Maikadua a Sultada
(Palagip: Kasla kitikit daytoy a naipatakder iti arubayan ti pakarsok-- di pay nalpas ket no kua, adda dagiti paetak wenno palinisek a pasetna.)
I.
KALEPLEPPASKO laeng a nasurat ti saritak a “Karapote” a manamnama a maipablaak iti Bannawag iti bilangna nga Agosto 9, 2010. Daytoy ti maikadua a sarita a nasuratko iti awagak iti “Maikadua a Sultada” nga itay laeng, pampanunotek a “Maikadua a Kuduag” para iti Second Wind a kunada iti Ingles-- “Maikadua a Sirmata” pay koma tapno naserserioso. (No ania ti umuna a sarita sakbay ti “Karapote”, ibagak iti naituding a tiempo.) No sumarek, apaglabes a sangapulo a tawen manipud idi maipablaak iti umuna a saritak iti Bannawag, ti “Ti Sagut ni Makidiapet” a naipablaak iti Pebrero, 2010.
Nakallalagip ti umuna a saritak ta isu la ngarud ti damo a nangusat iti daldaliasatek a dana ti Literatura Ilokana, nupay addan naipablaakko sakbayna a dua a daniw. Gagangay ti umuna, dina unay ammo ti ar-aramidenna, kas itay damona ti makikaidda koma wenno damona ti rumaman-- dina ammo ti pangar-arikapanna. Serioso ketdi a sarita daytoy. Estoria ti transformation wenno panagbalbaliw iti rikna ken panunot ti maysa a seminarista kalpasan a naimatanganna ti wagas ti panagbiag ken pammati dagiti Agta iti Aurora.
Gapu met itoy a sarita, rimmegtaak nga agsurat iti sarita. Ket napartuat dagiti sarita a sumagmamano kadagitoy kadagiti nangabak met iti pasalip. Ngem kangrunaanna, nagbalin dagitoy nga instrumento tapno met mairakurakko dagiti pampanunot ken in-inepko. Adda dagiti sarita maipanggep iti di maiparbeng nga aramid dagiti taga-simbaan a manamnama iti maysa a kas kaniak a dati a seminarista. Adda met dagiti sarita a mainaig iti panagayat iti pamilia. Adda dagiti sarita a nangtratar iti biag ti maysa nga Ilokano iti siudad; ken iti away. Adda met dagiti dua-tallo a love story tapno matungpal ti dawat ti sumagmamano a kabarkadak nga agduadua iti kabaelak a makasurat iti kasta nga estoria ta diak kano pay napadasan ti nagayat.
Diak koma unay yad-adu ti ibagak mainaig kadagiti nasuratko iti napalabas a sangapulo a tawen ta iti maysa koma a serioso, matugawan a papel a manayonan pay iti panagsukisok. Ngem amangan laeng ta malipatakton dagitoy spontaneous a kapampanunotak, isu nga isuratkon ti sangkaballing mainaig kadagitoy.
Maam-amirisko ngamin nga ad-adda nga ubbing dagiti inaramatko a pannakamata ken pannakangiwat dagiti saritak. No apay, gapu ta kayatko nga agbalin nga inosente ti kamerak ket bay-ak a dagiti readers ti mangeddeng iti moralidad wenno anag ti saritak.
Adda met dagiti saritak a nagaramatak iti first person wenno kasla siak a mismo ti adda iti sarita. Ken adda met dagiti agarup pudpudno a napasamak kaniak. Ngem ti nagbanaganna, kasla innalak dagitoy a ramen ket kala bin-i nga immulak iti imahinasionko ket binay-ak a ditoy ti nagtubuan ken nagsampagaanda.
No ilibrok koma dagiti nasuratko a sarita iti napalabas a sangapulo a tawen, saan nga umanay para iti maysa a libro— ket kayatko a nayonan kadagiti dandaniw tapno makompleto ti kapuskolna kas maysa a libro. Kayatko a sawen, amangan no diak makapili iti uray sangapulo a sarita. No dadduma, mapampanunotko a naulpitnak sa met unayen kadagiti saritak. Ngem kitkitaek ngamin ida itan kas sabali a parsua ket ar-arisitek ida depende iti panagramanko kas editor.
Para laeng iti panagkasapulan ti gundaway, dagitoy laeng a sarita ti manamnama nga iramanko iti umuna nga aramidek a bukodko a libro, manipud iti kaudian sa agsubli iti kataengan: “Tapingaran” (nairaman iti antolohia ti GUMIL Filipinas), “Dagiti Ayup iti Bantay Quimmallugong” (nairaman iti antolohia ti GUMIL Metro Manila), “Littugaw”, “Munmunieka”, “Maris ti Birhen”, “Eman”, “Gagan-ayan”, “Dagiti Samiweng ti Angin”, “Ambong”, ken “Sudario”.
Dayta, apagisu la gayam a sangapulo. Dua la kadagitoy ti saan a nangabak iti pasalip. Ngem bareng manayonakto pay kalpasan a marepasok dagiti urnongko a kopia ti Bannawag. Kasla kayatko pay nga iraman ti “Libut” wenno “Umuna Misa” ngem malab-ayannak kadagitoy. No dadduma, kayatko met nga iraman ti "Ikamen" ken ti saritak maipanggep iti sagad manipud iti sabong ti tanubong. Ngem husto siguron a naipablaakda iti Bannawag. Isu a kasla pinalen ti sangapulo tapno apagisu iti sangapulo a tawen ti “Umuna a Sultada”.
Madakamatko laeng nga adda met dagiti sabsabali pay a sarita a nangabak iti salip a diak inraman kas iti "Dung-aw", "Ladawan", "Dagiti Batibat ni Padre Gabriel", ken diak malagip ti kompleto a paulo ti maysa pay. No apay, gapu ta adayo ti baetda ken dagiti inlistak a sangapulo iti ngato.
II.
Naamirisko laeng nga ad-adu dagiti sarita a nasuratko iti 2000 agingga iti 2006. Ta manipud 2007 agingga iti 2009, mapan a lima laengen. Nalabit, gapu iti kaaddak iti editorial ti Bannawag manipud Oktubre, 2006, marigatanakon a mangisingit iti agsurat. Ken narigat met nga ita ta addaakon iti Bannawag, ad-adda metten a dagiti sinuratko ti maipablaak. Mabalin met a gapu ta maadalko metten uray kaskasano ti agbalin nga editor, ikagumaak met nga ingato bassit ti agpang ti kalidad ti suratek.
Nupay kasta, naynay nga ipalagipko ti bagik a maysaak a creative writer. Ket saan laeng nga agsuratak tapno makaipablaakak. No di ket agsuratak gapu ta maysaak a mannurat. Ket mainaig iti pannakaipablaakna, adu met dagiti sabsabali pay a wagas tapno maipabasa kadagiti readers a maysa kadagiti rason no apay a napartuat ti maysa a sarita.
Ken kadagiti kallabes a tawen, ad-adda nga inkagumaak met ti nagbasabasa iti nadumaduma a liblibro a mabalin a pangipataran kadagiti sursuratek. A nakaamirisak a narigat gayam ti agsurat bayat ti panagbasabasa.
Ken kadagiti kallabes a tawen, inggagaedko bassit ti nangpalinis iti wagas ti panagdaniwko-- nupay adayo pay ti rumbeng a daliasatek tapno maibagak ti bagik a mannaniw. Ala, agtultuloy latta ti panangtakuat iti baro nga ingas ken sukog ti daniw a maipagpannakkelkonto met a bukodko a marka.
Kabayatanna, iti tay-ak ti panagsuratko iti sarita, nadlawko nga ita ta medio naibbatak dagiti libro gapu iti naynay a panagakar-akarmi iti balay ket diak mayur-urnos iti kayatko a puesto dagiti librok, dios ti agngina: aggagatel metten daytoy kinamanagpartuat.
III.
Itoy “Maikadua a Sultada”, binaliwak ti estilo ti panangipresentarko iti sarita. Ken uray iti panagpartuatko iti sarita. Ken saan laengen nga iti Ilokano a pagsasao.
Iti panagpartuat, agarup ad-adu itan ti pudpudno a napasamak. Ket saanen a kasla bin-i nga imulak iti imahinasionko. Bin-i met latta ngem imulakon iti realidad mismo. Sinibsibogak iti danum a sinakdok met laeng iti realidad; sinagnebak kadagiti inarikumkomko a pataba manipud met laeng iti realidad. Amin ketdi dagitoy, aramidek iti wagas a maibagak a bukodko laeng.
Iti met panangipresentar, kasla daytay nagtugawak iti maysa a bangkito wenno kalumpio ket nagestoriaak a dengdenggen dagiti nasisinged a gagayyemko. Ket ngarud, tunggal estoria wenno sarita, maitudo a naggapu laeng kaniak. A nupay addanto met mangestoria manipud kadagiti nasisinged a gagayyemko, maibagadanto latta met a nangngegda kaniak.
Kas nakunak, mabalin a saan laengen nga iti Iluko wenno Iloko wenno Ilokano nga agestoriaak. Makitkitak ket agestoriaak metten kadagiti estoriak kas maysa nga Ilokano kadagiti saan nga Ilokano iti pagsasao ti pagilian, isu ti Tagalog. Daytoy ketdi ti ipapilitko iti bagik, masapul latta a makita ti maysa nga Ilokano uray no Tagalog ti paggarawanna a lubong.
Addan dua a sarita a nasuratko itoy “Maikadua a Sultada” ti kinamannuratko. Ket sapay koma ta makapudnoak iti kararua nga Ilokano, iti bagik, kadagiti saritak, ken kadagiti nasisinged a gagayyemko ken kadagiti pangestoriaandanto met.#
ARIEL S. TABAG
Hulio 29, 2010
I.
KALEPLEPPASKO laeng a nasurat ti saritak a “Karapote” a manamnama a maipablaak iti Bannawag iti bilangna nga Agosto 9, 2010. Daytoy ti maikadua a sarita a nasuratko iti awagak iti “Maikadua a Sultada” nga itay laeng, pampanunotek a “Maikadua a Kuduag” para iti Second Wind a kunada iti Ingles-- “Maikadua a Sirmata” pay koma tapno naserserioso. (No ania ti umuna a sarita sakbay ti “Karapote”, ibagak iti naituding a tiempo.) No sumarek, apaglabes a sangapulo a tawen manipud idi maipablaak iti umuna a saritak iti Bannawag, ti “Ti Sagut ni Makidiapet” a naipablaak iti Pebrero, 2010.
Nakallalagip ti umuna a saritak ta isu la ngarud ti damo a nangusat iti daldaliasatek a dana ti Literatura Ilokana, nupay addan naipablaakko sakbayna a dua a daniw. Gagangay ti umuna, dina unay ammo ti ar-aramidenna, kas itay damona ti makikaidda koma wenno damona ti rumaman-- dina ammo ti pangar-arikapanna. Serioso ketdi a sarita daytoy. Estoria ti transformation wenno panagbalbaliw iti rikna ken panunot ti maysa a seminarista kalpasan a naimatanganna ti wagas ti panagbiag ken pammati dagiti Agta iti Aurora.
Gapu met itoy a sarita, rimmegtaak nga agsurat iti sarita. Ket napartuat dagiti sarita a sumagmamano kadagitoy kadagiti nangabak met iti pasalip. Ngem kangrunaanna, nagbalin dagitoy nga instrumento tapno met mairakurakko dagiti pampanunot ken in-inepko. Adda dagiti sarita maipanggep iti di maiparbeng nga aramid dagiti taga-simbaan a manamnama iti maysa a kas kaniak a dati a seminarista. Adda met dagiti sarita a mainaig iti panagayat iti pamilia. Adda dagiti sarita a nangtratar iti biag ti maysa nga Ilokano iti siudad; ken iti away. Adda met dagiti dua-tallo a love story tapno matungpal ti dawat ti sumagmamano a kabarkadak nga agduadua iti kabaelak a makasurat iti kasta nga estoria ta diak kano pay napadasan ti nagayat.
Diak koma unay yad-adu ti ibagak mainaig kadagiti nasuratko iti napalabas a sangapulo a tawen ta iti maysa koma a serioso, matugawan a papel a manayonan pay iti panagsukisok. Ngem amangan laeng ta malipatakton dagitoy spontaneous a kapampanunotak, isu nga isuratkon ti sangkaballing mainaig kadagitoy.
Maam-amirisko ngamin nga ad-adda nga ubbing dagiti inaramatko a pannakamata ken pannakangiwat dagiti saritak. No apay, gapu ta kayatko nga agbalin nga inosente ti kamerak ket bay-ak a dagiti readers ti mangeddeng iti moralidad wenno anag ti saritak.
Adda met dagiti saritak a nagaramatak iti first person wenno kasla siak a mismo ti adda iti sarita. Ken adda met dagiti agarup pudpudno a napasamak kaniak. Ngem ti nagbanaganna, kasla innalak dagitoy a ramen ket kala bin-i nga immulak iti imahinasionko ket binay-ak a ditoy ti nagtubuan ken nagsampagaanda.
No ilibrok koma dagiti nasuratko a sarita iti napalabas a sangapulo a tawen, saan nga umanay para iti maysa a libro— ket kayatko a nayonan kadagiti dandaniw tapno makompleto ti kapuskolna kas maysa a libro. Kayatko a sawen, amangan no diak makapili iti uray sangapulo a sarita. No dadduma, mapampanunotko a naulpitnak sa met unayen kadagiti saritak. Ngem kitkitaek ngamin ida itan kas sabali a parsua ket ar-arisitek ida depende iti panagramanko kas editor.
Para laeng iti panagkasapulan ti gundaway, dagitoy laeng a sarita ti manamnama nga iramanko iti umuna nga aramidek a bukodko a libro, manipud iti kaudian sa agsubli iti kataengan: “Tapingaran” (nairaman iti antolohia ti GUMIL Filipinas), “Dagiti Ayup iti Bantay Quimmallugong” (nairaman iti antolohia ti GUMIL Metro Manila), “Littugaw”, “Munmunieka”, “Maris ti Birhen”, “Eman”, “Gagan-ayan”, “Dagiti Samiweng ti Angin”, “Ambong”, ken “Sudario”.
Dayta, apagisu la gayam a sangapulo. Dua la kadagitoy ti saan a nangabak iti pasalip. Ngem bareng manayonakto pay kalpasan a marepasok dagiti urnongko a kopia ti Bannawag. Kasla kayatko pay nga iraman ti “Libut” wenno “Umuna Misa” ngem malab-ayannak kadagitoy. No dadduma, kayatko met nga iraman ti "Ikamen" ken ti saritak maipanggep iti sagad manipud iti sabong ti tanubong. Ngem husto siguron a naipablaakda iti Bannawag. Isu a kasla pinalen ti sangapulo tapno apagisu iti sangapulo a tawen ti “Umuna a Sultada”.
Madakamatko laeng nga adda met dagiti sabsabali pay a sarita a nangabak iti salip a diak inraman kas iti "Dung-aw", "Ladawan", "Dagiti Batibat ni Padre Gabriel", ken diak malagip ti kompleto a paulo ti maysa pay. No apay, gapu ta adayo ti baetda ken dagiti inlistak a sangapulo iti ngato.
II.
Naamirisko laeng nga ad-adu dagiti sarita a nasuratko iti 2000 agingga iti 2006. Ta manipud 2007 agingga iti 2009, mapan a lima laengen. Nalabit, gapu iti kaaddak iti editorial ti Bannawag manipud Oktubre, 2006, marigatanakon a mangisingit iti agsurat. Ken narigat met nga ita ta addaakon iti Bannawag, ad-adda metten a dagiti sinuratko ti maipablaak. Mabalin met a gapu ta maadalko metten uray kaskasano ti agbalin nga editor, ikagumaak met nga ingato bassit ti agpang ti kalidad ti suratek.
Nupay kasta, naynay nga ipalagipko ti bagik a maysaak a creative writer. Ket saan laeng nga agsuratak tapno makaipablaakak. No di ket agsuratak gapu ta maysaak a mannurat. Ket mainaig iti pannakaipablaakna, adu met dagiti sabsabali pay a wagas tapno maipabasa kadagiti readers a maysa kadagiti rason no apay a napartuat ti maysa a sarita.
Ken kadagiti kallabes a tawen, ad-adda nga inkagumaak met ti nagbasabasa iti nadumaduma a liblibro a mabalin a pangipataran kadagiti sursuratek. A nakaamirisak a narigat gayam ti agsurat bayat ti panagbasabasa.
Ken kadagiti kallabes a tawen, inggagaedko bassit ti nangpalinis iti wagas ti panagdaniwko-- nupay adayo pay ti rumbeng a daliasatek tapno maibagak ti bagik a mannaniw. Ala, agtultuloy latta ti panangtakuat iti baro nga ingas ken sukog ti daniw a maipagpannakkelkonto met a bukodko a marka.
Kabayatanna, iti tay-ak ti panagsuratko iti sarita, nadlawko nga ita ta medio naibbatak dagiti libro gapu iti naynay a panagakar-akarmi iti balay ket diak mayur-urnos iti kayatko a puesto dagiti librok, dios ti agngina: aggagatel metten daytoy kinamanagpartuat.
III.
Itoy “Maikadua a Sultada”, binaliwak ti estilo ti panangipresentarko iti sarita. Ken uray iti panagpartuatko iti sarita. Ken saan laengen nga iti Ilokano a pagsasao.
Iti panagpartuat, agarup ad-adu itan ti pudpudno a napasamak. Ket saanen a kasla bin-i nga imulak iti imahinasionko. Bin-i met latta ngem imulakon iti realidad mismo. Sinibsibogak iti danum a sinakdok met laeng iti realidad; sinagnebak kadagiti inarikumkomko a pataba manipud met laeng iti realidad. Amin ketdi dagitoy, aramidek iti wagas a maibagak a bukodko laeng.
Iti met panangipresentar, kasla daytay nagtugawak iti maysa a bangkito wenno kalumpio ket nagestoriaak a dengdenggen dagiti nasisinged a gagayyemko. Ket ngarud, tunggal estoria wenno sarita, maitudo a naggapu laeng kaniak. A nupay addanto met mangestoria manipud kadagiti nasisinged a gagayyemko, maibagadanto latta met a nangngegda kaniak.
Kas nakunak, mabalin a saan laengen nga iti Iluko wenno Iloko wenno Ilokano nga agestoriaak. Makitkitak ket agestoriaak metten kadagiti estoriak kas maysa nga Ilokano kadagiti saan nga Ilokano iti pagsasao ti pagilian, isu ti Tagalog. Daytoy ketdi ti ipapilitko iti bagik, masapul latta a makita ti maysa nga Ilokano uray no Tagalog ti paggarawanna a lubong.
Addan dua a sarita a nasuratko itoy “Maikadua a Sultada” ti kinamannuratko. Ket sapay koma ta makapudnoak iti kararua nga Ilokano, iti bagik, kadagiti saritak, ken kadagiti nasisinged a gagayyemko ken kadagiti pangestoriaandanto met.#
ARIEL S. TABAG
Hulio 29, 2010
Comments
Post a Comment