiti addang wenno wagas a nawaya iti no ania ti kayat dagiti agbasbasa. Maysa a wagas ket ti panangiruar iti nobela iti libro babaen ti indie publishing— ta kadagitoy, awan pay met ti nakasagana a publisher a mangisugal iti kuartana kadagiti sinurat nga Ilokano.
Iti sabali a bangir, iti biangko kas maysa a mannurat a mamati a serseriosuek ti panagsurat addaakon nalabit iti situasion a saankon a kitkitaen no magustuan kadi daytoy dagiti agbasbasa, no di ket sursuratekon ti maysa nga istoria segun iti kasapulan ti istoria.
Isu a sakbay a suratek ti maysa nga istoria, maikeddengko nga umuna no ababa daytoy wenno atiddog. Ket kangrunaan a tarabayko iti daytoy ket ti kuna ti maysa kadagiti pagtamdak a piksionista a ni Haruki Murakami a ti panagsurat kano iti ababa a piksion ket kasla panagparnuay iti maysa a hardin idinto a ti panagsurat iti nobela ket kasla panagparnuay iti maysa a kabakiran.
Adda dagiti istoria nga iti panagkunak, umanayen ti maysa nga ababa a panagistoria tapno mayistoria dagiti nasken a maistoria. Nangruna ta ti estilok iti agdama, ad-adda nga ipangpangrunak ti karakter wenno kababalin ti maysa nga agbibiag ken kadagiti kangrunaan a padasna a nangbukel iti katataona iti agdama.
Iti sabali a bangir, adda dagiti istoria a masapul nga atiddog. Para kaniak, ti panagsurat iti nobela ket panangbukel iti maysa a lubong nga uray dagiti bambanag a saan a nasken nga isurat, masapul nga ag-exist dagitoy iti dayta a lubong— ket masapul nga ammok met laeng ti mapaspasamak kadagitoy. Ngarud, no ti ababa a piksionko ket ad-adda a kasla bionote wenno curriculum vitae ti maysa a karakter, ti nobela ket lubong a pagsasarakan dagitoy a karakter nga addaan iti nagduduma a bionote wenno curriculum vitae.
Sakbay a gibusak daytoy a presentasion, agyamanak iti NCCA (National Commission for Culture and the Arts) para iti Writer’s Prize a nangatiwan ti “Kapessat ti Bagis” ken iti NBDB (National Book Development Board) a nangipaay iti grant tapno masuratko ti “Panangsapul iti Puraw a Kabalio.” Babaen dagitoy nga ahensia, nasuratko ti dua a nobela a nawaya a nasuratko dagiti bambanag a masapul nga isuratko ket saan a nalimitaran ti kaababa wenno kaatiddog dagitoy. Iti pammatik, nasuratko ti dua a nobela a saan a segun iti panagraman dagiti agbasbasa no di ket iti kasapulan dagiti istoria.—O
(Pannakaisurat ti presentasion iti 6th Philippine International Literary Festival iti Davao City idi Nobiembre 20-21 iti panel discussion nga addaan iti tema a “Fiction: The Long and Short of It.” Naidatag iti Saluyot, Disiembre 2015 a bilang.)
Ken segun daytoy iti punto de bista ti maysa a mannurat iti maysa a magasin, ti Bannawag, ti aglinawas a kangrunaan a magasin a pakaipapablaakan dagiti nadumaduma a sinurat iti Kailokuan.
Iti daytoy napalabas a walopulo a tawen, agarup amin nga istoria wenno sinurat ket naipablak iti Bannawag. Ababa man wenno atiddog nga istoria. Ngem ania kadi ti nagdumaan dagitoy? Iti Bannawag, gapu ta inkakaubingak ti nagbasa, nalaka laeng a maggidiatko ti ababa ken atiddog nga istoria. Ababa daytoy no aggibus iti maysa a bilang, idinto nga atiddog met no maituoy iti wenno kadagiti sumaruno a bilang.
Maysa pay a nadlawko idi nangrugiak nga agbasa, saan laeng iti kinaababa wenno kinaatiddog ti istoria, no di pay ket ti kaadda ti istoria a komiks ken istoria a puro balikas wenno am-ammok itan kas prosa. Malaksid kadagiti sinurat da Reynaldo A. Duque, Cles B. Rambaud, Greg Laconsay ken dadduma pay a maysa wenno dua a diak nainaganan, kaaduan a komiks ket sinurat dagiti mannurat a Tagalog ket naammuak idi maysaakon a mannurat a patarus laeng manipud iti Tagalog. Daytoy ti gapuna a kaaduan a komiks ket diak nagustuan ta nalabit, istoria daytoy dagiti Tagalog nga adda dagiti nakadidillaw a saan a nakail-Ilokano kadagiti istoria ket ngarud, saan nga interesante iti maysa nga Ilokano nga agbasbasa a kas kaniak. Ngarud, malaksid kadagiti komiks a sinurat dagiti Ilokano, dagiti prosa ti pudpudno nga istoria dagiti Ilokano. Gagangay a makitam kadagiti istoria nga Iloakno dagiti aginaldaw a biag ken ayat ken saning-i ken pannakigasanggasat dagiti Ilokano.
Ngem idi naginteresnakon iti Kurditan Ilokano ken idi nagangay, nagsursurat metten, nadlawko nga ad-adda nga impangruna dagiti mannurat nga Ilokano dagiti agbasbasa. Nupay ad-adda nga adda wayawaya dagiti nagsursurat iti ababa a sarita ta maysa a bilang met laeng daytoy, pinampanunot dagiti nobelista a magustuan koma dagiti agbasbasa dagiti nobelada ta no saan, ibalakad ni editor wenno ni publisher mismo a yab-ababa laengen ni nobelista ti nobelana. Ta pudno met, ti panagiprenta iti magasin ket maysa a negosio. Isu a no adu ti mangbasa iti nobelam, nawaywayaka laeng a mangiyatiddog iti nobelam
Nupay kasta, pinadas met ni mannurat nga Ilokano ti mangsurat kadagiti istoria a mabalin a saan a magustuan dagiti agbasbasa. Dagiti arinunos ti dekada ’50 pay laeng, inruar ni Constante Casabar ti “Dagiti Mariing iti Parbangon,” ti nalabit kaunaan a nobela nga Ilokano a nangtratar iti nakaay-ay-ay a kasasaad dagiti mangmangged nga Ilokano. Kadagiti immuna a bilang ti nobela, madlawmo ti gasang ken tured ti nobela. Ngem iti arinunos daytoy, madlawmo ti panagkambio ti nobela. Adda dagiti sayangguseng a naisikat ti biag ni Casabar nga isu ti gapuna ti pettat a panagsabali ti timbre ti nobela. Nalabit, no saan a naiserye daytoy, mabalin a nasurat daytoy a namantenir ti gasang ken tured ti nobela. Kasta met ti kaso ni Juan S.P. Hidalgo, Jr. Para kadagiti kritiko nga Ilokano, ti nobelana a “Saksi ti Kaunggan” ti maysa kadagiti kapapatgan a nobela nga Ilokano. Ngem segun kadagiti editor ti magasin, saan a nagustuan daytoy dagiti agbasbasa ta kinapudnona, adda dagiti nagsurat iti editorial ket pinaisasardengda ti nobela. Nupay adda met ketdi dagiti nobelista nga isuda ti nangikeddeng iti kaatiddog wenno kaababa ti nobelada. Ti immuna a nobelami nga “Ay, Ni Reberen!,” sinuratko daytoy a siam a chapter sa indatagko iti editorial ti Bannawag. Ket nupay positibo ti feedback dagiti agbasbasa, saankon nga inyatiddog pay daytoy ta nasurat la ngarud daytoy iti kasta a kaatiddog wenno kaababa.
Isu ti gapuna a maysa a karit kadagiti mannurat nga Ilokano a tapno ad-adda a nawaya a makapagsurat segun iti kayatda, masapul a maiwayat dagiti addang wenno wagas a nawaya iti no ania ti kayat dagiti agbasbasa. Maysa a wagas ket ti panangiruar iti nobela iti libro babaen ti indie publishing— ta kadagitoy, awan pay met ti nakasagana a publisher a mangisugal iti kuartana kadagiti sinurat nga Ilokano.
Iti sabali a bangir, iti biangko kas maysa a mannurat a mamati a serseriosuek ti panagsurat addaakon nalabit iti situasion a saankon a kitkitaen no magustuan kadi daytoy dagiti agbasbasa, no di ket sursuratekon ti maysa nga istoria segun iti kasapulan ti istoria.
Isu a sakbay a suratek ti maysa nga istoria, maikeddengko nga umuna no ababa daytoy wenno atiddog. Ket kangrunaan a tarabayko iti daytoy ket ti kuna ti maysa kadagiti pagtamdak a piksionista a ni Haruki Murakami a ti panagsurat kano iti ababa a piksion ket kasla panagparnuay iti maysa a hardin idinto a ti panagsurat iti nobela ket kasla panagparnuay iti maysa a kabakiran.
Adda dagiti istoria nga iti panagkunak, umanayen ti maysa nga ababa a panagistoria tapno mayistoria dagiti nasken a maistoria. Nangruna ta ti estilok iti agdama, ad-adda nga ipangpangrunak ti karakter wenno kababalin ti maysa nga agbibiag ken kadagiti kangrunaan a padasna a nangbukel iti katataona iti agdama.
Iti sabali a bangir, adda dagiti istoria a masapul nga atiddog. Para kaniak, ti panagsurat iti nobela ket panangbukel iti maysa a lubong nga uray dagiti bambanag a saan a nasken nga isurat, masapul nga ag-exist dagitoy iti dayta a lubong— ket masapul nga ammok met laeng ti mapaspasamak kadagitoy. Ngarud, no ti ababa a piksionko ket ad-adda a kasla bionote wenno curriculum vitae ti maysa a karakter, ti nobela ket lubong a pagsasarakan dagitoy a karakter nga addaan iti nagduduma a bionote wenno curriculum vitae.
Sakbay a gibusak daytoy a presentasion, agyamanak iti NCCA (National Commission for Culture and the Arts) para iti Writer’s Prize a nangatiwan ti “Kapessat ti Bagis” ken iti NBDB (National Book Development Board) a nangipaay iti grant tapno masuratko ti “Panangsapul iti Puraw a Kabalio.” Babaen dagitoy nga ahensia, nasuratko ti dua a nobela a nawaya a nasuratko dagiti bambanag a masapul nga isuratko ket saan a nalimitaran ti kaababa wenno kaatiddog dagitoy. Iti pammatik, nasuratko ti dua a nobela a saan a segun iti panagraman dagiti agbasbasa no di ket iti kasapulan dagiti istoria.—O
(Pannakaisurat ti presentasion iti 6th Philippine International Literary Festival iti Davao City idi Nobiembre 20-21 iti panel discussion nga addaan iti tema a “Fiction: The Long and Short of It.” Naidatag iti Saluyot, Disiembre 2015 a bilang.)
Comments
Post a Comment