Ti Bannawag, ni Jose Rizal, ken ni Tatang

Naliday ti panagubingko. Nasapa ngamin a nabasak ti libro maipapan iti pakasaritaan ti biag ni Jose Rizal—ti libro manipud iti libraria ti Saint Francis Academy nga idi nagangayanna ket nagbasaak iti hayskul, nga iti diak maibaga a rason, naiggemak ti nasao a libro. Iti nasao a libro, minennamenna ti naubing a panunotko a no agbalinka a nautek, papatayendaka iti kamaudiananna. Kas iti napasamak ken ni Jose Rizal iti nasao a libro.

Isu nga adda panagpangaduak maipapan iti panangpunnok iti utekko iti knowledge. No kasta nga agpaspastorak iti nuang, pampanunotek no ituloyko pay laeng ti agadal wenno agpatinggaakon kadagiti bangkag ken taltalon iti lugarmi. No magmagnaak a nabannayat (isu nga impapan dagiti kakabagianmi a maysaak a sadut) kadagiti desdes ken tambak, sungsungkaek no ragpatek ti kinaindaklan babaen ti edukasion.

Sabagay, nakunak iti nakemko, saandak a kabaelan a pagadalen dagiti dadakkelko iti kolehio. Awan ngaruden ti nasken a pagparikutak.

Ti adatna, saanak pay a nakadap-aw iti eskuela, nakasursuroakon nga agbasa babaen ti Bannawag nga aglinawas nga ur-urnongen ni tatangko nga Artemio Tactac Tabag. Idi marugianna ti agurnong iti Bannawag manipud iti Disiembre 1983, agtawenak iti lima, awanen ti liwayna nga agurnong. Iti tiempo a karigat ti biagmi, ti idawatna a gatangen ni nanang iti dapon ket bugguong, kape, ken Bannawag.

Naidumduma ti panagrukbab ni tatang kadagiti istoria nga Ilokano ken kadagiti mannurat nga Ilokano mismo. Agrimrimat dagiti matana no istoriaenna dagiti istoria da Dionisio S. Bulong, Meliton Gal. Brillantes, Juan S.P. Hidalgo, Jr., Constante C. Casabar, Reynaldo A. Duque, Jose A. Bragado, Clesencio B. Rambaud, Prodie Gar. Padios, Samuel F. Corpuz, Lorenzo G. Tabin, Linda T. Lingbaoan, ken dadduma pay.

Saanak pay ngarud nga agbasa iti eskuela, saankon a naliklikan ti panagwada ti panunotko babaen dagiti linaon ti Bannawag. Babaen ti Bannawag, narugiak a kuestionaren dagiti pelikula a Tagalog a kaaduanna para kaniak ket ti la adda nangruna dagiti comedy, pelikula nga action, agpapan pay dagiti love story wenno “drama”. Babaen ti Bannawag, ad-adda a timmingra kaniak dagiti bambanag iti aglawlawko, iti nanumo a lugarmi iti Villa, Santa Teresita, Cagayan. Babaen ti Bannawag, dinardarepdepko nga iti puon ti bullalayaw, adda met laeng balitok, saan a literal, no di ket sabsabali a kita ti gameng nga innak tun-oyen. Iti labes ti bantay, adda dagiti lubong a mabalin pay nga imatangan ken pagbiagan. Ket babaen ti Bannawag, mabali a matungpal dagitoy a pisikal wenno babaen ti imahinasion.

Iti ababa a pannao, dinardarepko ngaruden ti agbalin a mannurat.

Nupay nagtalinaed ti liday ken butengko iti mabalin a pagbanagak kas ken ni Jose Rizal. Ngem sabagay, nakunak, no agsuratak iti Ilokano, saan met ngata a kas kakipet ti utek dagiti nangpapatay ken ni Jose Rizal, dagiti padak nga Ilokano.

Naam-ammok ketdi ni San Francisco ti Assisi ket simmallin iti panunotko a mabalin nga ad-adda a nain-indaklan no surotek ti wagas ti panagbiag ni San Francisco ti Assisi bayat nga ikaskasabak dagiti pammati ni Jesucristo. Iti lima a tawen, sinurotko dayta a dana.

Ngem kas met laeng iti istoria ni San Francisco bayat ti dalanna a mapan iti paggugubatan kas mannakigubat ti Santo Papa, nakigubatak met babaen ti operasion iti puso. Iti daytoy a pagteng ti biagko, a patiek a pannakaited kaniak ti maikadua a biag, napampanunot ken naikeddengko a ti kayatko a pagbalinan ket mannurat nga Ilokano.

Kalpasan ngarud ti maysa a tawen a panagisurok iti hayskul iti Saint Francis School (Franciscan latta!) iti Santa Ana, Manila,

Bayat ti panag-mature-ko kas mannurat nga Ilokano, in-inut a naatiwko ti inuubing a pagbutbutngak gapu laeng iti napasamak ni Jose Rizal, babaen met laeng ti simple a panangsursurotko iti adal ni Tatang a diakto pulos malipatan ken isu ti kangrunaan a tarabayko ti biag: Maam-ammodaka koma babaen ti kinaimbag, saan a babaen dagiti dakes a bambanag. 

Iti daytoy a Maika-90 nga Anibersario ti Bannawag, kabaelan pay met latta ni tatang ti agbasa nupay yinanana no kua gapu iti panagkudrepen dagiti matana no kua; nasuroken a sitenta ti tawenna ngem kabaelanna pay met latta ti agobra iti bangkag. Sangapulo ket walo a tawen metten nga agob-obraak iti Bannawag. Iti napalabas a sumagmamano a tawen, pawpaw-itak iti kopiana tapno sigurado nga awan ti liwayna.

Ket no kasta nga umawagak, nangruna itan ta naipakumit kaniak ti Literatura a seksion ti Bannawag, pagsarsaritaanmi dagiti sarita ken nobela—dagiti madama a maipapablaak, ken dagiti madama nga isagsaganak a maipablaak. Saan man a nakaragpat iti hayskul ni tatang, baribari ken ni Nailian a Bannuar a Jose Rizal, ni tatang ti nangpugas iti butbutengko a no nautekka, mapapatayka. Babaen ti pammagbaga ni tatang a basta aramiden ti patien a naimbag, ket ita, para kaniak, ad-adda a para kadagiti padak nga Ilokano, matun-oyan ti nupay gagangay a biag, addaan iti serbi ken kaipapanan.  

 ---

Ti ladawan, napagtipon a ladawan a naala iti agduma a panawen. Tawen 2012 iti dayta ken ni tatang, tawen 2014 dayta kaniak.

Maysa pay a blogpost maipapan ken ni tatang:

https://arielsotelotabag.blogspot.com/2012/10/ket-nagmodelo-met-ni-tatang.html