Balitok Ti Inapit Ti Palanca Awards 2010
(Immuna daytoy a naipaskil iti bilingualpen.com. Dinawatmi ti pammalubos iti admin ti nasao a website, ni Sherma Benosa, ken ni Apo Jaime Agpalo nga autor daytoy nga artikulo. Daytoy ngamin ti maikadua a gundaway a nakasalawnak iti kritisismo ni Apo Agpalo a nairaman ti maysa a saritak ket itoy a gundaway, ipaskilko saan a gapu ta positibo dagiti insursuratna iti saritak no di ket addan tiempo nga agirekord kadagiti kakastoy a sinurat.)
Balitok Ti Inapit Ti Palanca Awards 2010
Ni Jaime M. Agpalo, Jr.
Kayattayo a suraten ti panirigantayo kadagiti nangab-abak iti Palanca Awards, ngem sumagmamano a tawen ti intay napalabas gapu iti saan a napakpakadaan a pasamak. Adda pay ti gundaway saan a naikutan dagiti kopia dagitoy. Kas idi napan a tawen, dagiti kopia ti Bannawag a naglaon kadagiti nangabak iti Palanca Awards ket diak nasiputan a binagtin met ti kabsatko nga innala sadiay trabahona iti tuktok ti bantay sadiay Cañao, Bantay, Ilocos Sur. Isu nga ita man laeng manen nga intay makasirip ken makaanalisar.
Maysa laeng a bukod a panirigan daytoy a rebiu nga intay aramiden. Intay laeng dakamaten ti nakitatayo a gupit – ti kabukbukodanda a gupit no apay nga inda napili a kas kapipintasan kadagiti amin a naisalip.
Itoy a sinurat, adawentayo manen ti panirigan ni Ralph Waldo Emerson: “Criticism should not be querulous and wasting, all knife and root-pulling, but guiding, instructive, inspirational.”
Saantayo met a gamden iti mangibisik iti irritable and argumentative comments itoy a sinurat. Isurattayo laeng dagiti kabukbukodantayo a panirigan ken kapaliiwan nga awanan iti maparut a barbas wenno dutdot a kunada. Isurattayo laeng dagiti nakitatayo a nagpintasan ti sarita. Saan nga amin a nagpintasan no di ket sumagmamano laeng. Bassit ken ababa. Bueno rugiantayon…
TI 24 GUN SALUTE PARA ITI BANNUAR
“Apo Bannual! Apo Bannual!” Sarita ni Joel B. Manuel iti Ilocos Norte ti nangabak iti Maikatlo a Gunggona. Da Reynaldo A. Duque, Rufino L. Rebudal, ken Cles Rambaud dagiti hurado.
Ti sarita ket maipapan daydi nag-gobernador Roque Ablan. Ti maudin a kanito daydi mararaem ken malalaki nga Ilokano ti topiko.
Pudno man wenno saan ti nadakamat a topiko intag-ayna ti kapipigsaan a gutad ti sarita a kas maysa a fiction. Ibilangko a historical fiction daytoy a sarita.
Iti duansa a dekada a kabayag ti GRAAFIL wenno ti Gov. Roque Ablan Awards for Iluko Literature wenno nabaybayag pay, awan iti malagipko a nangdakamat iti ‘panagpukaw’ lattan kadaydi maingel. Awan ti makaibaga. Awan iti makaammo. Basta lattan nadakamat a nagpukaw ken saan a nasarakan ti bangkay. Isu a naitanem iti puso ni Ilokano daydi maingel.
Ket ti topiko nga imparang ti sarita ket paneknekanna laeng wenno iparangna laeng ti kinuna ni Mark Twain wenno nom de plume ni Samuel Langhorne Clemens, a kastoy: Truth is stranger than fiction, but it is because Fiction is obliged to stick to possibilities; Truth isn’t.
Uray met ni nalatak a mannaniw Lord Byron wenno ni George Gordon Noel Byron ti pudno a nagan ket naibagana met daytoy iti atiddog satirika a daniwna a “Don Juan” a nagkunaanna met: Truth is always strange, Stranger than Fiction.
Ngarud ti topiko ti sarita ket saan man nga isu ti kinapudno a napasamak ngem isu ti posibilidad ti kinapudno a napasamak. Asino ngamin aya ti makaammo iti kinapudno a napasamak iti maingel nga Ilokano, nag-gobernador Roque Ablan?
Ti naiparang ket maysa laeng a posibilidad a napasamak, ngarud maysa a fiction a kas dinepinar da ni Mark Twain ken Lord Byron.
Ibilangko ngarud a kas nakabakbaked a historical fiction ti “Apo Bannual! Apo Bannual!” Base ti maysa a posibilidad a saan ket a kinapudno (truth) ken/wenno facts. Napudpudno nga historical fiction. Daytoy ti inalat ti kastoy a genre ti sarita.
Nabaked ti rugi ti sarita. Maysa a deskriptibo a wagas a pakabasaan ti pre-figure ti sibubukel a sarita. Napateg unay daytoy a banag ta isu iti mangipasimudaag kadagiti sumarsaruno nga eksena wenno nagsasagannad a pasamak. Paripirip, kunada man kadaytoy a parte wenno paset ti sarita.
Kastoy man ti panangiparangna (wenno nangrugianna): “No asakem dagitoy a kabakiran iti daytoy nga agsapa, ipatom a sumrekka iti daga a tinagikua ti daguyemyem.”
Ti panangiladawan ti saan a naragsak a bigat wenno nagminatay nga agsapa ket ipaspasimudaagnan iti saan a nasayaat a pagteng wenno no agkidemka ket maanninawam ni Patay. Naiparipiripen nga addanto matay iti sarita wenno maipanggep ti ipapatay ti masarita.
Nabileg dagiti time element ti lenguahe a naaramat. Naaramat ti nadadaan nga Iluko ta isu ngarud ti panawen ti sarita. Awan ti nadlaw a nailaok nga Iluko-a-nain-Tagalogan iti agdama iti dayalogo. Uray iti deskriptibo a pasetna ket awan nadlawko. Isu a kunaek a nabaked ken nabileg ti lenguahe daytoy a sarita.
Uray ti lenguahe iti nagbaetan ni Ilokano ken ni Itneg ket naaramat, banag a nangpadaeg ti sarita. Marikna ti mode wenno manner ti agsasao a mangiparangarang ti karakterisassion wenno kinaasino ti agbibiag. Maammoan ti karakterisassion babaen iti panagsasao ken panagtigtignay ken kapanunotan; saan a nadeskribir babaen iti naratibo a panangipakaammo. Nupay saan a naibaga wenno nadeskribir ti karakterisassion, iti nakem ti agbasbasa, mararaem ken natatakneng dagiti agbibiag iti sarita base iti panagsasao, tignay, aramid ken kapanunotan.
Napateg ti lenguahe ti maysa a sarita ta adda dita ti elemento ti panawen ken katatao dagiti agbibiag. Nasken a maitutop ti lenguahe, ta no saan, dadaelenna ti sibubukel a sarita.
Kinuna ni Lakay Liborio Andres, “Ti tanem ti maysa a bannuar adda iti puso dagiti umili.” Isu daytoy ti tema ti sarita. Ta pudno la unay, nga awan iti makaammo iti pudno a napasamak iti nag-gobernador Roque Ablan. Isu a ti sibibiag a tanemna ket adda iti puso dagiti umili; idi, ita, ken iti agnanayon. Lalona dagiti taga-Ilocos Norte, a kas iti author.
Dakkel met ti akem ti ubing, ni Annabo. “Daytoy nga ubing ti rupa ti wayawaya.” Simbolismo ti inakemna a kaitutopan.
Ti insagut ti ubing a nalabaga nga baagna iti tanem ti gobernador ket ladawan ti madama pay laeng a gubat. Kas iti mapasamak no makinngato ti nalabaga a paset ti bandera ti pagilian. Ta nalabaga ti simbolo ti gubat.
Nasken kadi ti 24 gun salute iti maitabon a bannuar?
Ne, wen met a! Apay ketdin a saan? Dayta ti pakakitaan a maysa a bannuar ti naitabon. Uray ania a pagilian ket ar-aramidenda daytoy. Simbolo ti panagraem ken panangidayaw.
Kadagiti dadduma, 21 gun salute wenno mamitlo a putok a sagpipito. 24 man a gun salute wenno 21, saanen nga isu ti napateg wenno pagdidinnuskitaran ta ti basbasaentayo ket maysa a bunga ti fiction. Posibilidad laeng!
Ket agsipud ta maysa laeng a posibilidad, adda daytoy iti sarita. Bunga ti arte. Ta maysa nga arte ti fiction.
Ta ania ngamin aya ti arte?
Kasla gusgogusgosen a DVD daytoy gapu iti kakaulittayo. (DVD apo, ta naidulinen iti tukot ti lakasa wenno iti aparador wenno iti vault ti balikas a ‘dadael a plaka’.) Ti arte, ipakitam ngem saanmo nga ibagbaga!
Iti sarita, saanna nga imbaga no di ket impakitana daytoy a pagteng. Saanna laeng nga impakita no di ket impangngegna pay! Impaamirisna.
Daytoy ket bunga ti arte.
Sadino ti pakabasaan?
Dagitoy a binatog: “Idi rugian a gaburan da Ama Languisan ken Lakay Liborio Andres ti bangkay, naguni iti nagsasaruno ti kalaw iti abagatan a bakir. Binilang ni Annabo dayta nga uni. Uppat ti surokna a dua a sangapulo.”
Saludo wenno lugay dayta iti bannuar a maitantanem iti kabakiran. Agsipud ta 24 ti bilangna ti pulikkaaw ti kalaw kaipapananna dayta ti 24 gun salute iti maysa a maitantanem a bangkay ti maingel ken natay iti pagbabakalan wenno gubat.
Bunga ti arte dayta. Ti maysa a nagpintasan ti sarita.
Nabara a kablaaw iti author! @
UBING ‘MANEN’ TI LITERATURA?
Ti “Voice Tape” a sarita ni Ariel S. Tabag ti nangabak iti Maikadua a Gunggona.
Dagiti laeng pluma da Atty. Benjamin Pascual, Juan Quimba, Salvador A. Espejo, Jeremias Calixto ken dadduma pay a bangolan iti Literatura Ilokana ti malagipko a pakabasaan ti kastoy a genre iti Literatura Ilokana. Ngem naginanada metten wenno no agsuratda pay saandan nga ar-aramaten daytoy a genre. Kaano pay a naipablaak daydi “Apay Ngata, Sabong…” ni Atty. Ben? Iti kabayagnan diak pay ketdi malagipen ti eksakto a paulo.
Manmano a maaramat ti kastoy a genre isu a kunaek nga ubing manen ti Literatura Ilokana. Ti kaudian a pannakabasak ti kastoy a sarita ket ti impablaak ti Bannawag itay nabiit a sinurat met laeng ni Ariel S. Tabag.
Ti “Voice Tape” a nangrangtay ti agdama ken napalabas. Naidumduma a panagiparang iti sarita ta nauyos dagiti pasamak babaen iti lagip. Lagip iti napalabas, a sumapit ti agdama. Mabalin met a kunaen daytoy a genre a maysa a ‘memoire.’
Memoire – a piece of autobiographical writing, usually shorter in nature than a comprehensive autobiography.
Kaniak a biang, nagduma ti memoire iti autobiography no dadduma. Saan ketdi nga amin. Isu a kasla as-asideg ti riknak a mangawag daytoy a genre iti stream of consciousness. Kas iti naipalpalawagtayon kadagiti napalpalabas a sinurattayo.
Stream of consciousness – the continuous flow of sense‐perceptions, thoughts, feelings, and memories in the human mind.
Iti stream of consciousness ket nalatak ditoy dagiti mannurat a kas kada William Faulkner, James Joyce, Virginia Woolf ken Dorothy Richardson. Iti Tagalog, “Daloy ng Kamalayan” kunadan daytoy.
Ta saan kadi a ti pakasaritaan ket maipapan ken ni Dante ken ti lagipna iti napalabas? Ti insights, kapanunotanna, kaririknana ket nagtaud ken pinataud dagita iti lagipna iti napalabas ken iti kapanunotanna, ti kaririknana ken kapanunotanna iti agdama. Isu dayta ti sibubukel a pakabuklan ti istoria.
Nagsubli ti napalabas babaen iti “Voice Tape.” Napateg ngamin unay ti linaon daytoy tape; ta adda dagiti pasamak iti napalabas a saan pay a napagsasaip. Nagbalinda a ngatangata. No apay a dagiti pasamak idi a saan a napagsisilpo ket gapu ta saan pay a naidatag no ania ti linaon ti voice tape ken ni Dante. Ti voice tape ti tulbek iti ridaw ti napalabas tapno agsaipda iti agdama.
Ti voice tape a naglaon ti palimed, a ti laeng makaammo ket ni Angkel Ato ken ni baketna a maysa nga OFW, (OCW idi 80’s a panawen ti sarita), da nanang ken tatang ni Dante. Isuda laeng ti nagimet iti napalabas. Ket ni Dante, nga iti agdama nataenganen kalpasan iti sangapulo ket walo a tawen, bitbitna ti behikulo a mamagsaip ti napalabas ken agdama. Iti ababa a pannao, makaawaten isuna ken addan iti naan-anay a panunot ken nakem isu a maibuksil kenkuanan ti napateg a napalabas…
Dagiti nagannak ikagumaanda ragpaten ti kinanam-ay babaen iti kinasaliwanwan ti biag tapno matungpal ti tartarigagayan a naranniag a masakbayan dagiti annak. Dayta ti kangrunaan nga akem ti nagannak. Saanda (nagannak) nga iginggina a sarakusoken ti rigat ken ila. Kadagiti dadduma agtinnag iti pannakaabuso ti kalintegan a kas tao ken pannakaidadanes ti dayaw. Gapu iti ayatda a saan a maipada dagitoy nga annak iti nagpasaran a kinarigat ti panagbiag. Isu ngarud nga aramidenda amin a kabaelanda a mangtunton kadayta a naraniag a masakbayan. Uray sadino a paset ti lubong ti yanna ket ikari ken ipataray ti nabatogan a langit tapno maragpat ti ingpen. Uray pay ngata ti aramidenda ket iti pannakaisalda ti ngurngurotangotda aramidenda dayta a banag iti gagemda a saan a mapadasan dagiti napapateg unay nga annak iti rigat ti biag nga inda nagpasaran. Ti/dagiti anak/annak ti kapapatgan amin a gameng dagiti nagannak. Isu nga ikagumaan dagiti nagannak ti naraniag a masakbayan dagitoy/daytoy annak/anak.
Kastoy ti inakem a tarigagay da Angkel Ato ken ti asawana.
Ket ti panagtarigagay a panagtrabaho iti ballasiw taaw ket maysa a naraniag a silaw iti masakbayan kadagiti nagar-arapaap itoy. Ta uray iti agdama a panawen, isu pay laeng dayta a silaw ti tarigagay ken/wenno nagagpangan ti adu a pamilia a simmaliwanwan iti panagbiag.
Ngem saan amin a nagtrabaho iti ballasiw taaw ket naglak-am iti kinatalinaay ti nakem uray pay no addan nga ikut dayta kinasaliwanwan. Kas ken ni asawa ni Angkel Ato.
Ti asawa ni Angkel Ato ket natibker a babai. Uray no tinupakan ti langit iti nagpasaranna a pannakaabuso ken pannakaidadanes ti dayawna, inalimonna lattan ti luana gapu kadagiti ay-ayatenna iti biag – dagiti annak ken ni ‘mahal’ nga asawa. Inibturanna ti limdo ken sainnek. Saanna a nagayatan ti napasamak. Papatayenda no lumaban. Impettengna lattan a maragpatda ti tartarigagayanda a naraniag a masakbayan dagiti annakda babaen iti panagibturna.
Malagipko man ti kinuna ti nalatak a mannurat, Percy Bysshe Shelley a kunana, “Never fear the approaching darkness, the sun will shines on fairer day.” Maitutop a dayta a kaipapanan ti adda ken ni baket ni Angkel Ato. Ti naikawes kenkuana a kinatibker. Saanna a kinabuteng ti kinasipnget, ti awan dumana a kinasipnget ta ammona nga aglawagto ti lubong inton sumingising manen ti init.
Naidumduma a babai.
Ngem ni Angkel Ato, saanna a maawat ti sagsagabaen ni ‘mahal-na.’ Natured ngem nalupoy. Natured ta maituredna iti makipinnatay, nakapatay, ngem nalupoy ti inna panagnakem.
Ni Angkel Ato ket addaan iti flat character.
Iti libro ni E. M. Forster nga “Aspects of the Novel’ ket dinepinarna dagiti dua a kita ti character iti fiction. Maysa daytoy ti flat character, a kayatna a sawen, ‘are two-dimensional in that they are relatively uncomplicated and do not change throughout the course of a work.
Saan a nagbaliw ti katatao ni Angkel Ato. Natured. Nadang-as. Nadursok ti katataona. Ngem saanna a kabaelan iti tumakder a bukod iti sakana ken magna iti kinalinteg no maipasango iti kinadamsak. Nalupoy ti pakinakemna no dagitin ipatpategna iti biag ti agsagaba ken agtuok.
Iti dayta a katataona, isu met iti puon iti nakatayanna. Saan a nagna iti kinalinteg. Ginibusanna ti bukod a biag. Maiduma ken ni baketna, a nanggammat iti silaw ti biag ket inibturanna ti amin gapu kadagiti annakda ken gapu ken ni Angkel Ato a mahal-na.
Agpada da nanang ken ni baket ni Angkel Ato a natibker ti pakinakemda ken takderda iti biag. Makidangdangadangda iti biag nga iggemda ti lampara ti kinalinteg. Ti adda kadakuada a kinatao ket adu ti atiwenda iti dana ti biag.
Ni Dante, manipud kinaubingna, ken kalpasan iti sangapulo ket walo a tawen ket awitna dagiti nariinganna a tagipatgen (values) nga isu a maikari nga agbalin a maikalima a makaamo iti palimed.
Ti tagipatgen a nasursuro ti anak kadagiti nagannak ket napateg unay a ramen iti pannakamuli ti kinaasino iti agdama.
Napintas a sarita. Namsek dagiti natibker a panirigan iti biag.
Makainspirar ken makapaguyugoy rikna.
Nabara a kablaaw iti author! @
TI MALADAGA NGA IDEA
Maladaga kunak ta kaiyariganna ti kaipasngay iti Literatura Ilokana. Kaipasngay a subject matter. Pakasaritaan ti sibibiag-nga-alis. Isu metten ti naretor dayta sibibiag-nga-alis. Naisurat ditoy ti…
“Dagiti Pasugnod ni Angelo,” sarita ni Sherma E. Benosa iti Nueva Vizcaya. Ti nangabak iti Umuna a Gunggona, Palanca Awards 2010.
Ti kinaposibilidad ti idea. Dakkel nga agpang ti itatag-ayna a kas naisang-sangayan a bunga ti fiction. Ti idea wenno kapanunotan ken binaliktadna ti gagangay a kapanunotan wenno perception maipapan iti naikkat a biag iti saklolo ket maawagan iti natay nga alis.
Itoy a sinurat, insurotko iti positibo a panirigan, isu a naawagan iti sibibiag nga alis. Ta adda kadi pammaneknek wenno awan kadi pammaneknek a ti maysa a naikkat a naigagara ken saan a naigagara a naikkat a main-inaw ken/wenno sikog ket matay?
Adda kadi makapaneknek wenno awan ti makapaneknek, a ti naikkat a sikog ket matayan laeng iti pisikal a bagi ngem saan iti ispiritual?
Adda kadi makapaneknek wenno awan ti makapaneknek a ti maysa nga inaw wenno awanan pay laeng iti pisikal a bagi a naikkat iti saklolo ket matay?
Adda kadi makapaneknek wenno awan ti makapaneknek a ti maysa nga inaw wenno awanan pay laeng iti pisikal a bagi a naikkat iti saklolo ket sibibiag?
Iti kanito a nagmaymaysan ti semilia ti lalaki ken babai iti uneg ti saklolo ti rugi ti biag – iti panagmaymaysa wenno panagbalin a maymaysa ti dua a semilia. Ti panagbalin a maysa a biag.
Iti bukodtayo a kapanunotan, biag nga espiritu wenno awanan iti pisikal a bagi. Ta iti uneg ti saklolo a madebelop ti pisikal a bagi. Kalpasan iti nakurang a siam a bulan wenno eksakto a siam a bulan rumuar a kas naan-anayen a maladaga – wenno addaanen ti pisikal a bagi.
Ngem iti sarita saan a naikkan iti naan-anay a panawen ti biag tapno makabukel koma iti pisikal a bagi. Iti pannakaikkat ti biag iti uneg ti saklolo, siempre, espitu latta a. Isu daytoy ti konsepto ti sarita.
Asino ti makapaneknek a matay ti espiritu? Adda kadi wenno awan?
Adda ti pannursuro dagiti major religions maipapan iti reincarnation. Saan a matay ti espiritu – wenno ti nagtipon a semilia ti lalaki ken babai a naaddaanen iti biag. Laeng ta dagiti espiritu ket saanda a naikkan iti tiansa a mabiag met koma ti pisikal a bagida. Dayta ti pakabuklan ti pasugnod dagiti amin a sibibiag nga alis.
Dayta ti pakabuklan ti “Dagiti Pasugnod ni Angelo” ta ibagianna dagiti naikkat nga alis ta saan man laeng nga inikkan iti tiansa dagiti ‘makunkuna’ a nagannak a maaddaan iti pisikal a bagi a nainaw iti saklolo ti ina, naipasngay ken agbiag a kas tao. Naipaidam kadakuada dayta a banag. Nasakasaksakit a panunonoten dayta a banag a pannakapaidam. Posibilidad laeng daytoy idea nga imparang ti sarita.
Ketdi, saan a kas iti gagangay a mailadladawan nga agbalin a demonieto wenno demonieta ti naikkat a biag iti saklolo. Kasano koma a mapaneknekan nga agbalin a demonieto wenno demonieta, ala, man?
Saanko a maisip a panunoten no apay a napasamak daytoy a konsepto; malaksid kadaytoy a punto, a maysa laeng a psychological a banag ta napigpigsa ngata a ti kidagna wenno bareng koma napigpigsa ti kidagna ket saan nga aramiden dagiti agpangpanggep.
Itoy a sarita, ti gagangay a kapanunotan a nagbalin nga “Anak ni Janice” dagiti inikkat a biag iti saklolo ket binaliktadna. Binaliwanna, impanna iti mas positibo nga aspeto. Mas positibong pananaw, kuna dagiti Anggalog.
Apay adda aya makapaneknek a ti naikkat a biag iti saklolo ket agbalinda nga “Anak ni Janice” wenno demonieto ken demonieta? Kasano a mapaneknekan?
No utoben a nalaing, awan ti basol ti biag iti saklolo. No awan basolna, di “anghel” ngarud, a kas iti idea ti sarita!
Kadagiti dadduma a major religion, mapanda wenno agtungpal manen dagiti napaidaman a naikkan iti pisikal a bagi iti sabali a bagi. Dayta ket maysa a proseso nga aw-awaganda iti reincarnation.
Ti reincarnation ket saanen a maladaga iti Literatura Ilokana. Itay nabiit, inaramidtayo ti analysis ti sarita ni Juan S. P. Hidalgo, Jr. a nangtratar ti reincarnation.
Napigsa ti idea a nangdupar ti gagangay a kapanunotan. Ti kinaposibilidad a naidatag a panirigan ket napigsa a nagtakderan ti sarita a kas bunga ti fiction.
Ket husto manen ditoy da Mark Twain ken Lord Byron maipapan iti panagsuratan iti fiction – base iti posibilidad a saan ket nga agdadata a kinapudno.
Itoy a sarita, maitutop ngarud a tingitingen ken amirisen babaen iti dua nga ‘approach iti literary criticism’ nga isu dagitoy, moral approach ken psychological approach.
Nadepinar dagitoy nga approaches iti libro ni Wilbur S. Scott a napauloan iti “Five Approaches of Literary Criticism.” Ngem dagiti laeng dua a nadakamat ti maitutop a pidutentayo nga ibuksilan. Ti sociological approach, formalistic approach ken archetypal dagiti sabali pay a tallo a nayon dagiti dua nga immuna a nainaganan.
Ti moral approach. Ti moral, kabaliktad ti immoral. No awanan basol ti biag iti saklolo santo naikkat, maysa ngarud nga immoral nga aramid dayta. Saan a maitutop. Mailaksid iti linteg ti Namarsua. Maawagan nga immoral dagiti agar-aramid iti kastoy ta madadael ti sikolo ti biag. Ti sikolo ti biag ket dinisenio a konsepto ti Mannakabalin.
Apay a biangan ni pagayatan ti Mannakabalin? Nakibiang kadi idi ti Mannakabalin idi inaramid ti babai ken lalaki ti akem a pagtiponen ti kapsitda tapno agbalin a biag iti uneg ti saklolo? Saan a nakibiang ti Mannakabalin.
Ngem kalpasan nga addaanen iti biag ti pinagtiponda a kap-sit iti laem ti saklolo ket agbutengda metten ken agbainda met itan a maikkan iti pisikal a bagi. Saan kadi a daytoy ket maaw-awagan iti immoral nga aramid?
Dagiti tagipatgen (values) ket nadepinar iti dua a banag: no nalinteg, makatao, maka-Dios ken maiparbeng ti aramid isu daytoy ti moral. No saan a nalilinteg, saan a makatao, saan a maka-Dios ken saan a maiparbeng, isu dayta ti immoral.
Maysa nakakababain nga aramid ti mangikkat iti biag iti saklolo. Maysa a basol iti linteg ti tao. Ta adda linteg ti tao a panaglabsing kadayta a banag. Ngem adda dagiti sumagmamano a saan a sisasagana a mangitakder ti inaramidda a responsibilidad. Dagiti makunkuna nga irresponsibilidad a tattao. Ket tapno mailinged iti mata ti tao ken iti gimong, mailimed iti pannakaaramid dayta nga immoral.
Agbain ti tao iti padana a tao ngem saan iti Namarsua. Aaay…!
Adu ngamin ti pakakumikoman ti tao. Sinango pay koma nga immuna ti tao dagitoy a pakakumikomanna sakbay nga awatenna ti resposibilidad a mangaramid ti “kapuonan” ti biag.”
Apay itan nga ibain ti bunga ti inaramid? No saan a sisasagana, di saan koma nga inaramid, saan? Maliklikan no kuan dayta panangilemmeng iti gimong iti saan a nasayaat nga aramid.
Dagiti ‘pasugnod’ ni Angelo isuda ti psychological approach. Ti pannakaikkat ti biag iti saklolo ken inapunan ti pasugnod; a no naaddaan koma iti pisikal a bagi ket kas koma iti kabsatna, a ni Ryan.
Iti pudno a biag, maiyaplay dayta kadagiti agbasbasa wenno riders ta saanda koma a gamden nga aramiden iti mangikkat iti biag iti saklolo. Ta no bilang aramidenda, kaasi dayta a biag nga agkatangkatang a kas ken ni Angelo. Saan kadi a maasian ti asinoman itoy a banag?
Asino iti awanan puso a makaaramid dayta a basol? Agtimekman?
Iti bukodko a panirigan, dayta panagbalin nga “Anak ni Janice” dagiti sisibiag nga alis ket maysa met laeng a psychological approach. Tapno butbutngen ken ballaagan ti asinoman a saan koma nga aramiden ti panangikkat ti biag iti saklolo. No aramidenyo ti mangikkat ti biag iti saklolo, agbalin nga “Anak ni Janice” dayta ket kittabenna ta tengngedyo, hik-hik-hik!
Kasanon no dayta a posibilidad ket agbalin a kinapudno? Dipay ket nakadagdagemen a panunoten?
Daytoy ti kabaliktad ti sensilio (other side of coin); a maysa psychological approach ti “Anak ni Janice.”
Napintas a sarita. Makapnek.
Nabara a kablaaw iti author! @
Balitok Ti Inapit Ti Palanca Awards 2010
Ni Jaime M. Agpalo, Jr.
Kayattayo a suraten ti panirigantayo kadagiti nangab-abak iti Palanca Awards, ngem sumagmamano a tawen ti intay napalabas gapu iti saan a napakpakadaan a pasamak. Adda pay ti gundaway saan a naikutan dagiti kopia dagitoy. Kas idi napan a tawen, dagiti kopia ti Bannawag a naglaon kadagiti nangabak iti Palanca Awards ket diak nasiputan a binagtin met ti kabsatko nga innala sadiay trabahona iti tuktok ti bantay sadiay Cañao, Bantay, Ilocos Sur. Isu nga ita man laeng manen nga intay makasirip ken makaanalisar.
Maysa laeng a bukod a panirigan daytoy a rebiu nga intay aramiden. Intay laeng dakamaten ti nakitatayo a gupit – ti kabukbukodanda a gupit no apay nga inda napili a kas kapipintasan kadagiti amin a naisalip.
Itoy a sinurat, adawentayo manen ti panirigan ni Ralph Waldo Emerson: “Criticism should not be querulous and wasting, all knife and root-pulling, but guiding, instructive, inspirational.”
Saantayo met a gamden iti mangibisik iti irritable and argumentative comments itoy a sinurat. Isurattayo laeng dagiti kabukbukodantayo a panirigan ken kapaliiwan nga awanan iti maparut a barbas wenno dutdot a kunada. Isurattayo laeng dagiti nakitatayo a nagpintasan ti sarita. Saan nga amin a nagpintasan no di ket sumagmamano laeng. Bassit ken ababa. Bueno rugiantayon…
TI 24 GUN SALUTE PARA ITI BANNUAR
“Apo Bannual! Apo Bannual!” Sarita ni Joel B. Manuel iti Ilocos Norte ti nangabak iti Maikatlo a Gunggona. Da Reynaldo A. Duque, Rufino L. Rebudal, ken Cles Rambaud dagiti hurado.
Ti sarita ket maipapan daydi nag-gobernador Roque Ablan. Ti maudin a kanito daydi mararaem ken malalaki nga Ilokano ti topiko.
Pudno man wenno saan ti nadakamat a topiko intag-ayna ti kapipigsaan a gutad ti sarita a kas maysa a fiction. Ibilangko a historical fiction daytoy a sarita.
Iti duansa a dekada a kabayag ti GRAAFIL wenno ti Gov. Roque Ablan Awards for Iluko Literature wenno nabaybayag pay, awan iti malagipko a nangdakamat iti ‘panagpukaw’ lattan kadaydi maingel. Awan ti makaibaga. Awan iti makaammo. Basta lattan nadakamat a nagpukaw ken saan a nasarakan ti bangkay. Isu a naitanem iti puso ni Ilokano daydi maingel.
Ket ti topiko nga imparang ti sarita ket paneknekanna laeng wenno iparangna laeng ti kinuna ni Mark Twain wenno nom de plume ni Samuel Langhorne Clemens, a kastoy: Truth is stranger than fiction, but it is because Fiction is obliged to stick to possibilities; Truth isn’t.
Uray met ni nalatak a mannaniw Lord Byron wenno ni George Gordon Noel Byron ti pudno a nagan ket naibagana met daytoy iti atiddog satirika a daniwna a “Don Juan” a nagkunaanna met: Truth is always strange, Stranger than Fiction.
Ngarud ti topiko ti sarita ket saan man nga isu ti kinapudno a napasamak ngem isu ti posibilidad ti kinapudno a napasamak. Asino ngamin aya ti makaammo iti kinapudno a napasamak iti maingel nga Ilokano, nag-gobernador Roque Ablan?
Ti naiparang ket maysa laeng a posibilidad a napasamak, ngarud maysa a fiction a kas dinepinar da ni Mark Twain ken Lord Byron.
Ibilangko ngarud a kas nakabakbaked a historical fiction ti “Apo Bannual! Apo Bannual!” Base ti maysa a posibilidad a saan ket a kinapudno (truth) ken/wenno facts. Napudpudno nga historical fiction. Daytoy ti inalat ti kastoy a genre ti sarita.
Nabaked ti rugi ti sarita. Maysa a deskriptibo a wagas a pakabasaan ti pre-figure ti sibubukel a sarita. Napateg unay daytoy a banag ta isu iti mangipasimudaag kadagiti sumarsaruno nga eksena wenno nagsasagannad a pasamak. Paripirip, kunada man kadaytoy a parte wenno paset ti sarita.
Kastoy man ti panangiparangna (wenno nangrugianna): “No asakem dagitoy a kabakiran iti daytoy nga agsapa, ipatom a sumrekka iti daga a tinagikua ti daguyemyem.”
Ti panangiladawan ti saan a naragsak a bigat wenno nagminatay nga agsapa ket ipaspasimudaagnan iti saan a nasayaat a pagteng wenno no agkidemka ket maanninawam ni Patay. Naiparipiripen nga addanto matay iti sarita wenno maipanggep ti ipapatay ti masarita.
Nabileg dagiti time element ti lenguahe a naaramat. Naaramat ti nadadaan nga Iluko ta isu ngarud ti panawen ti sarita. Awan ti nadlaw a nailaok nga Iluko-a-nain-Tagalogan iti agdama iti dayalogo. Uray iti deskriptibo a pasetna ket awan nadlawko. Isu a kunaek a nabaked ken nabileg ti lenguahe daytoy a sarita.
Uray ti lenguahe iti nagbaetan ni Ilokano ken ni Itneg ket naaramat, banag a nangpadaeg ti sarita. Marikna ti mode wenno manner ti agsasao a mangiparangarang ti karakterisassion wenno kinaasino ti agbibiag. Maammoan ti karakterisassion babaen iti panagsasao ken panagtigtignay ken kapanunotan; saan a nadeskribir babaen iti naratibo a panangipakaammo. Nupay saan a naibaga wenno nadeskribir ti karakterisassion, iti nakem ti agbasbasa, mararaem ken natatakneng dagiti agbibiag iti sarita base iti panagsasao, tignay, aramid ken kapanunotan.
Napateg ti lenguahe ti maysa a sarita ta adda dita ti elemento ti panawen ken katatao dagiti agbibiag. Nasken a maitutop ti lenguahe, ta no saan, dadaelenna ti sibubukel a sarita.
Kinuna ni Lakay Liborio Andres, “Ti tanem ti maysa a bannuar adda iti puso dagiti umili.” Isu daytoy ti tema ti sarita. Ta pudno la unay, nga awan iti makaammo iti pudno a napasamak iti nag-gobernador Roque Ablan. Isu a ti sibibiag a tanemna ket adda iti puso dagiti umili; idi, ita, ken iti agnanayon. Lalona dagiti taga-Ilocos Norte, a kas iti author.
Dakkel met ti akem ti ubing, ni Annabo. “Daytoy nga ubing ti rupa ti wayawaya.” Simbolismo ti inakemna a kaitutopan.
Ti insagut ti ubing a nalabaga nga baagna iti tanem ti gobernador ket ladawan ti madama pay laeng a gubat. Kas iti mapasamak no makinngato ti nalabaga a paset ti bandera ti pagilian. Ta nalabaga ti simbolo ti gubat.
Nasken kadi ti 24 gun salute iti maitabon a bannuar?
Ne, wen met a! Apay ketdin a saan? Dayta ti pakakitaan a maysa a bannuar ti naitabon. Uray ania a pagilian ket ar-aramidenda daytoy. Simbolo ti panagraem ken panangidayaw.
Kadagiti dadduma, 21 gun salute wenno mamitlo a putok a sagpipito. 24 man a gun salute wenno 21, saanen nga isu ti napateg wenno pagdidinnuskitaran ta ti basbasaentayo ket maysa a bunga ti fiction. Posibilidad laeng!
Ket agsipud ta maysa laeng a posibilidad, adda daytoy iti sarita. Bunga ti arte. Ta maysa nga arte ti fiction.
Ta ania ngamin aya ti arte?
Kasla gusgogusgosen a DVD daytoy gapu iti kakaulittayo. (DVD apo, ta naidulinen iti tukot ti lakasa wenno iti aparador wenno iti vault ti balikas a ‘dadael a plaka’.) Ti arte, ipakitam ngem saanmo nga ibagbaga!
Iti sarita, saanna nga imbaga no di ket impakitana daytoy a pagteng. Saanna laeng nga impakita no di ket impangngegna pay! Impaamirisna.
Daytoy ket bunga ti arte.
Sadino ti pakabasaan?
Dagitoy a binatog: “Idi rugian a gaburan da Ama Languisan ken Lakay Liborio Andres ti bangkay, naguni iti nagsasaruno ti kalaw iti abagatan a bakir. Binilang ni Annabo dayta nga uni. Uppat ti surokna a dua a sangapulo.”
Saludo wenno lugay dayta iti bannuar a maitantanem iti kabakiran. Agsipud ta 24 ti bilangna ti pulikkaaw ti kalaw kaipapananna dayta ti 24 gun salute iti maysa a maitantanem a bangkay ti maingel ken natay iti pagbabakalan wenno gubat.
Bunga ti arte dayta. Ti maysa a nagpintasan ti sarita.
Nabara a kablaaw iti author! @
UBING ‘MANEN’ TI LITERATURA?
Ti “Voice Tape” a sarita ni Ariel S. Tabag ti nangabak iti Maikadua a Gunggona.
Dagiti laeng pluma da Atty. Benjamin Pascual, Juan Quimba, Salvador A. Espejo, Jeremias Calixto ken dadduma pay a bangolan iti Literatura Ilokana ti malagipko a pakabasaan ti kastoy a genre iti Literatura Ilokana. Ngem naginanada metten wenno no agsuratda pay saandan nga ar-aramaten daytoy a genre. Kaano pay a naipablaak daydi “Apay Ngata, Sabong…” ni Atty. Ben? Iti kabayagnan diak pay ketdi malagipen ti eksakto a paulo.
Manmano a maaramat ti kastoy a genre isu a kunaek nga ubing manen ti Literatura Ilokana. Ti kaudian a pannakabasak ti kastoy a sarita ket ti impablaak ti Bannawag itay nabiit a sinurat met laeng ni Ariel S. Tabag.
Ti “Voice Tape” a nangrangtay ti agdama ken napalabas. Naidumduma a panagiparang iti sarita ta nauyos dagiti pasamak babaen iti lagip. Lagip iti napalabas, a sumapit ti agdama. Mabalin met a kunaen daytoy a genre a maysa a ‘memoire.’
Memoire – a piece of autobiographical writing, usually shorter in nature than a comprehensive autobiography.
Kaniak a biang, nagduma ti memoire iti autobiography no dadduma. Saan ketdi nga amin. Isu a kasla as-asideg ti riknak a mangawag daytoy a genre iti stream of consciousness. Kas iti naipalpalawagtayon kadagiti napalpalabas a sinurattayo.
Stream of consciousness – the continuous flow of sense‐perceptions, thoughts, feelings, and memories in the human mind.
Iti stream of consciousness ket nalatak ditoy dagiti mannurat a kas kada William Faulkner, James Joyce, Virginia Woolf ken Dorothy Richardson. Iti Tagalog, “Daloy ng Kamalayan” kunadan daytoy.
Ta saan kadi a ti pakasaritaan ket maipapan ken ni Dante ken ti lagipna iti napalabas? Ti insights, kapanunotanna, kaririknana ket nagtaud ken pinataud dagita iti lagipna iti napalabas ken iti kapanunotanna, ti kaririknana ken kapanunotanna iti agdama. Isu dayta ti sibubukel a pakabuklan ti istoria.
Nagsubli ti napalabas babaen iti “Voice Tape.” Napateg ngamin unay ti linaon daytoy tape; ta adda dagiti pasamak iti napalabas a saan pay a napagsasaip. Nagbalinda a ngatangata. No apay a dagiti pasamak idi a saan a napagsisilpo ket gapu ta saan pay a naidatag no ania ti linaon ti voice tape ken ni Dante. Ti voice tape ti tulbek iti ridaw ti napalabas tapno agsaipda iti agdama.
Ti voice tape a naglaon ti palimed, a ti laeng makaammo ket ni Angkel Ato ken ni baketna a maysa nga OFW, (OCW idi 80’s a panawen ti sarita), da nanang ken tatang ni Dante. Isuda laeng ti nagimet iti napalabas. Ket ni Dante, nga iti agdama nataenganen kalpasan iti sangapulo ket walo a tawen, bitbitna ti behikulo a mamagsaip ti napalabas ken agdama. Iti ababa a pannao, makaawaten isuna ken addan iti naan-anay a panunot ken nakem isu a maibuksil kenkuanan ti napateg a napalabas…
Dagiti nagannak ikagumaanda ragpaten ti kinanam-ay babaen iti kinasaliwanwan ti biag tapno matungpal ti tartarigagayan a naranniag a masakbayan dagiti annak. Dayta ti kangrunaan nga akem ti nagannak. Saanda (nagannak) nga iginggina a sarakusoken ti rigat ken ila. Kadagiti dadduma agtinnag iti pannakaabuso ti kalintegan a kas tao ken pannakaidadanes ti dayaw. Gapu iti ayatda a saan a maipada dagitoy nga annak iti nagpasaran a kinarigat ti panagbiag. Isu ngarud nga aramidenda amin a kabaelanda a mangtunton kadayta a naraniag a masakbayan. Uray sadino a paset ti lubong ti yanna ket ikari ken ipataray ti nabatogan a langit tapno maragpat ti ingpen. Uray pay ngata ti aramidenda ket iti pannakaisalda ti ngurngurotangotda aramidenda dayta a banag iti gagemda a saan a mapadasan dagiti napapateg unay nga annak iti rigat ti biag nga inda nagpasaran. Ti/dagiti anak/annak ti kapapatgan amin a gameng dagiti nagannak. Isu nga ikagumaan dagiti nagannak ti naraniag a masakbayan dagitoy/daytoy annak/anak.
Kastoy ti inakem a tarigagay da Angkel Ato ken ti asawana.
Ket ti panagtarigagay a panagtrabaho iti ballasiw taaw ket maysa a naraniag a silaw iti masakbayan kadagiti nagar-arapaap itoy. Ta uray iti agdama a panawen, isu pay laeng dayta a silaw ti tarigagay ken/wenno nagagpangan ti adu a pamilia a simmaliwanwan iti panagbiag.
Ngem saan amin a nagtrabaho iti ballasiw taaw ket naglak-am iti kinatalinaay ti nakem uray pay no addan nga ikut dayta kinasaliwanwan. Kas ken ni asawa ni Angkel Ato.
Ti asawa ni Angkel Ato ket natibker a babai. Uray no tinupakan ti langit iti nagpasaranna a pannakaabuso ken pannakaidadanes ti dayawna, inalimonna lattan ti luana gapu kadagiti ay-ayatenna iti biag – dagiti annak ken ni ‘mahal’ nga asawa. Inibturanna ti limdo ken sainnek. Saanna a nagayatan ti napasamak. Papatayenda no lumaban. Impettengna lattan a maragpatda ti tartarigagayanda a naraniag a masakbayan dagiti annakda babaen iti panagibturna.
Malagipko man ti kinuna ti nalatak a mannurat, Percy Bysshe Shelley a kunana, “Never fear the approaching darkness, the sun will shines on fairer day.” Maitutop a dayta a kaipapanan ti adda ken ni baket ni Angkel Ato. Ti naikawes kenkuana a kinatibker. Saanna a kinabuteng ti kinasipnget, ti awan dumana a kinasipnget ta ammona nga aglawagto ti lubong inton sumingising manen ti init.
Naidumduma a babai.
Ngem ni Angkel Ato, saanna a maawat ti sagsagabaen ni ‘mahal-na.’ Natured ngem nalupoy. Natured ta maituredna iti makipinnatay, nakapatay, ngem nalupoy ti inna panagnakem.
Ni Angkel Ato ket addaan iti flat character.
Iti libro ni E. M. Forster nga “Aspects of the Novel’ ket dinepinarna dagiti dua a kita ti character iti fiction. Maysa daytoy ti flat character, a kayatna a sawen, ‘are two-dimensional in that they are relatively uncomplicated and do not change throughout the course of a work.
Saan a nagbaliw ti katatao ni Angkel Ato. Natured. Nadang-as. Nadursok ti katataona. Ngem saanna a kabaelan iti tumakder a bukod iti sakana ken magna iti kinalinteg no maipasango iti kinadamsak. Nalupoy ti pakinakemna no dagitin ipatpategna iti biag ti agsagaba ken agtuok.
Iti dayta a katataona, isu met iti puon iti nakatayanna. Saan a nagna iti kinalinteg. Ginibusanna ti bukod a biag. Maiduma ken ni baketna, a nanggammat iti silaw ti biag ket inibturanna ti amin gapu kadagiti annakda ken gapu ken ni Angkel Ato a mahal-na.
Agpada da nanang ken ni baket ni Angkel Ato a natibker ti pakinakemda ken takderda iti biag. Makidangdangadangda iti biag nga iggemda ti lampara ti kinalinteg. Ti adda kadakuada a kinatao ket adu ti atiwenda iti dana ti biag.
Ni Dante, manipud kinaubingna, ken kalpasan iti sangapulo ket walo a tawen ket awitna dagiti nariinganna a tagipatgen (values) nga isu a maikari nga agbalin a maikalima a makaamo iti palimed.
Ti tagipatgen a nasursuro ti anak kadagiti nagannak ket napateg unay a ramen iti pannakamuli ti kinaasino iti agdama.
Napintas a sarita. Namsek dagiti natibker a panirigan iti biag.
Makainspirar ken makapaguyugoy rikna.
Nabara a kablaaw iti author! @
TI MALADAGA NGA IDEA
Maladaga kunak ta kaiyariganna ti kaipasngay iti Literatura Ilokana. Kaipasngay a subject matter. Pakasaritaan ti sibibiag-nga-alis. Isu metten ti naretor dayta sibibiag-nga-alis. Naisurat ditoy ti…
“Dagiti Pasugnod ni Angelo,” sarita ni Sherma E. Benosa iti Nueva Vizcaya. Ti nangabak iti Umuna a Gunggona, Palanca Awards 2010.
Ti kinaposibilidad ti idea. Dakkel nga agpang ti itatag-ayna a kas naisang-sangayan a bunga ti fiction. Ti idea wenno kapanunotan ken binaliktadna ti gagangay a kapanunotan wenno perception maipapan iti naikkat a biag iti saklolo ket maawagan iti natay nga alis.
Itoy a sinurat, insurotko iti positibo a panirigan, isu a naawagan iti sibibiag nga alis. Ta adda kadi pammaneknek wenno awan kadi pammaneknek a ti maysa a naikkat a naigagara ken saan a naigagara a naikkat a main-inaw ken/wenno sikog ket matay?
Adda kadi makapaneknek wenno awan ti makapaneknek, a ti naikkat a sikog ket matayan laeng iti pisikal a bagi ngem saan iti ispiritual?
Adda kadi makapaneknek wenno awan ti makapaneknek a ti maysa nga inaw wenno awanan pay laeng iti pisikal a bagi a naikkat iti saklolo ket matay?
Adda kadi makapaneknek wenno awan ti makapaneknek a ti maysa nga inaw wenno awanan pay laeng iti pisikal a bagi a naikkat iti saklolo ket sibibiag?
Iti kanito a nagmaymaysan ti semilia ti lalaki ken babai iti uneg ti saklolo ti rugi ti biag – iti panagmaymaysa wenno panagbalin a maymaysa ti dua a semilia. Ti panagbalin a maysa a biag.
Iti bukodtayo a kapanunotan, biag nga espiritu wenno awanan iti pisikal a bagi. Ta iti uneg ti saklolo a madebelop ti pisikal a bagi. Kalpasan iti nakurang a siam a bulan wenno eksakto a siam a bulan rumuar a kas naan-anayen a maladaga – wenno addaanen ti pisikal a bagi.
Ngem iti sarita saan a naikkan iti naan-anay a panawen ti biag tapno makabukel koma iti pisikal a bagi. Iti pannakaikkat ti biag iti uneg ti saklolo, siempre, espitu latta a. Isu daytoy ti konsepto ti sarita.
Asino ti makapaneknek a matay ti espiritu? Adda kadi wenno awan?
Adda ti pannursuro dagiti major religions maipapan iti reincarnation. Saan a matay ti espiritu – wenno ti nagtipon a semilia ti lalaki ken babai a naaddaanen iti biag. Laeng ta dagiti espiritu ket saanda a naikkan iti tiansa a mabiag met koma ti pisikal a bagida. Dayta ti pakabuklan ti pasugnod dagiti amin a sibibiag nga alis.
Dayta ti pakabuklan ti “Dagiti Pasugnod ni Angelo” ta ibagianna dagiti naikkat nga alis ta saan man laeng nga inikkan iti tiansa dagiti ‘makunkuna’ a nagannak a maaddaan iti pisikal a bagi a nainaw iti saklolo ti ina, naipasngay ken agbiag a kas tao. Naipaidam kadakuada dayta a banag. Nasakasaksakit a panunonoten dayta a banag a pannakapaidam. Posibilidad laeng daytoy idea nga imparang ti sarita.
Ketdi, saan a kas iti gagangay a mailadladawan nga agbalin a demonieto wenno demonieta ti naikkat a biag iti saklolo. Kasano koma a mapaneknekan nga agbalin a demonieto wenno demonieta, ala, man?
Saanko a maisip a panunoten no apay a napasamak daytoy a konsepto; malaksid kadaytoy a punto, a maysa laeng a psychological a banag ta napigpigsa ngata a ti kidagna wenno bareng koma napigpigsa ti kidagna ket saan nga aramiden dagiti agpangpanggep.
Itoy a sarita, ti gagangay a kapanunotan a nagbalin nga “Anak ni Janice” dagiti inikkat a biag iti saklolo ket binaliktadna. Binaliwanna, impanna iti mas positibo nga aspeto. Mas positibong pananaw, kuna dagiti Anggalog.
Apay adda aya makapaneknek a ti naikkat a biag iti saklolo ket agbalinda nga “Anak ni Janice” wenno demonieto ken demonieta? Kasano a mapaneknekan?
No utoben a nalaing, awan ti basol ti biag iti saklolo. No awan basolna, di “anghel” ngarud, a kas iti idea ti sarita!
Kadagiti dadduma a major religion, mapanda wenno agtungpal manen dagiti napaidaman a naikkan iti pisikal a bagi iti sabali a bagi. Dayta ket maysa a proseso nga aw-awaganda iti reincarnation.
Ti reincarnation ket saanen a maladaga iti Literatura Ilokana. Itay nabiit, inaramidtayo ti analysis ti sarita ni Juan S. P. Hidalgo, Jr. a nangtratar ti reincarnation.
Napigsa ti idea a nangdupar ti gagangay a kapanunotan. Ti kinaposibilidad a naidatag a panirigan ket napigsa a nagtakderan ti sarita a kas bunga ti fiction.
Ket husto manen ditoy da Mark Twain ken Lord Byron maipapan iti panagsuratan iti fiction – base iti posibilidad a saan ket nga agdadata a kinapudno.
Itoy a sarita, maitutop ngarud a tingitingen ken amirisen babaen iti dua nga ‘approach iti literary criticism’ nga isu dagitoy, moral approach ken psychological approach.
Nadepinar dagitoy nga approaches iti libro ni Wilbur S. Scott a napauloan iti “Five Approaches of Literary Criticism.” Ngem dagiti laeng dua a nadakamat ti maitutop a pidutentayo nga ibuksilan. Ti sociological approach, formalistic approach ken archetypal dagiti sabali pay a tallo a nayon dagiti dua nga immuna a nainaganan.
Ti moral approach. Ti moral, kabaliktad ti immoral. No awanan basol ti biag iti saklolo santo naikkat, maysa ngarud nga immoral nga aramid dayta. Saan a maitutop. Mailaksid iti linteg ti Namarsua. Maawagan nga immoral dagiti agar-aramid iti kastoy ta madadael ti sikolo ti biag. Ti sikolo ti biag ket dinisenio a konsepto ti Mannakabalin.
Apay a biangan ni pagayatan ti Mannakabalin? Nakibiang kadi idi ti Mannakabalin idi inaramid ti babai ken lalaki ti akem a pagtiponen ti kapsitda tapno agbalin a biag iti uneg ti saklolo? Saan a nakibiang ti Mannakabalin.
Ngem kalpasan nga addaanen iti biag ti pinagtiponda a kap-sit iti laem ti saklolo ket agbutengda metten ken agbainda met itan a maikkan iti pisikal a bagi. Saan kadi a daytoy ket maaw-awagan iti immoral nga aramid?
Dagiti tagipatgen (values) ket nadepinar iti dua a banag: no nalinteg, makatao, maka-Dios ken maiparbeng ti aramid isu daytoy ti moral. No saan a nalilinteg, saan a makatao, saan a maka-Dios ken saan a maiparbeng, isu dayta ti immoral.
Maysa nakakababain nga aramid ti mangikkat iti biag iti saklolo. Maysa a basol iti linteg ti tao. Ta adda linteg ti tao a panaglabsing kadayta a banag. Ngem adda dagiti sumagmamano a saan a sisasagana a mangitakder ti inaramidda a responsibilidad. Dagiti makunkuna nga irresponsibilidad a tattao. Ket tapno mailinged iti mata ti tao ken iti gimong, mailimed iti pannakaaramid dayta nga immoral.
Agbain ti tao iti padana a tao ngem saan iti Namarsua. Aaay…!
Adu ngamin ti pakakumikoman ti tao. Sinango pay koma nga immuna ti tao dagitoy a pakakumikomanna sakbay nga awatenna ti resposibilidad a mangaramid ti “kapuonan” ti biag.”
Apay itan nga ibain ti bunga ti inaramid? No saan a sisasagana, di saan koma nga inaramid, saan? Maliklikan no kuan dayta panangilemmeng iti gimong iti saan a nasayaat nga aramid.
Dagiti ‘pasugnod’ ni Angelo isuda ti psychological approach. Ti pannakaikkat ti biag iti saklolo ken inapunan ti pasugnod; a no naaddaan koma iti pisikal a bagi ket kas koma iti kabsatna, a ni Ryan.
Iti pudno a biag, maiyaplay dayta kadagiti agbasbasa wenno riders ta saanda koma a gamden nga aramiden iti mangikkat iti biag iti saklolo. Ta no bilang aramidenda, kaasi dayta a biag nga agkatangkatang a kas ken ni Angelo. Saan kadi a maasian ti asinoman itoy a banag?
Asino iti awanan puso a makaaramid dayta a basol? Agtimekman?
Iti bukodko a panirigan, dayta panagbalin nga “Anak ni Janice” dagiti sisibiag nga alis ket maysa met laeng a psychological approach. Tapno butbutngen ken ballaagan ti asinoman a saan koma nga aramiden ti panangikkat ti biag iti saklolo. No aramidenyo ti mangikkat ti biag iti saklolo, agbalin nga “Anak ni Janice” dayta ket kittabenna ta tengngedyo, hik-hik-hik!
Kasanon no dayta a posibilidad ket agbalin a kinapudno? Dipay ket nakadagdagemen a panunoten?
Daytoy ti kabaliktad ti sensilio (other side of coin); a maysa psychological approach ti “Anak ni Janice.”
Napintas a sarita. Makapnek.
Nabara a kablaaw iti author! @
Comments
Post a Comment