Tagnawa Met Ti Panangyikub Iti Nabalitokan A Tawid

(Pakauna ti Nabalitokan a Tawid, antolohia dagiti 18 a sarita dagiti Ilokano. Mayalnag inton Abril 15, 2011 bayat ti umuna a rabii ti Dap-ayan 2011, ti maika-43 a Kombension Nasional ti GUMIL Filipinas, ti gunglo dagiti mannurat nga Ilokano iti Filipinas ken iti sangalubongan, iti Cabugao, Ilocos Sur. Maawis ti amin a dumar-ay iti nasao a panagyalnag ta malaksid a makitayo iti personal dagiti autor, adda discount-yo iti gatangenyo a libro:D)



Tagnawa Met Ti Panangyikub Iti Nabalitokan A Tawid



PANAWEN itan ti panangipan iti ikub dagiti sinurattayo tapno ditanto a mapili dagiti agbaakan iti sarusar ti kurditan. Ket kas itay napan a tawen, tagnawa manen daytoy a panangyikub kadagiti gapuanan.


Itay napan a tawen, dua a libro ti tinagnawa dagiti mannurat nga Ilokano babaen ti panangidiaya ti GUMIL Filipinas. Maysa nga antolohia dagiti sarita ken maysa nga antolohia dagiti daniw.


Iti daytoy a panaggiikub, adda laeng 18 a sarita a napili. Nataladan a kasta agsipud iti diktar ti espasio. Inkeddeng met ti GUMIL Filipinas nga ita a tawen, maipangpangpangruna dagiti sarita a nagtalimudok wenno naiparnged wenno nagayuyang iti kulturatayo a tawidtayo.


Apay ngata ngamin a nagpateg ti tawid? Aglalo la ngaruden no dayta a tawid ket kultura ken tradision ti maysa a puli. Aglalo la ngaruden no dayta a tawid ket kasla ipus ti alibungabong nga agpukaw iti payak ti angin. Wenno kas iti lagip ti panagrubrob ti nakiras a palito, maiddepen daytoy iti panaglabas dagiti darikmat.


Pudno a ti sarita produkto met laeng ti panaglilimog ti kapadasan, ti adal, ti kultura, ti aglawlaw ti maysa nga autor. Nagduduma dagiti bitek, ti ritmo, ti allangogan dagitoy a kas iti panagduduma ti aglawlaw a nakaipalaisan itan ni Ilokano, ni Filipino.


Dagiti sarita a nayikub iti daytoy a libro makuna nga inlugandan ti kinamoderno ti biag, dagiti baro a padasna, dagiti agdama a kinapudno a mutmuttalalenganna.


Adda dagiti sarita a nagayuyang iti parikut ti agassawa wenno parikut iti pannakiayan-ayat. Maibilang kadagitoy ti sarita ti “Ti Doliar Ni Ben” ni Mighty C. Rasing ken “Ti Dianitor” ni Norberto D. Bumanglag, Jr. ken “Ti Ayat Ni Loreta” ni Francisco T. Ponce.


Iti sarita ni Rasing, maysa a moderno a panirigan ti agtutubo a naasawaan nga adda nanangna nga agpawpaw-it manipud sadiay ballasiw-taaw ti naipaduyakyak. Iti daytoy a sarita, ti kinaduoy ti biag agsipud iti foreign aid a makuna ti nawarwar, iti kasta, kondenarentayo ti panangtallikudna iti kulturatayo a ti maysa a tao agbiagto babaen ti ling-et ti mugingna.


Iti sarita ni Bumanglag, parikut met ti Filipino a naasawaan iti sabali a daga ti nataming. Baringring ta maysa a manedier ti janitorial services ngem saanna a madalusan ti balayna— adda ngatngato ti purua ti asawana a nangyadayo iti riknana iti lakayna ken nangrubrob metten iti panagsikko ti lalaki iti nalinteg a dana agingga a nasulisog iti awis ti maysa a Mehikana a sumurot kenkuana nupay saan a naituloy ket naurnos met laeng ti pamiliana.


Nakisina met ti manangen ti kangrunaan nga agbibiag iti asawana iti sarita ni Ponce, ket maal-alia met daytoy iti nagbalin a kaayan-ayatna. Isubli daytoy a sarita kadatayo dagiti naglabas a ngatangata ni ayat a mabalin a nangted kadatayo kadagiti napuyatan a rabii.


Adda met sarita a nagtalimudok iti parikut iti kasanguanan wenno kabayatan ti panangasawa a kas iti “Ti Lalaki A Pakaikamangak” ni Jovito F. Amorin ken iti “Ti Ated” ni Julio V. Belmes.


Sarita a panagtured tapno masurot laeng ti diktar ti puso ti sarita ni Amorin. Uray madi ti sangkaili no mayat ti agaddani. Dayta a pammati ti kulturatayo ti iruprupir ti sarita ta nupay adu nga ublag ti linak-am ti bida ken sinubok pay ti lalaki a pakaikamanganna, nagballigi ti bida. No datayo ti maipasungalngal iti kastoy, kabaelantayo met laeng ngata?


Ania ti mapasamak iti kultura ti maysa a puli inton maaringanen daytoy iti kinamoderno ti aglawlaw? Daytoy ti nagayuyangan ti sarita ni Belmes. Napno daytoy kadagiti elemento ti kultura ken no ania dagiti napasamak nga adaptasion ken pannakadismular daytoy iti dupir ti agdaman a panawen.


Napeklan met a sarita maipapan iti kultura ken tradision ti “Apo Annu, Ma-king” a sarita ni Benjamin P. Pacris. Matakuatantayo ti kinaasinotayo, nga adda gayam dagiti grupo kadatayo a Filipino nga addaan iti ammo a mayasping kadagiti malalaki a sibilisasion iti pannakadaing dagiti bangkay gapu iti pammati iti immortalidad. Lawlawagan ti sarita ti saludsod no adda met laeng inalat ti etnokulturatayo a kas puli wenno awan. Adda, dayta ti sungbatna.


Adda met sarita a masnop nga alegoria iti relasiontayo kadagiti ganggannaet. Daytoy ti nagayuyangan ti “Desgrasiado” a sarita ni Joel B. Manuel. Ti agtultuloy a panangisanggirtayo kadagiti ganggannaet tapno mabigbigtayo a kas tao, ti pannakabekkel ti ‘lategtayo’ a kas puli, ti impakita ti sarita tapno bibientayo koma ti bagbagitayo ket sursuruentayo ti tumpaak kadagiti bukodtayo a dapan.


Saan nga amin nga agballigi, nasken a nakaturpos iti white-collared course, dayta met ti tagibugas ti sarita a “Dagiti Arapaap Ni Lakay Belong” ni Vicente P. Palcong. Intiempo daytoy a sarita a mangpilit kadatayo a mangamiris iti ar-arapaapentayo unay a biag— iti opisina a de-aircon iti sango dagiti papeles. Ipasirpat daytoy ti sarita ti alternatibo a posibilidad— panangusar iti takiag kadagiti tekniko a pagsapulan a kas wanes iti balligi.


Nagramut a pammati a no mayanaken ti tao, naimapan kenkuana ti kinasuertena wenno kinamalasna. Agkurri latta ti karapote (wenno kaporriti wenno boniti), dayta ti kunaen dagiti babbaket ken lallakay. Dayta met ti tulang ti sarita a “Karapote” ni Ariel S. Tabag.


Maysa a moderno a trahedia ti “Rissik Ti Sipnget Iti Kaltaang Ti Immuging A Rabii” ni Clarito G. De Francia. Trahedia dagiti babassit nga agsipud iti kinababassitda nga aglak-am iti pait, maabbukay ti asitayo nga agkuna: ania ti maaramidak kas maysa a pinarsua tapno maksayan koma dagiti kas kada Kulat, Lumen ken Junjun?


Sabali met a trahedia ti imparang ti “Bannuar” ni Roy V. Aragon. Maysa a parsua a nagbalin a kas iti kinawaya ti kulibangbang iti langalang nga agsisip iti sabong, ngem kasapulan met laeng a makilangen kadagiti mangibagbaga a balang isuna. Uray kaskasano, mapadasanna met ti agayat ken agruknoy nupay patay ti apitenna iti ima ti agtagikua iti sabong. Manen, kunaentayo, ania ti biag ta kastoy ti kinadangkok, kastoy ti kinatirina?


Adda met sarita a nainsimboluan a kas iti sarita a “Payong” ni Jake F. Ilac. Pinayonganna manipud iti sakit ti ulo dagiti pagpapaayanna. Nagbalin ti bida a para sada iti tudo ti pannakaibabain ti kompaniada. Agingga a naamirisna a dayta ti nagbalin nga akemna iti kompania ket inkeddengnan nga allawatenna ti maididiaya a pagsapulan. Iti maysa a punto ti panagbiagtayo, kunaentayo a datayo ti napayongan wenno datayo ti nangpayong iti padatayo a tao.


Maysa met a simbolo ti “Panaglabus” a sarita ni Jaime G. Raras. Pananguksob iti kawes ti kinamadre agsipud iti ilululok iti sulisog. Ngem kas iti literal a panaglabus, adu dagiti pakaibabaan ti kinatao, nalabit pay maipagarup a pannusa a lak-amen iti pannakauyos ti kinamongha. Ti panaglabus mangipakita iti nakaparsuaan, ti panagsubli ken panagbalin a napudno iti nakaparsuaan ti tao.


Sabali pay a simbolo ti “Dagiti Babbassit A Tugot” ni Sherma E. Benosa, ti kakaisuna a babai nga autor a nairaman iti daytoy a libro. Panagkabaw ti maysa a nataengan, panagsubli iti kinainosente. Nabatad iti daytoy a sarita a rumbeng nga ipategtayo met dagiti kanito ti panagkabaw a kas met kadagiti kanito ti panagtumpaak ti maysa nga ubing, agsipud ta isurona ti kinamanagriknatayo nga iti masanguanan, aglabastayonto met iti dayta.


Mangkiki met iti aayek-ekan ti sarita a “Ti Napili, Makapilit’ Durgi” ni Efren A. Inocencio. Babaen ti panangpili dagiti turayen ti pagadalan kadagiti mangisuro iti kinder, impaneknek ni Inocencio ti kinapudno dayta a pagsasaotayo no managpilitayo unay. Daytoy ti mapasamak no palugodantayo unay ti riknatayo a nga agbalin a kangrunaan a pagrukodantayo. Kasta ti adal a madukal iti daytoy.


Sabali pay a makakiki a sarita ti “Antokoy, Para Mayor” ni Mancielito S. Tacadena. Babaen ti makapaisem a wagas, impakita ni Tacadena ti kinapudno a ti agmula, agapitto. Ibati met ti sarita ti kastoy a pagpampanunotan: Aniaman a dana iti biag a surotem, uray pay ti dana a saan a kayat a suroten ti kaadduan, no agbalinka a napudno iti danam, masurotamto ti papanam.


Pannakabalud ken pannakawayawaya, dayta met ti nagayuyangan ti sarita a “Ti Lubong Ni Catalina” ni Freddie Pa. Masuli. Maysa a makapaladingit a trahedia iti biag dagiti dadduma a babbai nga imbes nga agbalinda a kakibin dagiti assawada, agbalinda ketdi a balud wenno kasangkapan dagitoy. Daytoy a sarita itundanatayo iti saludsod: ania ti rumbeng a panangsirig ni lalaki iti kinalupoy ti babai?


Nasidek kadagiti pagsasao a di pumalso ti sarita nga “Idi Agawid Ni Ka Marta” ni Federico T. Ilac, Jr. Maibilang ditoy ti pammatitayo a ti adal agbalin a kalasag, agbalin nga igam a makirupak iti biag. Kasla pinaneknekan met dagiti mangnginum iti purok ti sabali pay a kinapudno a ti makaturog, makamukat, ti nasalukag agbiag.


Dagitoy dagiti sarita a nailagom iti daytoy a pagbasaan. Saanmi a kunaen nga awanan biddut dagitoy ngem ketdi awanan biddut dagitoy iti panangallawatda kadagiti tagipatgen ni Ilokano, ni Filipino, ket immalditda dagitoy iti rupa ti dinto maumag a yano nga agbalin a rukod-tanda (kilometer post, koma) iti kaminorial ti Kurditan Samtoy.


Ken wen, tagnawa met ti panangyikub iti nabalitokan a tawid.



JUAN AL. ASUNCION

JOEL B. MANUEL

ARIEL S. TABAG

Abril, 2011