Karapote

(Adtoy ti sarita a "Karapote" nga ipaskilko manen. No kanta koma, isu daytoy ti carrier single ti librok a Karapote, Antolohia Dagiti 13 A Nasuerte A Sarita. Barbareng no ad-adu pay ti agorder tapno mapasublik met 'diay puonak a nagintutured nga agilibro.

Pagimbaganna daytoy nga insungsong da Gayyem Jaime Raras ken Tanud Joel B. Manuel, damagko ket mangiruar metten iti libro da Tanud Roy V. Aragon, Mareng Aileen R. Rambaud, Madam Estela Bisquera-Guerrero. Ali, umad-adu koma pay ti listaan, ket agbalin pay daytoy a panagilibro a ramit a pangiruaran kadagiti naisangsangayan a partuat a saan laeng nga agbalin a lakasa dagiti naipablaaken a sinurat.

Kas itay kuna ni Asseng, adda iti tao a napintas ti panggepna ti suerte nga aglaplapusanan ken nawalat. Para iti Literatura dagiti agsidsida't saluyot ken nangisit ti sikona.

Nayonna: Ti ladawan ket naala idi Abril 14, bayat ti panagrubrubuatko a mapan iti Dap-ayan 2011, ti maika-43 a Nailian a Kombension ti GUMIL Filipinas a naangay iti Abril 15-17 nga iti umuna a rabii, naiwayat ti panagyalnag ti pito a libro dagiti Gumiliano a nakairamanan ti Karapote.)



Karapote


“AWANEN ti pangisukatan iti laingmo, Barok,” kinuna ti lakay apaman a naibbatak ti sakana.

Balikbayan daytoy. Naluspiko iti panagwatwatna. Inilutko. Dagus kanon a nalaingan.

Talloda iti grupoda. Ti lakay ti naudi. Napuspuskol ti ’pasientek’ ita ngem idi kalman. Nasurokda a sangapulo. Nagadu la ketdin a mabmablo ditoy ilimi. Ngem addada pay taga-kabangibang. Nalataken ti kinalaingko a mangngilut.

Rugiak ti agilut no naluknengen ti darang ti init. Saan a gapu iti no ania a ritual-ritual no di ket naiwakasko metten dagiti rebbengna nga aramidek para iti bukodko a pagimbagan. Nangaramidak iti sapaw ditoy turod iti abagatanen ti solar da tatang ket ditoy ti pagil-ilutak.

Lana ti sininglag a niog ti usarek nga agilut. Diakon agusar iti tupra ta madurmenak.

Diak met ikkan iti ruruot wenno ramramut ti lana ta amangan no ipagarupda a mannamayak. Mamatiak ngamin a saan a ti lana ti kangrunaan a bileg ti panagilutko, no di ket dagitoy dakulapko.

Saan met a narigat ti agilut; saan a natuok. ’Pia la a pagin-inanaan iti mumalem ken pangiliwliwag iti sakit ti nakem.

No apay a nalaingak nga agilut, nayanakak kano ngamin a suni. Wenno immun-una dagiti sakak a rimmuar ngem ti ulok idi ipasngaynak ni nanang. Dayta ti kuna da nanang ken Lilang Balling, ti baket a mangngilut ken lumulualo a nangpaltot kaniak. Isu kano nga adda bileg dagiti dakulapko. Aprosak laeng ti tengnged a naitdalan— daytay nasiitan iti karabukob— dagus a sumuroten ti siit iti maminsan laeng a panagtilmon.

Manmano kano ti kas kaniak. Isu a nagasatak kano— nga isu met ti panagkunak. Mapatangam la ketdi dagiti addangmo, awanen ti nagasgasat ngem sika, kinuna ngarud ti naam-ammok a lakay a mammalad iti nagpasiarak iti balasang iti kabangibangmi nga ili. Adda ketdi daydi dinakamatna a nasuerte met a padak ngem diakon malagip.

Ngem mamatiak iti kinuna ti lakay. Siguradoak a kasingin dayta ti kinalaingko a mangngilut wenno mammullo. Adu ti kalugarak nga umanamong iti dayta.

Naminsan, awan pay sangapulok idi, naluspiko ni tatang bayat ti panagar-aradona. Gapu ta duduakami iti taltalon, ken iti ayatna a maituloyna ti ikamkamatna nga araduen, pinailutna kaniak ti sakana. Impaspasarakna kano laeng, ta suniak la ngarud. Karabukob ti il-ilutek, saan ketdi a gurong wenno saka. Inap-aprosak sa kinatayak met sangkabassit, kas makitkitak kadagiti babbaket no awan ti lana. Ne, ket dagus met a naimbagan ti lansalansa ni tatang.

Ngem diak unay inggagaed daytoy a talugadingko gapu iti maikadua a talugadingko. Naisangsangayan ken naidumduma daytoy ta kasla pay ketdin isu ti pagrikrikusan ti panagbiagko.

Nakaam-amo kaniak ti kuarta. Partikular ketdi. Wenno saan nga isu amin a tay-ak ti panguartaaan ti pagsuerteak.

Tapno mailawlawagko a nasayaat, mangibagaak kadagiti gundaway a nakalalagip kaniak. No pagbatayak ti lagipko, umuna a napadasak daytoy idi addaak iti grado dos. Agparikut ni tatang iti pangalaanna iti igatangna iti sangalabba nga irik nga ibunubonna para iti sangkasilong nga awatna iti maysa a kasinsinna. Daydi inlasinna a bin-i, gapu iti kabayag ti yaay ti tudo ken awan met ti pagsapulanna no kasta a katikagna, nain-inut a binayoda tapno adda pagsasanguanmi aglalo ket kapades idi ni nanang nga agpasuso iti maikatlo ken buridek a kabsatko. Gapu ta pada met nga awanen ti maisaangna dagiti kapurokanmi, intugotnak ni nanang iti tiendaan ti Sanglay iti wangawangan ti akindaya a sentro ti ilimi tapno kano mangala iti sangagasut a pisos a yirikan wenno suktanna iti dua a tungbo nga irik. Kapatpatapuak laeng ni Apo Marcos idi ket kadamdamagmi laeng a maysa nga abogado a taga-ili ti agbalin a mayormi. Kayatko a sawen, di pay narugian a nasemento ti kalsadami inagalko ti dapanko ta naingpisen ti sinelasko. Sa pay la imbullad ni Apo Init uray alas nuebe laeng iti bigat. Ngem pampanunotek idi nga adda kuartak a sangagasut.

Tapno umababa ti estoria, sakbay a sumalogkami iti ruangan ni Sanglay a diakon ibaga ti apeliedona ta amangan no maammuan dagiti kakabagianna, nakakitaak iti nabukel a sangagasut a pisos a papel iti mismo a sirok ti landok a ruangan. Nalaka laeng a nailasinko ti ubi a kolor daytoy ta no mano a bulan a tinagtagainepko ti impaypaypay ti kaeskuelaak nga adda iti Saudi ni tatangna. Kunana man a sangakustal a Sunshine ti magatang ti sangagasut a pisos. Natured ken tahor met ni tatangna ta inikkanna iti kasta ti kaaduna a kuarta.

Gapu ta nakatengngaag ni nanang iti store, ay ket, inalistuak nga inuyos ti kuarta. Sa ginuyodko ti inak nga impasang-at. Idi nagrupangetanna a kineddel ti kilikilik, impakitakon ti kuarta kenkuana. Anian a bulladna. Dinamagna ti nangalaak. Di imbagak nga intinnag ti langit. Uray la makasangsangit a nangarakup kaniak.

Daydi ti rugina. Kasla mapatgan amin a dawatek. Agsangit sa pay ketdin ti aldaw a diak makapidut iti uray ania a sensilio idi agangay— nikel a munamon (daytay adda ikan iti likudna) ken nikel a kasla sabong, binting, Jose Rizal a pisos, pasaray pay makapidutak iti papel. Ti la adda a pakakitkitaak: iti kalsada, iti sirok ti bangko iti sango ti tiendaan, iti kasilias ti eskuelaan, iti sirok dagiti narurukbos a kaykayo iti eskuelaan, iti sirok ti tugaw ti Sarao. Ibagbaga dagiti umapal kaniak a mapasamak dayta ta isu kano met laeng ti ob-obrak, ti agsapsapul iti pidutek. Ngem sabali ti pangipapanak: talaga a nasuerteak. Siak ti akimbagi ket ad-adda a siak ti makarikna iti daytoy.

Pagarigan laengen idi addaak iti haiskul. Hueteng met ti nagsang-awan ti suertek. Saankami met a mannaya a sangapamilia iti hueteng ta uray no agdildildilkami laeng iti asin, sangkakuna ni tatang a naim-imas nga ipauneg ti grasia a nagbambannogan— banag a mangtiltiltil iti konsensiak ta inkeddengko nga agpaay kaniak ti amin a mapidutko. Apay ketdin a saan? Insapulko iti akinkukua daydi napidutko a dua a pisos. Ngem kalpasan a nayawatko ken ni Anong a kaeskuelaak nga ampon ti maestrak iti Grade Three, pinateltelannak ketdin sa imbagana a kunengak kano nga agkakamakam. Addan dua a pisosna iti kina-honest-ko. Manipud idin, ikidkidemko lattan nga ikarkarag ken ni Apo Santa Maria iti Piat a pakawanennak iti diak panangisubli iti napidutko idinto a pinabasolko dagiti makapukpukaw iti kuarta ta didanto met agan-annad.

Agsublitayo iti hueteng. Naisapsapa ti panageksamen dagiti Top Ten iti umuna a tukad iti St. Francis Academy a pagbasbasaak— wen, kinaritan da tatang nga agbasaak iti pribado a pagadalan— ket masapul a mabayadan aminen a lima gasut a pisos nga udimi tapno mapalubosanak nga ageksamen. No dikam’ makabayad, makigiddanakto kadagiti maud-udi nga ageksamen, ngem saanen a mairaman ti naganko kadagiti lima a posible a masab-itan iti ribbon. Addaak iti maikanem ket ipangpangasko met kada tatang ken nanang a no kompletoak laeng iti libro ken calculator, kabaelak ti agbalin a second. No apay a diak kabaelan ti ag-first, sabalinton nga estoria dayta.

Dayta ngarud a situasion ti indatagko kadagiti dadakkelko iti dayta a panangrabiimi.

“Saan a dayta ribbon ti napateg,” kinuna ni tatang ket ‘gistayan naltotanak, “ketdi, ti adal a masakdom ken ti pagbalinamto iti masakbayan.”

Kas nakairuamanda, kimmontra ni nanang. Paset kano ti panagbalin a maysa a tao ti maikawes kenka a dayaw nga isu met ti kitkitaen ti sangkagimongan. Agpadada nga adda puntosna ti kunak, isu nga awan ti nayat a nagpaabak. Kunkunak ngarud iti bagik a no di la ngata elementaria laeng ti nalpasda, adda namnamada nga agprinsipal no nakapagmaestra wenno maestroda no idiligko kadagiti mamaestrak no iti tay-ak ti panangsalaknib iti kapanunotanda ti pagbasarak.

Saan a narisut dayta ti kunak ta parbangon la ngaruden, nagnginnginnayemngemda pay laeng. Kabigatanna ketdi, inayabannak ni nanang iti sirok ti mangga iti likudan ti balaymi nga adda uk-ukradenna a kuaderno.

“Tumayaak iti hueteng,” kinunana apaman a nakaasidegak. “Binulodko daytoy ken ni antim a Sianing,” kinuna a nangipakita iti kuaderno a nakailistaan gayam dagiti anunsio. Napeklan a mannaya iti hueteng, ken mannong-it ni Anti Sianing. “Natagtagainepko a kinamkamatnak ti dakkel nga uleg iti aripit ket urayak la a nakapangpangkis.” Isu gayam ti an-anunsioanna.

“Itayakon daytoy sangapulo a pisos nga igatang iti bugguong uray ta adda met pay asintayo,” kinuna ni nanang. ”Bareng no mangabak ket adda pagbayadmo idiay eskuela.” Intedna kaniak ti kuaderno ta siak kano ti mangsapul iti katukadna a numero. Ti kayatna, baket a makapangpangkis. Ngem ania ngarud ti serbi ti uleg? Isu a sinukatak ti numerona a diak imbagbaga. 1 x 23 ti tinayaak. Tumbok otso-dos. Diak met nagkararag. Wenno indawdawat. Ngem nangabak ni nanang. Innem a ribu ket uppat a gasut ti inabakna!

Naturedakon manipud idi. Impadasko ti pimmusta iti galiera ken lucky nine. Mangabakak latta. Nadlawko ketdi a ”one shot” laeng. Uray an-anuek kadagiti sumaruno, diakon mangabak. Isu a no pumustaak, ipennekkon a dagus.

Manmano met ketdi a makipinnustaak. Ngem kadagiti makaam-ammo kaniak, surotenda ti tayaak. Dikam pay pimmaltos, mangabakkami latta. Banag a pangpangpangreman ken nagistayan nakakabkabilak kadagiti maungkosan a bangka wenno kapinnustami. Mi, kunak ta adu la ngaruden ti sumurot kaniak.

Idi addaak iti Maikalima ti pannakapasamak ti diak malipatan iti unos ti panagbiagko. Mainaig daytoy iti adingek a lalaki a napadamgisan iti motor— iti asi ni Apo, sibibiag met ken maadiadi itan dagiti putotna ken maestro iti maysa a nalengleng nga away iti ilimi.

Grade two laeng daytoy adiek idi mapasamak daytoy kunkunak. Mapan koma gumatang iti asukar a pagpasam-it ni tatangko iti kinirog a bagas a pagkapemi. Ay, ket ungor laengen, a, ‘diay diables a motor ti nadarimusmosanmi kalpasan nga immay impakaammo ti nakabisikleta nga agpampandesal ti napasamak.

Naimbag laeng ta naud-odanmi ni Angkel Elmer nga adayon a kabagian ni nanang a polis ken adda owner type jeep-na ket intarayna iti ospital iti Toran, Aparri. Naglupluptak ti dua a saka ti adingko a mabalin a natuonan iti tambutso ti motor, ken natukkol ti kanawan a takiagna.

Ay, ket immabot iti beinte mil ti ginastosmi. Diak ammo no ania ti napampanunotko ta dagus nga imbagak ken ni nanang dagiti kakasinsin ni tatang idiay Hawaii. Nagdardaraskami man met laengen a nagawid tapno mapanmi saludsoden ti numero ti telepono dagiti kakabagian ni tatang. Sa nagsublikami met laeng iti Aparri ket napankami iti RCPI tapno tawaganmi kano ida.

Apagpullat iti lapayagna ti telepono, nagrungaaben ni nanang. Sa met la dagus a nagkalma idi pinalagipan ti operator a dina pay naiserrek dagiti numero. Ni Anti Susan, ti maikatlo iti lima a pasig a babbai a kakasinsin iti ina ni tatang ti nakontakda. Ay, ket tinarastas ni nanang ti parikutmi. Kalpasan a nagulimek ta mabalin a nagsarita met ti kapatpatangna, inyawatna ti telepono kaniak.

“Kapatangda kano ti uray asino kadakayo ken tatangmo,” kinunana nga apagapaman a nagmisuot.

Sinaludsod ti adda iti bangir ti linia no pudno ti imbaga ni nanang. “Wen, Anti, pudno a napadamgisan ni ading iti motor,” kinunak ket diak metten nagawidan ti panagsaibbekko.

Dua nga aldaw kalpasanna, addan pakaammo ti taga-RCPI a nakamotor a nagdiretso idiay balay. Nairana a dakami ti adda ken nanang ta pinagbantaymi met ni tatang idiay ospital. Idi binilang ni nanang ti nasiglotan iti nakupin a bond paper a sagsasangagasut a pisos, immabot iti two hundred fifty a pedaso. Di kad’ beinte singko mil dayta?

Ala, ket ubingak pay laeng idi napasamak dayta. Ania ti ammok a mabalindakami nga ikkan iti kasta ti kadakkel a kuarta?

Adu pay ti sabsabali a gundaway a pagkunaak a nayanakak a nagasat iti kuarta.

“Dagitoyen ti supapak ti kinasunim,” sangkakuna ni Lilang Balling no kua. Agligsay kano ngaminen ti bulan idi rummuarak idinto nga apagtabon ti init idi rugian ni nanang ti agpasikal ket naibusan pay iti gaas ti lampara a pinagsilawda.

No nasuerteka, apay ngarud a dika bumaknang? mabalin a masaludsodmo. Kinapudnona, tunggal estoriaek daytoy kabibiagko, kasta ti masansan a saludsodda. Diak met sungsungbatan ta awan met makitak a gundaway. Ngem ita, maibagak a paspasangasangakon.

Kastoy. Kinaagrikultor ti innalak iti kolehio. Banag a nangsumsumariaan ni nanang kaniak. Ta dimmakdakkelak la ngarud kanon iti kapitakan, isu pay laeng ti adalek.

Maragsakan ketdi ni tatang ta adu dagiti maitedko kenkuana a balakad mainaig iti panagpadur-as iti taltalon. Immadu met dagiti nagtalek kenkuana a kakabagianmi a nalawa ti taltalonna ket limmawa metten ti awatna a talonen. Kadagitoy la nga in-inutenna nga isubsubli ti dadduma ta dandani metten sumagpat a sisentana.

Iti biang met ti career-ko kas graduado iti agrikultura iti Cagayan State University iti Gonzaga a kabangibang ti ilimi a Sta. Teresita, nupay naidumduma met dagiti gradok iti kolehio, saanak a naala nga agtrabaho iti munisipio. Kontra-partidokami kano. Wen, a, ta maabak ti butosanmi. Nalabit, daytoy ti kontrapelo iti panagsuertek iti panagpusta iti kuarta.

Ay, ket, kakaasiak iti sumaria ken ni nanangko, a, ta impapatik ti nagtalon. Tinulongak ni tatang. Apounay nga apal dagiti kaabaymi iti kinaadu a maap-apitmi.

Ngem mamatiak a gapu ta saanmi a bukod ti daga, saan nga ania a mangrikna iti panagdur-as ti biagmi. Nangruna ket gagangay iti baro— malakayanak pay ketdin— igastuak met sagpaminsan ti pustorak. Ken kangrunaanna, dakami ken tatang ti nangibaklay iti panagbasa dagiti addik nga agpada a nangala iti edukasion— daydiay babai a buridek, Manila pay met ti inambisionanna a nagbasaan. Kadagitoy laengen a maipamaysak ti bukodko a panagdur-as ta nakaturposdan a dua, ti buridek, mangisursuron iti kinder iti barangaymi.

Tapno isu pay a mainayon iti pastrekenmi, napanunotko ti naggatanggatang iti irik tunggal panagaapit. Daytoy met ti ipakilok— no dadduma nabilag, no dadduma saan— kadagiti biahero nga adda iti ili ti puestona.

Iti kastoy a wagas a naam-ammok ni Manong Angelo Acop, anak ti maysa a taga-Aparri nga Ibanag ngem Ilokano ti tatangna a taga-Ilocos kano. Ad-adda ketdi nga aglanglanga nga Ilokano: panguloten ti buokna, apagapaman a tumadul dagiti tulang iti rupana, kayumanggi, ken mailistanan sa amin a makitana.

Kaal-alana ti puestona iti ili idi agam-ammokami duan a tawen ti napalabas. Isu ti nangideliberak kadagiti nagatangko nga irik. Naminlima ngatan a daras a nagdeliberak ken naipasiripmi metten ti sangkabassit a linabag ti biag iti tunggal maysa kadakami. Nadakamatna nga agbirbirok iti agbalin a katalekna ta maikalima kano daytan a puestona iti deppaarna ti First District ti Cagayan. Kayatna a sawen, adu pay ti sabsabali a puestona iti sabali a paset ti Cagayan, Isabela, ken Nueva Vizcaya. Planona kano pay ngamin a malaksid iti panaggatang iti irik iti puestona iti ilimi, pagbalinenna a kangrunaan a pagtagilakuan dagiti masapsapul iti talon.

Idi inyangawko a maitutop wenno maibagay kenkuana ti apeliedona, dagus metten nga indiayana kaniak ti sapsapulenna a katalek.

“Kuatro mil iti makabulan,” kinunana a ti sueldok ti kayatna a sawen. Sa imbalakadna nga italekko iti sabali ti sangkabassit a negosiok a panaggatang met laeng iti irik iti deppaarna ti Gullasing ken Dungeg, dua a nalalawa a pagtatalonan iti ilimi.

Domingo ti day-off-ko.

“Shoot, ‘Nong,” kinunak. “’Nong” ti pangyababaanmi iti Cagayan iti “manong”.

Ket siak ti nagbalin a katalek iti puestona. Uray kadagiti sinalda ken ginatangna a sumagmamano nga ektaria a tatalonen a daga, siak ti katalek. Kasta met dagiti utang dagiti mannalon, siak ti agilislista. Ta dagitoy mannalon ngamin, makautangda no la ket ipasiguradoda a malaksid a bayadanda ti utangda, ditoy puesto ni Manong Angelo ti pagilakuanda kadagiti apitda. Minimum ti lima tungbo nga irik nga ipakilo iti kada sangaribu a nautang. Adda met porsientona, sangagasut iti kada sangaribu. Nalaka dayta no maidilig iti gagangay a sangatungbo nga irik a presko nga interes wenno anak ti sangaribu.

Gapu ta awan met ti pamiliak ken ania a kasapulan a pustorak itoy a trabahok, in-inut a nakaurnongak. Nga isu met ti pinagsalda-gatangko iti taltalon. Salda-gatang, kunami no saldaem kas pangarigan ti sangaektaria nga agbalor iti lima gasut a ribu a pisos iti uppat a gasut a ribu a pisos. Gapu ta marigatan a mangisubli ti tao iti nakaisaldaan ti dagana, mabalinen a nayonan iti beinte mil wenno nababbaba pay ket kukuamon ti daga. Mabalinmon nga ipa-laminate ti titulo, a kunada.

Nadlawko ti napartak a panagdur-as ni Manong Angelo, wenno panagdur-as ti puestona iti ilimi. Mamatiak a saan laeng a gapu ta dakkel ti puonanna wenno nalaingak a katalekna, no di pay ket agkurri manen ti kinasuertek.

“Siak ti suertem, ‘Nong,” kinunak iti naminsan ken ni Manong Angelo.

Immisem. “Wen sa ketdi,” kinunana.

Kanayon a nalabon ti apitko. Ti nasalda-gatangko a piskeria, kanayon met a nalabon ti masangatko a bangus ken tilapia.

Nakaalaak payen iti motor a Kawasaki ken multi-cab nga impaipasadak iti maysa a kasinsinko. Ti Kawasaki ti service-ko. Saan a big bike ta mabalinkonto pay nga ikkan ti kargaderana daytoy motorko no makursonadaak.

Adda la nadlawko: pasaray masadutakon a mangpidut kadagiti makitkitak a sensilio. Ad-adda met ngamin nga addaak iti manibela, isu a masadutakon a mangisardeng iti motor wenno multi-cab tapno laeng pidutek ti pisos iti igid ti kalsada. Uray no adda iti mismo a sirok ti tugaw ti multi-cab-ko ti sensilio no kasta nga agpasadaak iti Domingo, diakon idandaneng, dinto ket ibaga dagiti pasaherok a diak met la mapneken ta pati sensilio, almanakon.

Itay napan a Pebrero a kapades ti panaggipi dagiti pagay, indiaya ni Manong Angelo a saldaek ti sangaektaria a talonna. Nakapadaplis kano ni baketna ket yabagada ti pannakayospital ti biktima. Kaaduan kano ngamin a naka-time deposit dagiti bankoda.

Salda-gatang ti inkaritko. Wenno mangtedak iti uppat a gasut a ribu a pisos. Nayat. Sakaenna kalpasan ti panagaapit.

Idi maurnosmi aminen a sagursor ti talon kas iti panagbingay iti apit, indiayakon ti panangisublina iti kuartak.

“Di met kunam, Adi, a sika ti suertek?” kinunana. Idi a nadlawko a sabali gayam ti bengngatna ta ad-adda nga iti Ilokos ti dimmakkelanna.

“Ket wen, a, ‘Nong,” insungbatko.

“Awan pay pangsakak iti dagak ta diak makairuar iti banko,” kinunana. No kayatmo, agpustata laengen,” kinunana.

Naklaatak. Diak ammo a mannugal met gayam ni Manong Angelo. Diak met makitkita kadagiti disso a pasaray pakaisurotak.

“Dika agang-angaw, ‘Nong,” kinunak. “Dikan sa met agsugsugal.”

“Igasanggasatkon, a. Awan met pagpiliak. Nayonak iti sangaektaria ‘diay insaldak no abakennak. Makipagbagika pay no kuan iti negosiok.”

Daytoy ti kunkunak a paspasangasangak a panagbaknangko. Pampanunotek a pudno a nalaing ni gasat. Iturongnaka latta. No dinengngegko koma ni nanang ket saan a kinaagrikultor ti innalak a kurso, diak la ammon no dumteng daytoy a gundaway a pakausarak ti talugadingko.

Adda paset ti riknak a mangibaga a diak pay naab-abak iti sugal ngem pinengdak. Saan met a siak ti nangidiaya. Uray ta baknang met. Ken maikarik a daytoyen ti maudi a panagsugalko.

“Kasano a pusta, ‘Nong?” kinunak ken ni Manong Angelo. Addakam iti pannakaopisinak iti puestona. Nakatakder iti sango ti lamisaanko. Naulimek a mangkitkita kaniak. Kasla nakatantanang ngem panagriknak ket naliday.

“Adda innipisko ditoy,” kinunana ket inuksotna ti akinlikud a bolsa ti maong a pantalonna. “Saan pay a naluktan. ‘Yantangay diak ammo ti ag-lucky nine, bumunotta lattan. Alas nga Uros ti kangatuan, Dos a Paria ti kababaan,” kinunana a nangperreng kaniak. “Luktakon?”

“Agurayka,” inyatipak. ”Maysa la nga innipis?”

Nagtung-ed.

“Ket, ala, a,” kinunak a diakon mailinged ti isemko. Umay-ayon la unay.

Indissona ti innipis iti lamisaan.

“Mangaramidta met laeng, a, iti kasuratan,” kinunak.

Sinangona ti kompiuter (adda kompiuter iti puestona). Nagmakinilia. Dua a kopia ti inyimprentana. Nagpirmakami a dua. Kalpasanna, nagtugaw iti sango ti lamisaan.

“Sige, seksekemon,” kinunana. “Gasanggasaten.”

Kalmadoak a nangseksek.

“Sika ngarud ti umuna a bumunot,” kinunak.

Bimmunot. Bimmunotak met.

Diak pininggit ti barahak. Kinitak ketdi ni Manong Angelo. Nakataltalna ti rupana. Di man la nagbaliw ti langana. Nakatantanang a nangipadata iti barahana iti lamisaan. Kuatro a Paria.

Maasiannak a saan ken ni Manong Angelo. No ammona la koma a nayanakak a suni.

Diakon pininggit ti barahak— ta ania pay ti pangabak ti barahana?

Imbaslatko: Dos a Paria!

Naabakak! Kasla limmabba ti ulok. Naglamiis dagiti sakak.

“Ammom, Asseng...” pagam-ammuan ta kinuna manen ni Manong Angelo. “Diak la naibagbaga kenka ngem nayanakak kano a nagkapote. Karapote, kuna ni Papa. Nabungonak kano iti kulapot idi mayanakak. Isu a nasuerteak. Diak pay naab-abak iti ania man a sinerrekko.”

Nabatiak a nakanganga. Wen, malagipkon. Karapote daydi ibagbaga daydi lakay a mammalad a nagasat!

Nagikkatak a katulongan ni Mang Angelo. Sinangok manen ti nabatbati pay a sanikuak. Ta adda met dagiti inlakok a sanikua ken gamigam tapno laeng mapaaddak ti uppat a gasut a ribu nga inabak ni Manong Angelo kaniak.

Ngem narigat a bumaknangak ta diak sa maarikap ti husto a wagasna. Ta kasano ket sa met la agpakita ti loko a kuarta no kaykayatna. Weird, a kunada. Awan metten daydi lakay a mammalad ta damagek koma ti umisu nga addang. Ti ketdi akuek itan, naamirisko pay laeng idi ngem diak laeng ikaskaso: no ania ti kasapulak, isu ti sumangbay kaniak.

Isu nga itay laeng napan a lawas, inkeddengkon nga impapatikon ti agilut. Natnag iti bayabas daytay inaunaan ‘tay adingek. Inagalna ti siketna. Inilutko. Nalaingen.

Iti kabigatanna, immay nangipan ti kaanakak nga inilutko iti dua a pamusian a manok. Pagkaldok kano. Kuna kano ni tatangna nga adiek nga amangan ta adda pettat a pakausarak iti kaldo. No isu koma ti adda iti sangok, kinatosak.

Kas kunak, saan met a narigat ti agilut; saan a natuok. ’Pia la a pagin-inanaan iti mumalem ken pangiliwliwag iti sakit ti nakem.

Ken amangan no iti maminsan nga aldaw, mablo ni Manong Angelo ket sapay koma ta di kabaelan nga iluten dagiti uray kalalaingan a dodoktor.

Ket umay agpailut kaniak.#


(Naipablaak iti Bannawag, Agosto 9, 2010 a bilang. Agosto 16 met ti kasangayko-- para-paraan, diuli.)