Ti Balay

Ti dream house ni Asseng a maipatakder koma iti sakaanan ti Bantay Quimmallugong iti Sta. Teresita, Cagayan.





(Dagiti pasamak, lugar, ken nagan ket parbo laeng. No adda man panagkaarngida iti pudno a biag, naigagara :D )




Ti Balay

Sarita ni ARIEL S. TABAG



“ANIA ti mismisuotam, aya?” indingkal ni baket kaniak. “Bimmarbaruan a Tawen!”

“Kua, adda ngamin depekto ti balay,’ kinunak.

“Depekto?” tinangad ni baket ti bunggalo. “Ania a depekto?”

“Lipatemon,” kinunak.

Nagkuretret ti muging ni baket. Ngem dinakon pinagsaludsodan pay. Ammona ngata a dinanto met la maawatan no idetalyek pay. Ad-adda a pakaseknan ti lalaki no adda depekto ti balay, kas koma no inanay, saan?

Wen, addaak iti ruar ti balay. Sibsibugak dagiti mulak a naimasetera a petsay.

Ngem pudno ti kuna ni baket. Agmismisuotak. Kinapudnona, tunggal sumangbay ti Baro a Tawen, umappayaw latta ngamin iti panunotko ti yaakarmi iti balay nga insagut ti ikit ni baket. Insagut, kunak, gapu ta inkeddengen daytoy nga ikit ni baket ken ti lakayna ti mapan agyan “for good” idiay Qatar a pagobraan ti kakaisuna nga anakda a babai. Ken mayat kano ti rubuat ti impatakderda a negosio sadiay— ti panagalahas. Ket gapu ta masayangan kano nga agrakaya lattan wenno bakiren lattan ti asino ditan a pilato ti balayda iti Francisco Homes III iti Muzon, San Jose del Monte, Bulacan, dakami laengen ti agyan— kasta ti kunada, saan nga agbantay. Isu kano pay a maksay iti binulan a sueldo ni baket ti pagupami.

Nayat ti katugangak a babai. Wen, saan a dakami ken baket ti nayat. Ti katugangak a babai ken ti ikit ni baket ti nagtulag ken nangikeddeng iti panagyanmi sadiay!

Idi kuna ni baket nga isu pay ‘ta tres mil (kasta pay laeng a gatad idi ti pagupa iti apartment) a mainut, ammok lattan a nayaten iti pangngeddeng iti ina ken iti ikitna.

Saan, kunak koma. Ngem narigat met a yarmarko ti singko mil a magangganarko iti binulan iti panagsuratsurat iti sarita kada daniw ken panagdesdesiniok iti libro nga isiksikik no kasta a nakaturog ni Salacnib, ti kakaisuna nga anakmi.

“Apagisu ta sadiay gayam ti ayan da Mang Rolly,” kinuna ni baket. Ti drayber ti shuttle bus ti DSWD a pagpapaayanna a Social Worker ti kayatna a sawen. Iti ababa a pannao, libre ti pagplete ni baket manipud iti subdibision agingga iti Quezon City nga ayan ti opisinana. Nasurok met a maysa nga oras a biahe dayta. Ti laeng kanenna ken meriendaenna ti maksayna no kua iti sueldona.

Apounayen, nakunak iti nakemko. Uman-anam. ‘Imbag la ketdin ta adda e-mail ket sadiay nga awatek ken ipatulodko dagiti trabahok. Sa laeng rummuarak no adda nasken a kamitingko iti ruar ken no agsingirak iti bayad dagiti trabahok— banag a maysa pay nga irasrason ni baket no apay a kaludonmi ti katugangak a babai ken ti lalaki a buridekda a kalepleppasna iti Information Technology ta isuda ti agaywan ken ni Salacnib no kasta a rummuarak.

Idi nagtung-edak, dagus nga inarakupnak ni baket. Ngem siguradoak a saan a gapu ta nayatak no di ket gapu iti panangpalabesko (manen) iti dina manen pannakatubngar iti kayat ti katugangak a babai.

Ngem apay a Baro a Tawen pay ti napilida a yaakarmi idinto a kasayaat koma met a panangurnos iti bagis a napnek iti napalabas a naisangsangayan nga aldaw?

Kuna ti katugangak a babai a ti Baro a Tawen ti kasayaatan nga aldaw a panangrugi iti ania man a gannuat iti biag— aglalo la ngaruden iti panagpatakder iti pagtaengan, nga itoy a kaso, yaakar.

“Maige naman, di ga?” no namin-ano a kuna ni baket babaen ti Batangenia a bengngatna, sa ipasirigna ti screen ti selponna nga ayan ti ladawan ti akaranmi a balay. Nalawag a makitak ti nawalat a bunggalo a nagmaris iti kiaw ken maroon ta nasipnget ti ayanmi nga uneg ti lipat-bahay a trak a kinaludonmi ti tinawidna a de-kutson a sopa, single-burner a paglutuan, kabinet a plastik, krib, ken sumagmamano a karton nga ayan dagiti partes ti kompiuter, telebision, luplupot, lunglongan, gamigam ti ubing, liblibro ken gitara a kakaisuna a sanikua ti nawayas a lalaki a kas kaniak. Napigsa ti timek ni baket ta awan tawa ti lugan. Adda ti katugangak, ti kayongko ken ti putotko iti abay ti drayber.

“Okey naman,” kinunak. Ta ania koma pay ti maibagak ket isuda met laeng ti napan nangkita? Nairana met ngamin ti kaadda ti kamitingko iti daydi inyeskediulda a panangbisita iti balay. “Isuna laeng ta nasamek,” kasla dayamudom ti panangibalikasko.

“No madalusam, nalawa a pagmulaam iti natnateng,” kinuna ni baket a siaalumamay. Diakon simmungbat. Ammona met nga igigir dagiti pagirayak. Ta impudnok met ti kinamannuratko ken ti panagayatko iti literatura, arte ken musika sakbay a nagtiponkami— bambanag a no di maipunta, talaga nga awan ti maipaayna a kinabaknang. Naileppasko met ti PolSci, a, ngem awan met ditan ti ulok; nakababain met ngarud kadatao a nakurapay ti mangrugi manen. Iti laksid dayta, inaklonnak met ni baket. Nakikaidda pay a dina oras; ket nagasawakam la ket ngarud a dina oras. Banag a pangsidsidungetan ti katugangak a babai ken ti ikit ni baket kaniak. Dinadaelko kano ti masakbayan ni baket. Kayatda kano ngamin met idi a mapan ni baket idiay Qatar.

Apagisu a lumgak ti init idi makagtengkami iti pagakaranmi. Apagisu, kuna ti katugangak. Pagilasinan iti nasayaat a panangabaruanan dagiti apagleggak a sinamar ti init.

Masdaawak ta impangpangas ti katugangak a pioneer ti kabsatna iti dayta a lugar ngem iti met sakaanan ti munturod ti ayan ti balay; iti pay asideg ti apagapaman a libtong nga atapek a dati a bassit a waig. Sabagay, no talaga koma a nasisiribda a tattao, ammoda koma a saan a mayannatup iti karbengan ti kas kaniak a di maun-uni a naikamang ti ar-aramidenda.

Addan nakatakder a balbalay iti amin a bakante a solar. Ngem nalaka laeng a mailasin dagiti adda taona iti awan: namaris dagiti addaan tao, idinto nga agrakrakaya dagiti awan aggigian— pudno a nabakir dagiti atep, ridaw ken tawada. Nakakaskasdaaw ta adda met guardia iti ruangan ti subdibision. Naammuak kalpasan ti sumagmamano nga aldaw a kadarapat la gayam ti subdibision ti ayan ti Pabahay ni Erap a kaaduan a naggapu iti Tondo ken Smokey Mountain ti tattaona.

Ngem namatiak met laeng nga adda mabalin ken pioneer ti ikit ni baket iti subdibision ta pasar ti dua a solar— iti 120 metro kuadrado ti tunggal solar— ti nagtakderan ti balayda, a maysa kadagiti manmano a dadakkel a bunggalo. Adda laeng nayariping a kasla bodega a nangsakaw iti maikadua a solar; iti tuktok daytoy a kasla bodega ti terasa ti balay— no siak ti masurot, napintas a patakderan iti kalkalapaw sa maekstensionan iti koriente ket mayat a pannakaopisina ti house-husband a kas kaniak.

Immuna nga inserrekmi ti imahen ti Sagrada Pamilia, tallo a baso a napno iti asin, bagas, ken sensilio ken botelia a nagawangan iti Emperador a napno iti danum.

Gas pay, kinunak idi ngem saan kanon ta Gasul metten ti paglutuan.

Kalpasan a naiserrek dagiti gamigam, innalakon ti iduldulinko a kumpay ken bassit a pala. Nakaammo metten dagiti agiina a nangiplastar kadagiti alikamen iti uneg ti balay. Sigurado a dinto met la maipapilit ni baket iti katugangak no ania a kortina ti maikabil; no pagpuestuan ti sopa; no sadino ti sanguan ti telebision; no pagplastaran ti plastik a lamisaan; no pakaibitinan ti relo; no pakaibitinan ti Krus. No addaak sadiay, natural nga aponerak ti baket ta paset dayta ti estratehiak nga umamo. Nayon man metten a pampanunotek ta ammok met a mas mayannatup ti kayat koma ni baket. Isu a binaybay-ak idan.

Iti pattapattak iti solar a nadalusak, makapagmulaak iti marunggay iti nagsulian, adda sangkabassit a kamotit, tarong ken okra, utong a sallayusay, sumagmamano nga herbal a kas iti oregano, baraniw, silit’ sairo, ken mabalin met ti mangirapin iti marigold, rosas, ken pandaka a santan.

Nargaanen iti turog dagiti kabbalayko idi impuestok ti kompiuter ken dadduma pay a gamigamko iti bodega a naikeddeng a pangipuestuak. Napnekak ta naplanok no kasano nga aramidek a sinsinan bassit a biblioteka daytoy. Nakubong ket amano a pagsuratak ken pagpartuatak iti kankanta (mamatiak nga addanto met laeng banag dagitoy); pigketak iti nagbasutan iti tray ti itlog tapno natibong ken di rummuar ti uni a siguradok a di magustuan ti katugangak ta no dadduma ngamin ket ikantak met dagiti putputarek sa bitogbitogek ti gitarak, di ngamin?

Ti adatna, al-alaek pay laeng ti turogko iti dayta a rabii, kunam la no umunan a tudo ti Mayo ti parakapak ti bayakabak. Inalistuak ti nagiserra kadagiti steel window. Natakuatak a sumagmamano gayam ti bettak. Ken kangrunaanna, natakuatak a magna gayam ti danum iti nagsaipan ti bodega ken iti kangrunaan a balay. Agubbog dita ti danum a mabunnong iti ngato. Isu met laeng nga agrekrekka ti diding ken ti basar. Kasla indardaras nga inleppas ti nagobra a malasin latta a saan a kapkapin-ano ti ikit ni baket.

Ania pay no di nakautko ti kakaisuna a linukotlukotko a tallo ribu nga inggatangko iti semento ken darat ken para iti labor-na tapno laeng saanen a makastrek ti danum.

Ngem iti unos laeng ti makalawas, nagsasaruno a natakuatak dagiti depekto ti balay: inanay ti sibubukel a bobeda; adda pay dagiti naukisan a waya ti koriente a mabalin a gapuanan ti bao; barado dagiti tubo a kumamang iti lababo; barado ti kasilia; aglunggilunggi dagiti seradura dagiti ridaw.

Amin dagitoy, in-inut nga inlatlatanganmi iti pagpatarimaan. A no sumaren, agarup mapan met laeng ti tres mil a binulan ta nairamanen dita ti pagpletemi a tallo kada katugangak ken ti kayongko no agudongkami iti Manila a mapan aggatang iti masapsapul.

Kadagupan dagiti depekto ti balay, ti barado a kasilia ti narigat nga imbirbirokak iti solusion. Agingga a nangayabak iti tubero.

Nasdaawak iti kinuna ti tubero. Agarup sibubukel a sirok ti balay, deposito kano ti rugit. Iti ababa a pannao, nakalian ti agarup sibubukel a sirok ti balay. Ti imasna, gapu ta nalabit daytoy ti kaunaan a naipatakder, saan a naikamang dagiti tubo iti drainage ti subdibision. Sa pay la asideg iti dati a lipnok. Isu a no agtudo, tumpaw ti di rumbeng a tumpaw.

“Kasla adda sabali nga innalada ditoy, Adi,” kinuna ti tubero a nairanrana pay met nga Ilokano. “Salsalitok sa met dagiti dati nga akimbalay,” kinunana.

Diak impadlaw ti pannakasemsemko iti ikit ni baket ta nalagipko ti negosiona.

“Ania ngarud ti maaramid, ‘Nong?” kinunak.

“Dua, Adi,” kinuna ti tubero. “Ikamangta iti tubo ti drainage ti subdibision dagiti tubo nga aggapu iti balay. Ngem dakkel, a, a kuarta ti busbosem ta masapul a kalienta, tubtobenta ti dadduma a flooring ti balay.” Sa insarunona idi agkuretret ti mugingko. “Maikadua, Adi, igaedmo ti aglualo a dina unay sansanen ti agtudo.”

Nakudkodko laengen ti ulok iti angaw ti tubero.

GAPU ta insursuro ni nanangko a dakes ti makiapa iti baket, pulos a diak sinungbatan iti pasurngi ti katugangak. Uray no madillawna amin a panagtuglepko bayat ti panangyin-indayonko iti putotko, no kasta a di nasayaat ti pannakaipisok ti brief-ko iti pagikabilan iti pagmurngan, no kasta a diak dagus maigaw-an iti kanen ni baket no kasta a maladaw a sumangpet ta mairana a matrapik ti shuttle bus, no kasta a saanko a dagus a maikabassit ti apuy no agbureken ti ap-apuyek…

No kasta a maammuanda nga awan ti papanak, sumalog ti baket a mapan makitungtong iti kaarruba— pindaenna dagiti balay nga aglikaw iti munturod, ket apagisunto a pangngaldaw no makaiwakas.

Ti met kayongko, agrubuat a kasla mapan mangopisina: agsapatos iti lalat, agpantalon iti slacks, agpolosirt. Sa igpilanna ti folder-bag-na. Mapanak agaplay, kunana. Uray mapanto met laeng maki-Internet iti no sadino a suli ti San Jose del Monte.

Dua ti pammaneknekko iti dayta. Umuna, gapu ta no kasta a makalikudda, isamirak a siripen ti e-mailko ta di ket adda kliente (maysaak kadagiti nangidamo iti prepaid Internet broadband). Makitak met a naka-online ti YM ti kayongko. Maikadua, inlimedko a dinaitan iti nangisit a panait ti ayan ti zipper ti folder-bag-na— daytay no ilukatmo ti bag, maikkat met laeng ti panait. Ngem idi binsirek iti naminsan, adda pay laeng ti panait. Siempre, awan met ngata ti agaplay a dina la pulos lukatan ti ayan ti resume-na wenno dadduma pay a papelesna.

Apay a dida mapan kadagiti uppat pay a kakabsat ni baket?

Malaksid a pagrasonda ti panangkadkaduada a mangaywan iti putotko, adda atapko a maitured dagiti kakabsat ni baket ti sumungbat iti katugangak, banag a karkardayo iti pamilia dagiti Tagalog a mortal a basol ti mangdisrespeto iti nagannak. Dayta ti pagkunaak met a napeklan a Tagalog ni baketko. Nalabit umanayen kenkuana ti naminsan a naglabsing— ti pannakikasarna iti lalaki (siak dayta!) a puor ti kararua ti inana.

Naminsan a panagbakasion ti katugangak ken ti kayongko iti Batangas, nagluas met ti ipagko nga inauna da baket. Nalabit dina impagarup a nagintuturogak iti kuarto idi nagpatpatangda nga agkabsat iti salas. Wenno inrantana nga impangngeg. Ti nabukelko nga anag ti inyunay-unayna ken ni baket, ikagumaananmi kano ti lumaksid iti inada ken umadayo iti radar ti ikitda nga adda sadiay Qatar. Iti ababa a pannao, kayatna a pumanawkamin iti balay ti ikitda. Para kano iti pamiliami; ken iti panagbalinko a kas pudno nga adigi ti pamiliami.

Ne, ket napia pay daytoy nga ipagko. Isu a kunam pay, naginririingak ket napanak gimmatang iti dua bungon a monay ken sangalitro a Coke a mineriendana.

Ngem diak ammo no buteng wenno asi ni baket ti kasla pannakalipatna iti nagtungtonganda ken manangna. Ta dina met naidukdukit kaniak uray no naynay ti panangipasagidko.

Mayo, a gagangay a pannakaiwakasen dagiti trabaho iti talon iti lugarmi idiay Cagayan idi nagbakasion da nanang ken ti buridekmi a babai iti ‘yanmi. Pagimbaganna ti kaadda ti selpon ta inteksko lattan ti lugananda ket nakadanondan iti ayanmi.

Idi madlaw ni nanang a dakdakami iti putotko, kinunana: “Addakay’ metten iti sadimpalnek ti lubong, Anakko.”

Nagkatawaak laeng.

Sa naklaatak ta imbes nga itugawna, napanna innala ti batia iti kosina sa inkarunukonnan dagiti pagpigadanmi. Sinitsitanna ti buridekmi ket gawgaw ti inobradan. Dayta nga idiar ni nanangko ti nangibagaak ken ni baket a pagbakasionenna pay laeng ti katugangak ken ti kayongko. Ta di ket adda agsiapel a teksas ken kamanokan. Bassit ngem nasagitsit a kunada ni nanang— simmabunganay dagiti gurongna, uha dagiti nagkakauna nga Ilokana ti rupana. Nalabit dinan pampanunoten a nabakbaket ti abalayanna no idanonko amin a mapaspasamakmi ken baket.

Naibalaybaydan dagiti pagpigadan idi tinung-edannak ni nanang. Kayatna a mapanak iti abayna a nakasango iti pagbalaybayan. Sinublat ti adingko nga inubba ni Salacnib.

“Itulokmo met a pagpigadanda dagita lupotmon?” kinuna ni nanang.

Kasla nasuyatanak iti nalamiis a danum. Idi laeng a naamirisko a dagiti gayam daan a siurpant ken kamisetak dagiti naibalaybay.

“Ikartonminto aminen ken adingmo no addada pay ta nasaysayaat laengen nga anayenda idiay balay,” kinuna ni nanang a no manen manglangit.

“Sori, ‘Nang,” nagbanarbar ti timekko.

“No koma ngamin ipamaysam ti agbirok iti pagbaknangam ngem dagita surat-surat kada gitara-gitara kada komkompiuter ti ob-obraem.”

Diakon simmungbat.

“Tituladoka met, Anakko… idinto a ni tatangmo, greyd sik met laeng, ngem naipatakderannak met iti adigi sakbay a timmaoka…”

Nalag-an ti panangyibbet ni nanang kadagiti balikasna. Ngem kasla adda linuktanna iti panunotko. Kasla nasirayak ti kinaatiddog ti rangtay— a di la ketdi mabangon— a mamagsilpo iti Cagayan ken Batangas.

Nakaawiden da nanang idi inkeddengko ti agluto kadagiti taraon a pagaayatko, ken kayatko a masursuronto a pagaayat met da baket ken dagiti putotko.

Inkirogko iti laya ken bugguong sa inikkak iti laurel ti karne ti manok imbes a soy, sibuyas ken pimienta ti inusarko.

Inggiddanko ti bugguong, kamatis ken laya iti pakbetek imbes nga igisarko iti aramang ken laokak iti karabasa.

Inikkak iti bawang, pimienta, laurel ken papaya ti lauya a kukod ti baboy imbes a kamatis, balangeg ken Maggi Sinigang Mix.

Insawsawko iti naperresan a bugguong ti prito a tilapia imbes a ketsap.

Kunam pay, makiinnunan a makitienda ti katugangak. Makiinnuna metten nga agluto ta nupay dina ibagbaga kaniak, dina mairusok ti luto ni Ilokano. No siak ti makauna, bagina ti agsaosao iti kunana nga Italiano. Nalabit husto met dagiti ibagbagana ta lima a tawen met a nagtrabaho sadiay. Bagayna met ketdi ta adda atapko a putot ti praile a naiparsiak idiay Mindoro ti kaputotanna ta kalanglangana la unay ni Gloria Romero.

“Lei è un cane pigro!” (You are a lazy dog! Awan dumam iti aso a di pay agkuti iti pagid-iddaanna uray kusayam!)

“Avete ottenuto nulla ma voi siete due palle!” (You have nothing but your two balls! Awan la ti pagkarkaritmo no di dagita batillogmo!)

Gapu iti kauulitna kadagitoy, maikabesak pay ketdin. Nakitak payen iti Internet ti kayatna a sawen. Ngem diak imbagbaga dayta kenkuana.

Umisemak latta. Ngem dimteng ti gundaway a masusungegak lattan. Ket tinuladko ti bengngat ni Eddie Garcia, nakabambannayat a kinunak ti kakaisuna nga Espaniol nga ammok: “Mi casa su cocina!”

Diak ammo no naawatanna ta kellaat met a napamuttaleng.

Dispensarennak, Baket, kunak laengen iti panunotko no malagipko ti palawag ti paboritok nga Eraserheads iti dayta a linia ti Espaniol a kantada a nairaman iti album ti nadumaduma a musikero kas panglagip iti maika-100 nga Anibersario ti pannakawayawaya ti Filipinas kadagiti Kastila: “Daytoy balayko isu ti kosinam.”



NADAKDAKAMATKO daytoyen kadagiti papagayam. Makabulanmi pay laeng iti immakaranmi a balay, saanen a nagbinulan ni baket. Atapek nga idi nagkanaigkami iti kapapanunotko kadagiti natakuatak a depekto ti balay, nalipatak nga impampag.

Siempre, litania man daytan a di maputputpot ti katugangak. Numona ta tulagmi ken baket nga inton makapagnan ti inauna, yalaanmi iti katulongan. Kayatna a sawen ti panagsikog ni baket, no suroten ti isu met laeng a rason, mayextend ti panagbalinko a house-husband. Dina met ngarud kayat a dagiti lattan katugangak ken ti kayongko ti mangaw-awir iti anakmi.

Pagimbaganna ta idi naipasngay ti buridek, apagisu a maidiaya kaniak ti trabaho nga umisu la unay iti pagirayak— ti agbalin a kameng ti maysa a pagiwarnak. Adda daytoy iti Manila ngem kasla nakalaglag-an kaniak uray adayo ti biahe. Malaksid a mayadayoak iti katugangan ken kayongko, agganarak pay iti gatad a medio nawadwad ta addan umanay a para iti katulongan iti balay.

Ken addan makaanay a binulan a pagtinnag iti house and lot iti bandana iti Fairview. Pagimbagan pay iti kompania a nastrekak, uray nabiitak pay iti trabaho, mabalin ti ag-loan iti agingga iti sien mil. Sumagmamano a ribu laeng ti binulodko kada nanang, inkeddengmin ken baket ti mangala iti tintinnaganmi iti Fairview.

Ket kunam la no adda kas kadakkel ti bagon a bato a naakkal iti abagak. Nagbatin ti katugangak ken ti kayongko iti balay ti ikit ni baket!

Makalawas laeng idi makaakarkami, nagbirbirokak iti segunda mano a motor iti AyosDito.ph. Napia la ti mainut iti plete a sumrek.

Anian a pannakakellaatko ta nasulek ti imatangko iti balay nga adda iti “For Sale”. Ti balay ti ikit ni baket!

Makasangsangit ni baket idi inangawko a gatangenmi laengen ti balay. Diak ammo no iti bainna iti inaramid ti ikitna wenno iti panagparikutna no sadino ti pangipakabbalayanna iti adi ken inana.

Banag a nakaigapuan met laeng ti napalalo a panagtibbayok. Ta nagparikna lattan kaniak ti sumaruno nga ibaga ni baket.

Ania ngarud, immay manen, a, nakikabbalay kadakami ti katugangak ken ti lalaki a buridek da baket.

Ket dayta ti pudpudno a pagmismisuotak. Adda depekto ti balay, saan?—O

(Naipablaak iti Bannawag, Enero 10, 2010 a bilang.)