Eman

INDENNES ni Sharon ni Eman iti kanigid a barukongna bayat ti yaasidegna iti dispatcher a nakatugaw iti sango ti lamisaan iti nalinongan a paset ti terminal.

“’Niat’ oras ti panawna, Manong?” Insungona ti as-asideg kadagiti dua nga ordinario a bus a namarkaan ti bakrangda iti nagkutikot a “San Gabriel.” Nupay panglitemenen, naay-ayo ni Sharon iti nagtagipayak a puraw a kabalio a nagluganan ti puraw a parsua a naipinta iti ngudo ti nagan ti bus.

“Alas otso koma. Ngem dimi sigurado itan no agbiahekami.” Kinudkod ti dispatcher ti teltelna. Nadulpet ti puraw a polona a di naibutones ti dua iti baba a nanglukais iti butiogna. “Agpipinnaltogda kano metten idiay Real. Nakaad-adu la ngaruden ti agsaneb, kanayon pay ti engkuentro.”

Naparupanget ni Sharon. Nagsikaw ti rusokna ta idiay Real, Quezon ti nakaidestinuan ni Teniente Lucas Sotelo a kaayan-ayatna.

“Papananyo kadi, Misis?”

Nagsabat dagiti kiday ni Sharon ta nupay agtawenen iti duapulo ket innem, pagkamalianda pay laeng ngamin no kua a nasurok laeng a beintena. Masansan ngamin a nakapinggol ti atiddog a buokna a mangwaknit iti nalinis a pingpingna; kasla maladaga no agkirem dagiti matana; ken, kas iti kadawyan nga Ilokana ti tayagna nga apagsurok a lima a kadapan. “Real, Manong.” Namrayanna nga inurnos ti lampin ni Eman. In-inut a napunas ti muriot iti rupana idi maipasabat kadagiti matana ti natalna a rupa ti maladaga a nabalkot iti adda abungotna a pagimeng ken dua kasukot a lampin. Natingra dagiti nangisit ken nalabaga a bukel ti bugbugayyong a polserasna. An-anib, kuna dagiti babbaket idiay lugarda ket agubonda kadagiti bukel ti bugbugayyong sa ipolseras wenno ikuentasda kadagiti maladaga.

“Aguraytay’ laeng, a. Narigat met no igasanggasat ti karadkadyo. Di pay ketdin maibus ti kuarta ni bossing iti insurance laeng.” Nagsungi. Adda kinautna iti bolsana. Selpon. “Abusta pitpito bukel dagitan.” Insungona dagiti dua a bus. Adda dagiti sumagpat iti makanigid a bus ngem dumsaagda met laeng kalpasan a tangaden ida ti maysa a lalaki a mangipakaammo ngata met iti kas iti impakaammo kenkuana ti dispatcher. “Hanabale nga awan bonusen, a, basta adda pagobraan. Paskua met ngarud, sal-at!” Uray la mangurat ti tengnged ti dispatcher ket atiwen ti bosesna ti banapbap ken daranudor dagiti lugan iti nagkurosan ti Legarda ken Aurora Boulevard.

Nagalibungabong ti nangisit nga asuk manipud iti nagkurosan. Pimmasango ni Sharon iti abay ti dispatcher ta napuskol ti inkay-ab dagiti tambutso. Sinarapa ti kanawan nga imana ti likud ti ulo ni Eman sa indennesna iti barukongna ta nagareng-eng daytoy. Nalagipna ti reservationna iti Florida Bus Station nga agawid idiay Cagayan no bigat. Agur-urayen dagiti dadakkelna ken dagiti dua a lallaki nga adingenna. Sangkaawagda.
“No apay ketdi a saan a ditoy ti pagisuruamon, aya?” sangkakunada.

“Ikarok pay, a, daytoy masteralko,” irasonna met. “Diyonto met pinagbasa ditoy dagita a lallaki. Adda koma badigardko.”

“Isu pay ketdi a pakasikoram ti mangpatigmaan kadakuada.”

Ngem ti padamag ni Janeth a kaeskuelaana ti makagapu. “Palakasan, Friend. Kitaem, agingga ita, maysaak pay laeng a substitute,” kunkuna daytoy no agpatangda iti selpon. “Di ad-adda koma kenkan ta kontra partido da amangmo.”

Malem met pay ti biahena. No di makasubli no malem, sapaennanton no bigat ti agpa-Manila. Addanto pay orasna nga aginana sakbay nga agpa-Cagayan.

“Awan kadin ti sabali nga agpa-Quezon, Manong?” Tinaliawna ti dispatcher. Pis-i-pis-itenen daytoy ti keypad ti selponna.

“’Diay Cubao. Ngem puli bukda itan, a. Dakam’ la ti di agparpareserba.”

Kasanottan? sinuknor ti apagapaman a lamiis ti barukongna. Ngem nagmawmaw idi malagipna ni Marina. Inyiniinna ti maladaga. Narnekan manen. ‘Imbag la ketdin ta pinasusokan, inkatek ti isipna. Kasla makitkitana itan ni Marina: napudaw a nalinis a kudil, apagapaman ti takderna nga agong, narungpi a bibig. Agpadpadakayonto ngata, kinunana iti nakemna bayat ti panangaprosna kadagiti napurked ngem nabusnel a takiag ken gurong ti maladaga.

Siniripna ti Swatch iti kanigid a punguapunguanna. Pasado alas otson.

“Yuraytay’ la bassit ti awagda, Misis.” Addayta manen ti misis! “Agur-uray kadin ni mister? Naku, no militar, ammok la ketdi ti panagsagabana!”

Kasla nadawis ti barukongna iti pannakalagipna ken ni Lucas. Masimron ta nagtulagdan nga iti daytoy a Paskua ti idadanonda. Ngem iti naudi nga isasarungkarna itay napan a lawas, naammuanna a di makaawid ti kaayan-ayatna.

“Iti sumaruno a Paskua laengen.” Pinerreng ni Lucas. “Pagilian nga umuna, dayta ti sinapataanmi.” Inay-ayamna ti patig a kallugongna. Nagkilno dagiti masel kadagiti takiagna ket nagminar dagiti kasla pandesal iti boksitna iti panagliadna iti dekutson a sopa.

“Namnamaenda met ngarud a dumanonkayon no Paskua.” Insimpa ni Sharon dagiti nabungon a regalo iti bassit a karton. “Kalpasan ti uppat a tawenna idiay Mindanao, makaawid itan, kunkunak la ketdin. Tunggal Paskua met ngamin ti ceasefire. Ania ket ti mapampanunot ‘ta heneralyo, a.”

“Dimi ngarud napakpakadaan. Tallo nga ambush idiay Infanta iti dua a lawas? Ay, ket, maruamen dagiti sinal-it a rebelde!” Natibong ti nabangag a boses ti teniente.
Kasla nadanog ti barukong ni Sharon. Nasiputanna ti apagapaman nga itatangwa kadakuada da Charlotte ken Loida, dagiti babbalasang nga adayon a kakabagianna a kalubbonna iti up-upaanda nga apartment iti Sampaloc. Manipud iti salas a ‘yanda ken Lucas, mangngegna ti kalangiking ket impapanna nga isagsaganadan ti pangaldaw. Nadagsen ti panangikalubna iti karton. Ginaw-atna ti scotch tape iti lamesita a sarming iti nagbaetanda. Nanarpiit iti panangguttana. “Kumagat, ‘ya, ‘ta kuton no diyo baddeken?”

“Ania ketdin ni Sharon, aya? Paboram man dagitan. Laglagipem koma ‘di angkelmo!”
Simmaniit ti pispis ni Sharon iti kinuna ti kaayan-ayatna. Nalagipna ti naminsan a panagaani iti Disiembre idiay Gulasing a ‘yan ti sangkabassit a dagada idi adda iti maikadua a grado ti elementaria a pannakaipitda iti dangadang dagiti militar ken rebelde. Kimkimlebda iti tambak ken bunton ti garami. Sa idi addan iti maikatlo a grado, adda dagiti parbangon a mariinganna ti panagbambaningrot ni inangna. Sa no kuan, iti sumipnget, nakatannawag iti abagatan, iti direksion ti Dungeg, ti nasulinek a bario ti ilida. “Napanda laeng nangway! Dida metten pinagawid ni angkelmo! Ay, linaplapda kano dagiti dapanda sa pinagtaraytarayda ida!”

Kinusilapanna ni Lucas. “Aniat’ koneksion ni angkelko iti idadanonyo koma?”

“Dakkel, a. No di gapu iti napasamak iti pamiliak, saanak koma a soldado. No dida riribuken ti gobierno, nabibiit koma ti panagprogreso ti pagilian. No saanda a sadut, awan koma ti mapukawan iti sanikua. No saanda a kriminal, awan koma ti matay iti Paskua.” Ad-addan a bimmassit dagiti kusipet a matana ken immirteng dagiti kasla landok a pangana. “No dida pumatay, adu koma ti makaawid iti Paskua!”

“No awanda, awan koma met ti paltogmo? Saanka koma met a kriminal? Awan koma met ti sueldom?” Lumablabagan ni Sharon. Nanaraigid ti luana kadagiti pamukelen a pingpingna.

“Saurda. Lumabanda no nakatallikudkami. Nadangkokda ngem awan lateg dagiti sal-at!”

“Dim’ man ipakita ti kinasoldadom kaniak, Lucas.” Nabatad dagiti balikasna ket inunnat ni Lucas ti tugawna a nakaperreng latta kenkuana. “Ta saan ketdin a nadangkok ti gobiernom a mangibabaon kenka a pumatay uray iti panawen ti kappia?”

Kasla nasibugan iti sangatimba a nalamiis a danum ni Lucas. “S-sorry.”

Minatmatanna ti ubbana. Nupay idi kalman laeng nga indagas ti impapanna a gayyem ni Marina, kasla bimmusnag a nalabit gapu iti di agsarday a panangpagatas ken panangpaturogna itoy.

Isagsaganana dagiti bagahena nga agpa-Cagayan idi matoktok ti ridaw ti apartment. Aguraykayo, kinunana, iti babai a nakaubba iti maladaga ta impagarupna a maki-Paskua ket mangala koma iti sensilio. Ngem nagtibbayo idi baliksen ti babai ti “Sharon Vidal?”. Idi agtung-ed, siaalisto ti babai a nangipaubba kenkuana iti maladaga ken nangyabaday iti abagana iti kasla bullalayaw ti marisna a bag. “Naggapu ken ni Marina dagitoy.”

Kasla natukkawan iti karasaen a nagmulagat iti nangngeganna.

“Pasensiakan no nadursokak. Diak mabalin ti agbayag, Kabsat.” Apagsaona, tinaraynan ti taksi nga agur-uray gayam iti kalsada. Nariing ti maladaga ket nagsangit. Dagus a simrek iti apartment a kasla mataltalimpungaw.

Ti la inrasrasonna idi agdamag da Charlotte ken Loida. Anakko ti buniag, napan nakitienda ti kamaestraak nga inana, naallangonna ti pannakailabegna. Masansan nga agpasiar dagiti kamaestraanna iti Sabado ken Domingo iti apartmentda ket agitugot pay dagiti dadduma iti ubbing isu a nalabit kasla kadawyan a damag laeng ti nangngeg dagiti babbalasang. Kalpasan a napaturogna ti maladaga iti atiddog a sopa, binukitkitanna ti bag. Mamador, sumagmamano a lampin ken surat ti nagyanna. Nalasinna ti surat-ima ni Marina: Patgek a gayyem, Anakko ni Eman wenno Emmanuel Garcia. Itay laeng Setiembre a nagpasngayak. Daydi nangi-treat kadata idiay Chowking dita España, ni Emilio Garcia, malagipmo? Daydi kunak a Sec-Gen ti Bayan Muna? Isu ti amana.

Komustakan? Ammok, nagballigika iti kunam a dangadangmo. Wen, pudnoka, dangadang met ti mangyaon iti napanglaw a kaamaan nangruna ket ipatpategmo unay. Congrats, outstanding teacher ti MES!

Napiaak met latta. Napiakami latta. Nupay nalidem dagiti dana a daldaliasatenmi iti aldaw ken rabii, makariknaak met iti babassit a balligi. Ngem ad-adda a makariknaak iti pannakaupay iti di agressat a pannakaidasay dagiti kakabsat. Awatek itan a pudno a narikut a gaw-aten ti tartarigagayanmi, ti sapasap a wayawaya ken progreso ti pagilian.

Gayyem, agpasigak kadin, aya? Basolko no ibagak a paset ti anakko iti rebolusionko. Adda bukodna a biag. Ket kayatko met a mapadasanna ti normal a biag, normal nga agarapaap iti kayatna met a biag. Idiay Infanta, iti pagtaengan a nangmuli kaniak, kayatko met a dumakkel ti anakko a napnek iti ayat ken dungngo dagiti ipatpategko. Nupay ammok, saanak a maikari nga anakda.

Dita Manila a nagpasngayak ngem imbatik pay laeng ken ni Jane, gayyemko idi dita Diliman. Aktibo met ket amangan no saan a makaawid ti anakko.
Saan a narikut ti dalanmo nga agpa-Quezon, siguradok dayta. Inton sumangpetka sadiay, yabrasamto man ti pammategko kadakuada.

Natalinaay a Paskua, Gayyem. Ipatpategka.

Ibabaetdakam latta, Marina

Dina napengdan ti luana. Sikikidem, nayasidegna ti surat iti barukongna. Kasla makitkitana iti alintataona ni Marina.

Inayabanna a dagus da Charlotte ken Loida. Pinagkarina dagiti dua sakbay nga inestoriana no apay nga adda sadiay ni Eman. Ni Marina ti immuna a nakapasiganna iti Magsaysay Elementary School iti España ken nagangayanna, nagbalin a kaasitgan a gayyemna. Nalabit gapu ta agkataebda ken agpada a damonat’ mangisuro. Masansan a sagutan daytoy iti libro iti historia ken pilosopia.

“Tapno saan laeng a numero ti nagyan ti utekmo.” Agkatkatawa daytoy. “Ken tapno usarem daytoy.” Tinapikna ti kanigid a barukongna.

Napangilangil ni Sharon. Saan a maipanggep ti ayat ti kayat a sawen ni Marina ta naestoriana idin ni Lucas, ti kaadalanna iti sekundaria a nag-PMA, a nangisagutanna iti “wen” iti panagturpos daytoy iti napalabas nga Abril. Balediktorian ken anian a nagtaer, Gayyem, inkidkiddayna ken ni Marina nga agsasaruno ti panagtung-edna.
Nagsardeng laeng nga agkilliit idi kuna ti gayyemna: sayang nga utek ta nasursuruan laeng a pumatay. Pettat ti panagkusilapna. Nagpadispensar ni Marina. Manipud idin, dinan dakdakamaten no kasano ti kinasirib ken kinataer ti ay-ayatenna.

Iti nakemna, ti panangtapik ni Marina iti kanigid a barukongna ket panangidariragna manen iti masansan a yarungaingna: adu ti utek dagiti agtakem. Ngem utek a makaammo laeng no kasano ti manggundaway ken no mano ti magundawayanda. Awan ti pusoda a makarikna iti no mano ti agsagsagaba gapu kadakuada.

“Numero met la ngamin ti inadalko dita NTC, Gayyem.”

“Sika met. Diak met naadal ket dagitoy idiay UP. No dumakkelka idiay Quezon, maawatannak.”

“Idiay Cagayan, napadasak ti maturog a lallayan dagiti ragutok ken kanalbuong.” Pinerrengna ni Marina. Masemsemen iti gayyemna. “Siam ti tawenko idi pinarbangon nga agdung-aw ni inang. Napan la nagway ti angkelko a buridekda, imbagadan nga espia ti gobierno. Innemda. Linaplapda dagiti dapanda sa pinagtaraytarayda ida.”

Naikuleng ni Marina.

“Misis, okey kanon.” Nakigtot idi kalbiten ti dispatcher ti kanawan a sikona. “Nagpipinnasalbada la kano!” Nagpugtit ti dispatcher. Insublina ti selponna iti bolsana. Winagwag ni Sharon ti ulona.

Iti likud ti drayber ti naglugananna ta impatang ti dispatcher, amangan kano no maletlet ti anakna. “Lagot tayo kay Ser…” Timmangad kenkuana ti dispatcher. Nalagip ni Sharon ti kuna daytoy a kanayonda a masaneb.

“Sotelo. Teniente Lucas Sotelo.” Impigpigsana ti bosesna ta umaringawngawen dagiti pasahero nga agsapul iti pagtugawanda ken dagiti aglaklako iti nadumaduma a masaramsam. “Agyamanak, Manong.”

Nagareng-eng ni Eman. Pinikpikna ti bukot ken patong daytoy. Nagkidem sa nagkararag.
Nariinganna laengen ti apagapaman a panagtaltag ken panaglikko ti bus. Nakitana ti arko ti “Lalawigan ng Quezon, Tuloy Po Kayo.”

Nagsangit ni Eman. Inruarna ti mamador iti backpack. Nagsardeng ti maladaga nga agsangit idi mapaammalanna iti mamador ken mapikpikna iti babassit ti patongna.
“Inauna?” Timmaliaw ti apagtapogna ngata iti kuarenta a baket. Napuskol ti labbasit iti panglitemen a pingping nga ad-adda a pinagkullapit ti napakulot a buok.

“Wen, Manang.” Immisem tapno masumra ti panagbara dagiti pingpingna. Iti umuna a gundaway, ita laeng nga aglibak ket iti pay nataengan.

“Engkuentro kano idiay Real, sa mapankayo?” Nagwagis ket nadlaw ni Sharon ti polseras daytoy nga amarilio.

“Diak met ammo itay, Manang. Amangan no awan ti agbiahe iti bisperas ti Paskua.”

“Teniente, kunam itay ti lakaymo? Dinaka inawagan?”

Ninamnamana dagitoy a saludsod ngem dina ninamnama a makatumpong iti usisera. “Saan met nga idiay Real ti pagtarusak, Manang. Adda kabagianmi idiay Infanta.” Mamimpat iti lagipna ti ipapanda idi ken Marina idiay lugarda. Napatak iti panunotna ti gupit ken takder da Ama Roman ken Ina Pining. Nakaay-ayat ti panagestoriada iti amin a banag agingga iti umno a panangibaddek iti daga a manggabur iti bukel ti utong nga imulada. Nupay ammonan dagita a banag iti panagdakkelna iti away, ines-isemanna laeng dagiti agassawa. Ket ita, napatak iti lagipna ti pagtaengan iti nauneg a bario ti Infanta. Ammona la ketdi ti isungbatna no agdamag pay ti baket. “Pagawidanyo kadi, Manang?” sinaludsodna iti nakamuttaleng kenkuana a babai.

“Agyanak idiay Kingsbil Subdibision idiay Pasig. Dinto met makaanay ‘ta maug-ugingan ni lakay iti lima nga annakmi. No koma mabalin la nga isalda ti nagtakderan ti balay, nabayagen nga awankam idiay. Ngem dida met gatangen ‘ta Sirtipikit op Len Unersip Award, diaske! Ay, Apo, nagrigat la ngaruden ti biag, nakagasgastador dagiti sinal-it nga ubbing. Dagita dad’ta kusayak, kakaasiak a nakilinnetlet idiay Divisoria. ‘Pia lang met, a, a pagpangasda. No koma kas idi ubbing datao nga adda la ket malamut, uston! Niay, ta adda la ket rummuar ta tibi, ali, magsipagatangen!”

Adu pay ti inestoria ti babai. Ngem agtatapaw ti imatang ni Sharon kadagiti malabsanda.

Nagsardeng nga agsao ti babai idi agangay. Nagsuyaab. Nagdungsa. Nagurok.

Kimmalipkip ti lugan kadagiti bantay. Napasidduker ni Sharon kadagiti nauneg a derraas a matan-awanna iti nakarikep a tawa iti batogna. Kinayepkepanna ni Eman ta sumrek ti angin ken arimukamok manipud iti tawa ti bus iti batog ti drayber. Agsinsinublat ti rupa ni Eman ken ti narasay a bakir a kumkumotanen ti angep a matmatmatanna. ‘Yanda ngata dita? sinaludsodna iti nakemna iti pannakalagipna kada Lucas ken Marina.

Aglalaok ti mariknana iti pannakalagipna ken ni Lucas. Dina maawatan ti bagina ta kanayon nga agdandanag iti napalabas nga aldaw. Gapu kadi kadagiti mabuybuyana iti telebision a masansan nga engkuentro? Dina met maawatan ti bagina no apay nga iti umuna a gundaway, nagdarasudos iti biag ti kaayan-ayatna. Dinawatna a pumanawen iti Army. Napigsa a paggaak ti insungbat ni Lucas. Ammom a saan a mabalin! Pinagbasanak ti gobierno, inwingiwing ni Lucas. Idi inyipitna ti naglinnaga a dakulapna kadagiti tumengna, isu pay laeng ti panagpormal ti kaayan-ayatna.

“Ipatpatalonyo met laeng dagiti dagayo idiay Rebecca.” Nalagipna ti panangdamag ti maestrada kadagiti ambisionda idi umuna a tawenda iti haiskul. Abogado tapno ikalintegakto dagiti marigrigat, kuna ni Lucas ket nagpapalakpakda. “Agawidta—itan.”

“Saan a kasta ti kalakana, Sharon.”

“Saan met laeng a dakayo.” Naalumanay ti boses ni Sharon. “Daydi angkel. Adutayo a biktima.” Nalagipna ti agtutubo a kasla ubing a nagsangit iti saklotna, asidegen a Paskua iti maikadua a tukadda iti haiskul. Nagramaram iti sibubukel nga ili ti panangpuor dagiti rebelde iti pamilia ni Lucas iti panagkitakiten dagitoy a mangted iti tulongda. Ginungtoban dagiti rebelde ti dakkel a kamarin ti irik, dakkel a balay agraman dagiti dadakkelna ken kakaisuna a kabsatna a babai. ‘Imbag ta naladawda a nakaawid iti panagpraktisda iti drama a Pamaskua. Nalabit, nairaman koma met ni Lucas.

“Dinadaelda ti arapaapko.” Nagraed ni Lucas. Nalabit gapu iti aruat daytoy a polo ken maong a Guess, nagkilno ti barukong ni Sharon idi awan ti makitana nga apuy kadagiti mata ni Lucas a nagaponen manipud iti daydi nga aldaw a panagsangsangitna. Saksi ni Sharon no kasano a nagbalin a naulimek ti sigud a mannakiangaw nga agtutubo. Nupay nagtalinaed a kalaingan iti klaseda, masansan a kumaykayakay kadagiti ummong: nairteng ti panangtannawagna iti adayo a kabakiran iti abagatan.

“Ket kayatmo nga uray ti arapaapta, madadael?” Sineknan ti aligagaw iti pannakalagipna iti masansan nga ibagbaga dagiti pannakabagi ti linteg: adda iti tanem ti maysa a sakami.

“Rumbeng a maipaay ti hustisia iti pamiliak.”

“No agsaoka iti hustisia, Lucas, kasla dimo marikna ti ar-aramiden ti militaria kenka. Agingga ita, tenienteka pay laeng. Awan met ti sabali nga impaaramidda kenka no di pumatay iti dim’ kabusor idiay Mindanao.” Kayatna ita nga arakupen ti ay-ayatenna ngem nagtalinaed iti nagtugawanna. Dina maawatan ti bagina no apay a maisawangna dagita iti lalaki a nagtamedanna iti kinasirib.

“Ur-urayekon ti panagbalinko a kapitan…”

“Saan a ti kinasoldadom ti tinarigagayak, Lucas. Inawatko ti ayatmo ta mangnamnamaak a sabali ti kayatmo nga aramiden. Dimo maikalintegan dagiti nakurapay no iti imatangda, sika ti berdugo dagiti kas kadakuada.” Iti liman a tawen a panagisurona, ammona a nawadan ti nasukisokna. Saan laengen a numero ti nagyan ti utekna, a kas kuna ni Marina. Kas mangisursuro, inusarna ti panunot ken pusona a nangamiris kadagiti pasamak iti aglawlaw.

Ngem dina naallukoy ni Lucas.

Naganit-it dagiti ligay ti bus iti panagsardengna. Panakkelen ti kalapaw iti kanawan ti kalsada a napalawlawan kadagiti naisako a darat. Immuli ti lima a militar. “Checkpoint laeng, apo!” natibker ti bosesda. Nakariing ti babai iti abayna.
Agarup naggiddan ti panagrungaab ni Eman ken ti panagsinnungbat dagiti kanalbuong iti direksion a pagturonganda. Nagtibbayo ni Sharon. Apagapaman a nagsardeng dagiti militar. Nagsasabat dagiti malaglagawan nga imatang. Adda nangipukkaw iti “Apo, kaasiannakami!”

Nagpaut dagiti ragutok ken kanalbuong. Insamirana a pinikpik ti kanawan a patong ni Eman. Insubona ti mamador ngem naiwalin laeng iti apagapaman a gulagol a pinarnuay ti panagsangitna.

Nagdayyeng ni Sharon sa inyiniinna ti maladaga. Kasla magunggonen ti bus iti panagriknana nupay kasla mapalpalek laeng a pasok ti wayway ti nuang ti panagdengngegna kadagiti putok. Timmannawag iti direksion a paggapuan dagiti putok. Immuli ti arigenggen iti barukongna.

Intuloy dagiti soldado ti nagsukimat. Tinannawaganda ti kargadera iti bubongan ti bus. Siniripda ti sirok dagiti tugaw. Sinukainanda dagiti bagahe iti pasilio ti bus. Dimsaagda. “Ser, agtuloykami?” Kinudkod ti drayber ti teltelna.

“Ket wen, a! Adayo dayta, kunada la ngaruden!” Pukkaw ti soldado.

“Merry Christmas!” Binanugbogda ti bakrang ti bus. Nagpangato ti bangir nga ungto ti naibalangan a kawayan. Nagabante ti bus.

“Maikalima daydiayen, a.” Intanabutob ti lalaki iti likudna. “Pumudpudot a talaga ti rinnupak.”

“Kasanon no maipittayo, nay?” timek ti baket iti likud.

In-inut a nagsardeng ti panagsangit ni Eman. Idi laeng a madlaw ni Sharon a nakarupanget ti babai iti abayna. Inammalan ni Eman ti mungay ti mamador. Nagareng-eng bayat ti panagnutnotna.

Napaanges iti nauneg ni Sharon. Inay-ayamna ti kanawan nga ima ni Eman a pinolserasanna iti naubong a bukel ti bugbugayyong. Kasla ad-adda a timmingra dagiti nangisit ken nalabaga a tinukel iti nakapudpudaw a kudil. Kas iti inana, intalukatik ti isipna.

“An-anibmo.” Binissayot ni Sharon ti polseras a bugbugayyong iti sumungsungad a gayyemna. Naparupanget idi madlawna nga agkalkaling-etan daytoy. Pinangato-pinababana a kinita ti gayyemna a nakakamiseta iti nangisit. Impapanna lattan a naggapun iti Mendiola a nagralianda iti panangdawatda kano nga ibasura ti gobierno ti Oil Deregulation Law. “Isu met la a dika nasirip itay iti kuartom.”

Nagtalangkiaw ni Marina. Ammo ni Sharon a sisiimen daytoy no sumungad ti prinsipalda ta amangan no madatnganna ida ket masumaria manen ti gayyemna a nangpanaw iti klasena ken no apay a di nakauniporme. Nupay uppat a bulan pay laeng a mangisuroda, masansanen a kuestionaran ni Marina ti prinsipal tunggal mitingda: Apay nga alaenmi iti sueldomi ti igatangmi kadagiti material iti panagisuromi? Apay a sumagmamano laeng dagiti mabalin nga agenrol iti masteral ken sungbatan pay ti eskuelaan? Apay nga isu nga isu dagiti ipatulod ti eskuela kadagiti seminar?

“Kunak manen, dayta ti an-anib.” Intudo ni Marina ti kanigid a barukong ni Sharon. Innalana ti polseras. Insuotna iti kanawan a pungupunguanna. “Ken daytoy!” Intag-ayna ti kanawan a gemgemna.

Imbakalna ti imatangna iti narasay a bakir. Idi agangay, kimmusnaw ti panagkitana iti idadam-eg dagiti matana. Malagipna ti panagarimasa dagiti mata ni Marina iti panagkitakitna a kumappeng iti grupoda a mangisursuro: “Dua ti adiek, Gayyem. Makitaltalon laeng dagiti dadakkelko. Awan ti ammok a sabali a pagsapulan.”
Nagdissaagda iti sentro ti Infanta. Nagsasaruno dagiti aglaklako, agbagkat kadagiti bagahe, ken agkaroling nga immasideg iti bus.

Sinimpana ti lampin ni Eman idi makadissaagda. Nasalemsem ti pul-oy nupay mangrugin nga agmaga dagiti sementado a kalsada, pader ken pasdek ta pasaray sumirip ti agtindeken nga init. Tinangadna ti deppaar ti Sierra Madre, nalabit gudua manipud iti tuktok daytoy ti kinumotan ti ulep. Tumanayutoy dagiti tattao iti palengke a kaabay ti terminal ken iti munisipio, plasa ken simbaan a nagsisinnango iti bangir ti kalsada.

Umaskaw koman nga agturong iti terminal ti traysikel nga agpa-Marangya nga impatuldo ti konduktor ti bus idi pagam-ammuan ta agrungaab ni Eman. Natnag ti mamador nga am-ammalanna.

Di maawatan ni Sharon no apay a nagtibbayo bayat ti panangpidutna iti mamador. Nadlawna nga agturong dagiti tattao iti bangir ti kalsada, iti sango ti munisipio.
Kinepkepanna ni agsangsangit latta nga Eman. No apay ketdi a kasla adda nagpartaan kenkuana ken kasla adda bileg a nangiduron kadagiti aglamlamiis a sakana. Nakalinnetlet a dagus met a wayaanda gapu iti pumigpigsa a sangit ni Eman a maigamgampor itan iti tabbaaw ken sakuntip ken bugtak. Inapputna ti agongna idi makasay-op iti nalangsi.

Iti tengnga dagiti nagaribungbong a pakairamanan ti sangapulo a militar, tallo a bangkay ti nakumotan iti malong ken berde a kapote. Nagsikaw ti rusokna. Naglammin ti bagina idi madlawna ti nalukaisan a pungupunguan ti akintengnga: nagpolseras iti bugbuggayyong!

Pettat ti panagtarayna iti yan ti bangkay. Kinepkepanna ni agsangsangit nga Eman bayat ti panaganug-ogna. Kasla naadasan iti pigsa ket nagluspak. Binatak dagiti dua a militar. Situtulok idi awiden dagiti militar iti medio sagpat a paset ti sango ti munisipio, iti ‘yan ti flagpole. Tapno laeng agtupak ti lubong iti makitana: apagisu a kumotanda ti bangkay iti stretcher nga ur-urayen ti agsirsirena nga ambulansia. Kasano a malipatanna dayta a bagi? Ti bagi a nangikut iti amin a napintas iti lubongna.

Lucas! impukkawna ket binay-anda a tinaray ken inarakupna ti bangkay. Aglalabbeten dagiti alintatao iti panunotna: panagkumegda iti bunton ti garami bayat ti kanalbuong, ti nalidem a parbangon a panagdung-aw ni inangna, dagiti beggang iti mata ni Lucas, ti naitag-ay a nakapolseras a takiag ni Marina, ti arapaapna a natalingenngen a pagtaengan. Nagdanggay ti sangitda ken ni Eman. Naasut ti nabatbati pay a pigsana.

AGLULUA, inyawat ni Sharon ni Eman iti nakamuttaleng nga Ama Roman ken Ina Pining iti sango ti ridaw ti dua kadsaaran a kayo a balay. Kasla sangapulo a tawen ti timmaengan dagitoy. Nagminar ti siddaaw ken rag-o kadagiti nakuribetbet a rupa iti nakitada: nagulo a buok ken namilkatan iti pitak ken dara a kawes. Nagsabat ti imatang dagiti agassawa ket naginnunada a nangidusngo iti maladaga nga agsangsangit.

“Ni Eman, anak ni Marina.” Naganug-ogen ni Sharon

Naregreg dagiti lua ti lakay ken baket. Inawat ni Ina Pining ni Eman bayat ti panangapros ni Ama Roman iti daradara a lampin ti maladaga.-30-

(Maika-2 a Gunggona iti Maika-3 a Salip iti Sarita ti Judge Vivencio S. Baclig Awards for Iluko Literature; Dagiti Hurado: Reynaldo A. Duque, Jose A. Bragado, Prodie Gar. Padios)