Ud-udong

Umaykan, Anib, dika agbatbati…

I.

Ang pagsambit ko sa iyong pangalan bago magdilim

Nang di ka mawala sa kung saang sulok ng lungsod,

Pagtawag din sa mga gunita at ulirat na nagpaiwan

Sa nayon, silang mga umako sa tungkuling bantayan

Ang inunang nakabaon sa lilim ng matandang talisay.

Sapagkat ang pangalan mo, Anib, ang kalasag

Ng aking liwanag bago sakluban ng gabi at nakaraan.

Di ko talos kung ilang taglagas pa ng mga narra

O pagpapalit ng mga kulay ng mga tulay at kalsada

Bago maarok na ang nakagawiang talastasan sa higaan,

Hindi paglalahad ng alamat, hindi pag-iimbento ng mito

Kundi pagsasalin ng alaala upang maging bagumbuhay

Subalit ang napakalawak na karagatan na pagitan

Ng ating mga wika, alamat nga ang aking mga kataga.

Isa mang malawak na buhanginan ang mga kuwento

O mayamang uhay ng palay sa mga lambak at dalisdis,

Ituturing kong mga butil ng rosaryo at mahabang pasilyo,

Uusalin ang bawat kuwento patungo sa iyong dambana,

Anib— sa araw, sa gabi, kahit sa aking mga panaginip.

1.

Matandang simbahan ang kabundukan at sa tuktok

Ng higanteng tatsulok, naroon ang Poong nakaluklok.

Ang mga matitikas na puno ay malalapad na dingding

Kung saan nasusulat ang kabanalan ng Lumikha

At sa lahat ng bahagi nitong nabubuhay, yumayabong.

Doon niyapos ni Tatang ang simbahan at paaralan

Pagkaraang sukatin ang kanyang ulo at karukhaan.

Sa mga hayop— maaamo at mababangis— natagpuan

Ang taling nagmumula sa pusod at karugtong ng gubat,

Ng parang, ng bukid, ng talon, ng ilog, ng sansinukob.

Habang ang mga eskolar ng mga gusali at silid-aklatan

Ang nagtakda na ang mga puno at ibon at hayop,

Kasangkapan lamang ng pamayanan upang magtagumpay.

At nang mapigtas ang tali, parang butil ng rosaryo,

Gumulong ang mga troso, at ang diwa at katawan ni Tatang.

2.

Tuwing Oktubre, Anib, nagkukulay-puti ang paligid

Namumulaklak ang mga talahib at ang mga hamog,

Ihinehele ng hangin. Kung mahahalina sa mga tutubi

At gagamba, gumugulong ang mga perlas sa mga binti;

Ang mga palad, paparatingin sa langit ang mga bulaklak.

Subalit madalas mahaba ang mga gabi sa isang kabataan.

Madalas ang mga lumilipad na puting bulaklak, hinahanap

Ang mga ulap sa likod ng maitim na balabal ng langit.

Hindi pa man napahihinog ng araw ang mga uhay

Pinakakain na namin ang buwan ng mainit na kanin,

Tinitiklop na ang hagdan at sinasarhan ng sungay

Ng kalabaw ang mga pintuan, pinapanaog ang butiki

Sa lupa upang isangguni sa Maykapal ang darating

Na pagkapunit ng gabi:

          mapipilas ang mga sariwang uhay

          mapipisa ang mga tutubi at gagamba

          mapapagpag ang mga hamog

          malalaglag ang mga bulaklak

At ilalantad ng unang silahis ang ibinuhos na pighati

Ng langit: nalublob sa putikan ang mga uhay, tutubi,

Gagamba, hamog, bulaklak, pulbura, tingga, dugo…

3.

Alam mo ba, Anib, sa tuwing umuuwi ako,

Kumakain ako ng alikabok sa paanan ng hagdan?

Sapagkat di ko na makilala ang mga mukha;

Ang mga daan ay taling nagkabuhol-buhol;

Ang mga lambak at burol ay bahagharing

Di ko wari kung saang ulap nakatuntong.

Di ko mahanap ang mga puno ng bayabas,

Niyog, marigold, madre cacao, talisay, dapdap,

At ang mga napapatag na burol at bundok,

Nagiging salamangka ng makulay na paligid.

Habang ang mga makikinang na butil

Dagliang dinadala ng mga trak sa pier

At hahayaang maglaho sa mga karagatan.

Naiiwang nasisiyahan ang mga pantas

Ng nayon sa paggawa ng matitibay na banga

At palayok mula sa mga pula at dilaw na lupa.

Habang patuloy akong kumakain ng alikabok.

4.

Kung naririnig mo lamang, Anib, ang himig

Ng mga aguho, maiintindihan mo ang mithiin

Ng mga mamamayang nagpakahulugan sa asin

Sa buhay— sapagkat hinahagkan sila ng alon

Subalit, gaya ng niyog, nipa, bakawan at bahura,

Ang mga aguho ay mga sundalong sa isang hampas

Na daluyong, kinulapulan ng asin at naging bato

At buhangin at walang iniwan maliban sa alaala

Ngayon, rumaragasa ang alon— ibinabalik

Ang mga lason at kasalanang itinapon

Ng mga nagkikislapang sibilisasyon

Kung wala nang mapag-akyatan sa mga tahanan

Sila ang unang magiging bato at buhangin

5.

Hahaplusin ng habagat ang mukha ko, Anib,

Ang mga palad ay tuyot, magaspang, mainit,

At nararamdaman kong pag-aari ito ng yumao:

Malamig ang iyong mukha, apo, malamig

Ang iyong mga mata, malamig ang iyong tainga.

Wala akong natatanaw na pintuang nagbubukas

Kundi tuktok ng mga kabahayan— magkakaibang

Mga kulay, mga matitingkad na kulay

At natutupok ako sa gitna ng mahalumigmig

Na Disyembre na ang pag-iisa ay taglamig.

Saksi ako sa pag-usok sa bunganga ng magkapitbahay

Ang mga numero ng mga napanaginipang piging

Ng mga diputado, alkalde, hepe, pari, obispo.

Hindi magkatugma ang mga pangungusap

Subalit nagkasundong numero ng karangyaan.

Isang kalinangan ang paghimas ng mga tandang

Sa mga madaling-araw habang nangangarap

Ang mga kalalakihan ng masaganang hapag-kainan.

Nag-uusbungan ang mga gusali sa bumbunan

Ng mga kabute at ang mga arkitekto ng lungsod

Nagiging mga kagalang-galang na poon ng sining.

Sa isang malamig na tiangge sa sangandaan

Uminom ako ng basi na hinaluan ng apdo ng sawa

At isinuka ko ang mga kataga at himig ng nayon

Nagniningas, nagmamakaawang itapon ko sa parang…

II.

Habang hinahanap mo, Anib, ang kaibahan sa mundo

Sa mga pintuan ng Internet; sa mga elektronikong palaisipan

Hinahanap ko ang pamamaraan upang maiintindihan mo

Ang aking mga kuwento:

          pakakainin kita ng alikabok

          ilublublob kita sa putik

          ibibilad kita sa silahis

          ililibing ang inunan mo

                   sa lilim ng talisay?

Sapagkat isa na akong naglalakad na kalansay

Na naghahanap sa mga masisikip na daan ng nayon

At wala akong ibang mauuwian maliban sa iyo…

Umaykan, Anib, dika agbatbati

Umaykan, Anib, dika agparparabii…

-30-

TALASALITAAN:

Ud-udong— mantra na binibigkas kung ang isang bata, lalo na sa sanggol, ay iuuwi na mula sa isang pook, ibang bahay, o sa gubat nang di ‘magpapaiwan’ ang espiritu (ng bata).

Anib— ang salitang Ilokano para sa anting-anting o pananggalang sa masamang espiritu.

Umaykan, Anib, dika agbatbati = Halina, Anib, huwag kang magpapaiwan 

Photo: Sitio Gullasing, Villa, Sta. Teresita, Cagayan.