NAGTAPAYA A SARITA

“Ninoy”

Sarita ni ARIEL S. TABAG

Basol ti gobierno, kinunana. Ket nasken a makabales, uray asino ti agdepdeppa…

“SER, suktanyo,” kinunana iti Tagalog ti kahera ti National Bookstore. Intanggayana ti bukel a lima gasut a pisos wenno nalatlatak iti awagtayo nga Ilokano a nagtapaya wenno “Ninoy” nga ibayadko iti:

Maysa a dakkel a tape--------   29.95

Maysa a bassit a tape --------    9.95

Dua a kartolina ---------------   19.95

Maysa a celluloid ------------    29.95

Walo a notebook -------------  159.95

Maysa a chessboard ---------   249.95

“Apay?” kinunak a masmasdaaw.

“Fake,” impapainayad a kinuna ti kahera. Nalabit dina kayat a maibabainak isu a dina pinigsaan ta adu dagiti sumarsaruno kaniak nga agbayad. Ngem awan met koma ti nasken a pagbainak no iti tay-ak ti pakabasolan ta saan met a siak ti nangpeke— malaksid, siempre, no mabainak koma iti kinamuttalengko ta diak napupuotan a nakadanon kaniak ti loko a bogus a Ninoy.

Ket tapno maawan ti ania man a pampanunotenna a mabainanak ta nalabit siak a mismo ti nangipeke iti Ninoy, dagus a nangiruarak iti nabukel a sangaribu a pisos wenno nalatak iti awagtayo nga Ilokano a “tallot’ taona.”

Binistradna sa insirayna iti silaw, sa inyugedna iti puraw a papel— adda nakitak a nayuged a nangisit iti puraw a papel. Napnek.

Ti kahera ti kinitak. Diak inkankano no kitkitaendak dagiti sumarsaruno kaniak nga agbayad met iti gatangenda.

Inyawat ti kahera ti suplik a sumagmamano a sensilio ken maysa a Ninoy met laeng. Simro ti kinasutil iti pispisko. Insarangko met ti Ninoy iti silaw— nakitak nga adda taona; sa inyugedko iti resibo— adda nabati nga umasul wenno umamarilio nga uged. Napnekak. Ammok a dua a pammaneknek dagita a saan a bogus ti naisupli kaniak a Ninoy.

Nagtenkiuak iti kahera. Kinusilapannak.

Nupay kaduak ni baket, ken dagiti dua nga annakmi, iti mall, a kadagita a gundaway, adda da baket ken ti buridekmi iti Sun Center ta binayadanda ti naputol a linia ti selponko, diak imbagbaga kenkuana ti napasamak. Pinampanunotko ketdi no kasano a nakagteng kaniak ti bogus a Ninoy.

Sakbay ti ipapanmi ken Anib nga inauna a putotko iti mall, napanak immatendar iti miting— eleksion pay ketdi—  ti maysa a pagkamengak a gunglo. Sadiay, nagbayad ni Manong Lito Sallapid (saanna a pudno a nagan) iti lima a CD ti album ti Ilokano a nalaing a singer a ni Aldon Beirut. Iti 150 ti maysa, agdagup iti 750. Maysa ti Ninoy ditoy. Impanko iti kanigid a bolsak.

Gimmatang ni Sheryl Cruz (saanna a pudno a nagan) iti maysa a tisert a namarkaan iti bukodko a desinio. Ninoy met laeng ti imbayadna. Impanko iti kanigid a bolsak. Dua.

Gimmatang ni Happiness Ragsac (saanna a pudno a nagan) iti isu met laeng a tisert. Ninoy met laeng ti imbayadna. Tallo.

Siempre, adda nakasagana a pagsuplik. Maysa dayta a talugading ti nasiglat a negosiante.

Nagbayad ni Doon Lang (saanna a pudno a nagan) iti inorderna pay laeng idi a bawang-Pinili, longganisa-Tuguegarao ken bagnet-Vigan. Dua a Ninoy ti intedna. Uppat, lima.

Sigurado nga adda kadakuada ti naggapuanna.

Asino?

Suspect #1: Ni Manong Lito Sallapid, agtrabaho iti maysa nga ahensia ti gobierno a kanayon a ma-Imbestigador ken ma-XXX ken ma-T3 (saan pay a nagaapa da Mon Tulfo ken dagiti agassawa a Raymart ken Claudine idi napasamak daytoy). Diak met ibaga a mabalin a mapasuksokan ni Manong Lito. Ngem no adda agaw-awat iti pasuksok kadagiti kakaduana, ket nakaawat iti bogus ta kayatda a balsen wenno ania man a gapu, ket naigatang met daytoy iti paggatgatangan ni Manong Lito, mabalin a naisuplida kenkuana ket isu ti naigatangna iti CD. Ngarud, mabalin nga isuna ti naggapuanna. Iti ranggo a 1 agingga iti 5, adda iti 3 nga atapek a naggapu ken ni Manong Lito ti bogus a Ninoy.

Suspect #2: Agtrabaho ni Sheryl Cruz iti maysa a dakkel a mall a nakaes-estrikto ti akinkukua ta gagangay sa iti Filipino, dina kayat ti maabakan uray nikel la koma. No nakaal-alibtak ti kahera iti National Bookstore, amangan no maminribu a naal-alibtak pay ni Sheryl Cruz. Ngarud, nalaka laeng a madlawna no makaiggem iti bogus a kuarta. Iti rango a 1 agingga iti 5, sero ti atapko ken ni Sheryl. Malaksid no ammona a bogus ti kuartana ket kayatna nga iriro kadagiti ‘mulengleng’ a kas kaniak.

Suspect #3: Maysa a maestra ni Happiness Ragsac. Kas damagko, agsueldodan iti Landbank. Saan ngarud nga aggapu iti sueldona ti ‘Ninoy’. Ala, ipantan nga agkurkurang ti badyetna ket pasaray mapan bumulod iti five-six ken ni Bombay wenno ken ni agimbo-Bombay: nasikap dagiti agpapautang iti kastoy. Narigatda a mapastrekan. Ngem sabagay, amangan no iti kasta a kaadu ti kuarta ti agpapautang, dinan bimbimsiren ti kuarta a maiggamanna ta masadut payen a mangbilang iti naganansiana. Iti 1 agingga iti 5 a ranggo, ikkak iti 2, ta iti kinasikapna, amangan no insikapna kaniak ti naisikapda kenkuana.

Suspect #4: Superbisor iti maysa a shipping company ni Doon Lang. Ngem adda atapko a sakbay a nagsuperbisor, nagdalan met iti kinakahera. Siempre, no kahera kunam, talaga a batidon iti tay-ak ti panagsukimat iti bogus wenno saan a kuarta. No superbisor met ken damagko a nabaketan a balasang, awan ngarud ti rason nga aguutang pay laeng iti five-six a mabalin a nakaalaanna. Ket uray no dua a Ninoy ti imbayadna kaniak, iti 1 agingga iti 5 a ranggo, adda iti number 1 ta damagko ket nakaenbelop pay laeng ti sueldoda (kasla imposible nga adda nakalusot nga uray maysa laeng a bogus a ‘Ninoy’ iti riniwriw a pasueldo ti kompania a pagtrabahuanna).

Asino ngarud ita ti matudo? Ni Manong Lito Sallapid?

Nupay kasta, adda panagkedked ti riknak a mangitudo kenkuana ta napalalo a kinasingpetna. Ken dagus a tinubngar ti riknak ti plano nga isubli wenno amadek ken ni Manong Lito Sallapid wenno kadagiti dadduma pay a suspetsak ti maipapan iti “Ninoy”. Apay? Amangan no kunadanto pay: Sikanto pay a negosiante, dimo pay nadnadlaw, adi, dakaminto la ketdin?

No diak sumungbat, siak ti mabainan.

Ket no sumungbatak, amangan no pabaringring pay. Narigaten. Diak kayat a maddaankami iti uray sangkabassit a pinnauyo kadagiti kakaduak iti gunglo. Numona ta adu pay a produkto ti planok nga ilako kadakuada.

Isu nga inkeddengko a diakon sumariaen ida.

Diak met imbagbaga ken ni baket ti napasamak. Ta sigurado nga ibalakadna ti diak napanunot: ti panangisubli wenno panagamad kadagiti patiek a naggapuan ti ‘Ninoy.’ Numona ta diak ammo ti agkedked ken ni baket.

Ngem, siempre, diak met kayat a siak ti agbalin a nakakaasi a biktima ti kinaloko dagiti agpekpeke.

Ngem kasano a madispatsak ti ‘Ninoy’?

Daytoy ti di nangpaturog kaniak iti sumagmamano a rabii.

Inamirisko ti bogus a ‘Ninoy’ ket dagitoy ti natakuatak:

1. Naluslusiaw ngem iti pudno.

2. Nalamlamuyot.

3. Agtutunnal wenno nakersang ti kasla naidait a silengsileng iti akinkanawan a paset no pasanguem ni Ninoy kenka.

4. Awan ti masiray a bassit a ladawan ni Ninoy iti napatak a ladawanna.

5. Nabangbanglo (malaksid no nairanrana laeng ta amangan no di pay naiggaman ti tindera ti ikan wenno agpungpong ti imana ti naiggamak a ‘Ninoy’).

Diak mabalin nga igatang kadagiti pagtagilakuan nga addaan kaherana ta beteranodan iti panagarisit iti bogus ken saan.

Diak met ngarud kayat nga iplete iti dyip wenno FX ta malaksid a mabalin a marasawannak ta kasta ti gagangay nga aramiden dagiti drayber iti pasahero nga agplete iti ‘Ninoy’ nga awan pay singkuenta a pleteda, maasianak kadagiti drayber a mabiktima. Pada la ngarud idan a mangurkuranges, gundawayak pay laeng?

Ngem asino kadi ti akimbasol iti daytoy?

Dagiti nagaramid iti peke, siempre. Ngem no nakaaramid koma ti asino man a maseknan iti wagas a saan a maiwaras ti kastoy a kuarta, saan koma a nagwaras. Asino dagiti maseknan? Dagiti adda iti Bangko Sentral ng Pilipinas? Ngarud, basol ti gobierno daytoy. Di koma mangaramid iti kuarta a narigat a tuladen.

Ket naglawag iti panunotko: basol daytoy ti gobierno.

Kasano ita a balsek ti gobierno? Wenno, kasano a maisublik iti gobierno daytoy bogus a ‘Ninoy’?

Napanunotko a mapan isubli iti banko ti gobierno. Ngem gapu iti kaadun a padasko a nakitransaksion iti gobierno, napaneknekak a nagadu ti lokoloko: adda dita ti mangyaleng-aleng kenka, adda dita ti mangmaysa kenka, ken dadduma pay a diakon saggaysaen ta mabalin a saggaysa mga estoria ti tunggal padasko kadagitoy nga ahensia ti gobierno.

Ken kasanon no tiliwendak ket birokenda kaniak dagiti “kakaduak” nga agpekpeke wenno dagiti dadduma pay a bogus a kuartak? Narigaten. Nagdakkel la ket ngarud a perhuisio no bilang.

Ania ngarud ti aramidek?

Narigat met ti agpanunot. Ti ketdi ibusonko nga orderda idiay Hong Kong nga album ni Aldon Beirut ti simken iti panunotko. Nabayagen a naitungtungkua gapu iti kaadu a saparen. Kababain met ken ni Aldon. Ket inkargak ti limapulo a CD iti bagko.

“O, sika manen?” kinunana iti Tagalog ti pagibusbusonak a babai a mapan a singkuentana ngem daytay tipo a kasla Pops Fernandez nga adda pay laeng alsemna.

“Opo,” kinunak. Diak ammo ti Ilokano ti “opo” ta kasla saan met a mayannatup ti “wen, apo” iti babai nga adda pay alsemna.

“Mano kilo?”

“Tallo, ma’am,” kinunak bayat ti panangyaonko kadagiti CD.

“Siguradoka?” kinunana a nangiparabaw iti pagkiluan.

Mapan a nasurok a dua. Apagisunton a tallo no mairaman ti karton ken Styrofoam a pakaikabilanna.

Immisem ni Pops: “Makarkulomon, a.”

Immisemak met. Saan a gapu iti kunana a makarkulokon no di ket gapu ta malaglagipko ti nawas a relasion da Pops ken Jomari Yllana.

“Gumatangka pay iti styro,” kinuna ni Pops. Insungona ti babai iti kanigidna. Nakais-isem met ti babai nga addan iggemna nga styro.

“Mano ti alaem, suki?” kinuna ti babai.

“Gudua laeng,” kinuna ni Pops.

“Thirty-five,” kinuna ti nangawag kaniak iti suki. Wen, ta 70 ti maysa nga styro idinto a nakitak idi iti bakrang ti styro ti nakamarka a “P20.00.”

Bayat ti panangbungon ni Pops iti ibusonko, imbilinna ti panagsuratko kadagiti papel a masapul— kas kadagiti immun-unan a panagpaw-itko:

ACE SOTELO

#3 20/F Metro Gwapo Condominium

Tandang Sora, Quezon City 1565

Philippines

                            

                             NELSON D. AGCOLICOL

                             Hse. #9 Punto de Vista

                             15 Golden Terrace Rd.

                             NotSoClearwater, Hai Kuloko

                             Hong Kong

“Mano amin, ma’am?” kinunak ken ni Pops.

“Bale one five ninety three plus thirty-five ‘diay karton,” kinunana.

Innalak ti selponko. Nagkontarak:

               1,593

               +  35

               1,628

Nangalak iti maysa a tallot’ taona, maysa a Ninoy, maysa a biente, maysa a 10 a sensilio.

“Keep the change, ma’am.” Kiniddayak ni Pops.

“Sige. Balik ka, ha?” kinunana ket nakataltalek a nangipisok iti pinagbayadko iti kahana.

“Opo,” kinunak. Kiniddayak ti sumarsaruno kaniak nga agibuson, sa dandani la napariawak iti ragsakko a rimmuar.—O

Naipablaak iti Bannawag, Hunio 18, 2012 a bilang.