ARIEL SOTELO TABÁG

BATONLAGIP TI BULI “Dimo perngen ti kabusor. Kadagiti matana, agsarming ti kappia iti barukongmo.” Nupay naginanan iti kapanagan dagiti bannuar, nabati a batonlagip ti amana ti ayat iti pusona. Ket iti tunggal bangenanna dagiti pingki ti mata a naisangrat iti dadaulo, agkidem a mangpalek kadagiti gemgem. Agyaman iti daytoy a bayakabak, lemmesenna dagiti lua a ginubuay dagiti nalabaga a plakard ken bandera: isuda dagita dagiti dung-aw iti kaungganna. No agtabbuga dagiti kabusor iti pannakaibinsabinsa dagiti arep-ep, aggurruod ti barukongna: ammona a pinagiinnadayon ti kongreso dagiti isla ti pagilian ket umad-adayoda nga umad-adayo iti tunggal maysa iti narungsot nga angin ken tudo. Marunot a kasla asin ti barukongna no agkurno ti dadaulo iti heneral a nangisaknap iti pungtot. Ammona, asidegen a guyodenda dagiti uniporme ken igam a pinangsalaknibda iti republika tapno pandayenda a pirak a mangsalaknib iti palasio nga agamang ti dawa, balitok, troso. Isuda a nangawat iti sabsabong ken ro...

“KAYUMANGGI a birhen. Bunga ti lima a bulan a panaglangan a maturog iti leppas pangngaldaw. Kadaegan iti amin a partuatko.” Kimmurikor iti lapayag ni Amor ti natinggaw a timek ni Ama Quired nga amangna. Insardengna ti panangkompaniarna iti “O, Maria, nalibnoska,” sa rinakepna ti gitara a ginatang ni amangna idiay Aparri. Marikriknana ti bara ti daga a yag-agibas ti pul-oy ken ti panangdengngep dagiti sinamar ti agsapa iti kanigid a pingping ken bagina. Nagsardeng dagiti lanitok ti martilio a maipakpak-ol iti ulo ti paet manipud iti sango ti bassit a kalapaw iti laud a nakayaponan dagiti nadumaduma a muebles ken parsua a kinitikitan ti amana. Iti inaldaw a panangdamdamagna iti inana kadagiti mangmangngegna, kabesadonan ti aglawlawna. Uray ti yanasyas ti pannagna dagiti kabbalayna, malasinnan. “No makita ni Father Silvino dayta, amangan no suktannan ti agrikrikkin a patron ti simbaan. Inrantayon sa idi a saan nga agpaut tapno gumatangda manen kadakayo iti sukatna.” Adda iti nagbaetan ti...

Agkallautangak iti alipuspos dagiti agur-uray iti pannangan iti McDo; agngilangilak iti kada katay ti guardia iti sulisog ti Big Mac; pangyaw-awan iti dudungsana a nakikaykaysa iti lang-es ti balot. Iti panangsirpatko kadagiti nakapempen a taraon, agbuatit ti bisinko iti panagisem ti tindera a maul-ulaw iti nakunes a promissory note iti barukongna. Ellekan laeng ti papara-Pacquiao ti rupa ni Andres Bonifacio a naikuskos iti pader nga inisbuan ti artek a tao ken balla nga aso – kayatda nga ipakaammo iti gimong no kasano nga inrurumen ti doliar ti kinasimbengda – ket dildilan ti French fries dagiti nabatbati a dara ti binting a salaknib ti dayaw ti bolsak. Diak pay laeng kayat ti agdigos iti bayakabak saan a gapu ta amangan no umalsa ti darak ket maalta presion ngem ketdi, diak kayat a pagatapandak dagiti ubbing nga agideldeldel iti lako a payong kadagiti dyip, fx, bus, bangketa ken pasdek nga ag-agawek ti wayawayada nga impaay ti tangatang. Uray dimmanonen iti paladpad ti lugan ti layus...

I. Pagkain at Tubig Hinahanap ko ang pagkain, ang kalipunan ng mga kanin, karne, at gulay: ang mga bunga at ani ng pagyukod ng mga bisig at paghahangad sa biyaya ng ulap at lupa na pagkatapos ng pagdating bilang tugon sa panalangin at pagtitiwala, kinanlong ng mga kaibaan1; minarkahan nila ng ginto na maibubuod sa singsing at hikaw; dinamitan ng piso. Hindi ko na makikilala ang pagkaing kabiyak ng piging – paninda na ngayong pagkatapos mapalamutian ng dolyar, nagtampo ang mga samyo, tibay at kasaganaan na inapak-apakan ng sentimo; ngayon ay parang bakal na tanging halaga ay ang bigat nito. Naiplato na ang pagkain at naihanda sa salusalo ng mga puti, sanglay at singkit sa mga merkado sa kanilang palad katulad ng pagkakaplato ng aking mga atay, puso, utak at pangalan sa mesang namarkahan ng sandaigdigan. Hinahanap ko ang tubig, ang tubig na katangian ng ulap, gubat at petalo na papawi sa hapdi ng tagtuyot, kakambal ng hininga ng sanggol na pagkatapos suyuin ang pag-ibig ng...

O naraniag a bulan, un-unnoyko imdengam, Dayta naslag a silawmo, dimo kad’ ipaidam… Nagallangogang ti nagkayammet a timek dagiti agtutubo ken ti natinggaw nga aweng ti banduria iti puseg ti Gullasing. Inlili ti samiweng dagiti nagkurno a dawa iti abagatan sa nagkamang iti barukong ti bantay ken bakir. Naginiin daytoy a nangsurot iti anasaas ti karayan iti amianan a nangbeltak iti patag ti Namunit ken Tuyo iti amianan a laud. Naipallais iti deppaar ti Masi iti laud a nagrikudo kadagiti pantok ti turod ken kaniogan. Sa nakitimpuyog kadagiti riari ken kuriat a nanglallay kadagiti ayup ken tumatayab iti kabakiran iti daya. Umanayen ti simmagaysay a bulan a kabadang ti tallo a tambubong a nangsilnag kadagiti bumario iti arubayan da Tata Idot a panguluen. Iti tallaongda a nasurok a sangapulo nga agtutubo a nanglikmut iti dua nga alsong a pakabaybaywan ti nakilnet a kahoy ken banoog a diket ken bugbugtong a tambubong, mapattokan iti kantiaw ken katawa ti ngudo ken pakauna ti tungg...

Ihahayag ko na kabanalan ang pagtitiis – tulad din ng pagkapako sa krus – sa klawsura ng magkakapatong na abito, sotana, at estola kung nagliliyab na ang daigdig… Maninikluhod pa rin kayo at mangingislap ang mga balintataw sa duguang rebulto – humalili siya sa inyong pagtangis nang takasan kayo ng ulirat sa taggutom na ipinagkaloob ng kaibaang kaanib ng mga uwak; parang ginintuang palayan ang tingkad ng pangakong mabubuhay ng masagana sa pagbaba niya sa kinasasadlakang krus – habang pinipiga ko ang inyong mga luha at pawis upang magkahalong dugo na aagos sa kaluluwang dayuhan sa alab ng lupa o habang minamasa ko ang mga mumog at ipa na sinaid ninyo sa mga tapayan upang ostiya na ipapalamon sa mga bathala na patron ng pamahalaan. Dito sa pulpito, ipapaliwanag ko ang mga pangitain ng mga mapupulang hapon na sumusunog sa pangako ng bahaghari: nalalapit na ang pagkampay ng puting kalapati na ang pakpak ay gintong kayamanan ng lahi. Patototohanan ko na ang kuwaresma ay panahon ng pagtit...

Sa lahat ng nasulat, mamahalin ko lamang ang isinulat ng tao sa pamamagitan ng kanyang dugo. – Friedrich Wilhelm Nietszche Baliw ako sa akala nila kung sasayaw ako sa mga kalsada, magtatadek ako sa pagdating ng mga diyos ng pagsasalu-salo, ang mga guro ng nararapat na pagsasalu-salo; wika ng ating lakambini: wala nang ililimos na mumog sa mga pulubi sapagkat nahimbing na sa kaloob ng mga ebanghelistang butyog, ang nagsulat sa kanilang gutom sa leksiyonaryo ng mga banal; inihayag sa mga bundok at parang at lambak ang pinagsaluhang pighati at sa pagdedebosyon nila sa katawan at dugo: sila ang mga banal sapagkat sawa na silang siyasatin ang halakhak ng kaibaan, ang bathala ng taggutom. Baliw ako, ayon sa kanila, kung iipunin ko ang dugo, ililimbag ko sa pader ang aking pangalan sapagkat pag-agos ng pawis, luha o dugo ang kabayanihan; kinapon ako nang gagapiin ko na sana ang mga kaaway ng pagdarahop, tinalian ang ilong ko ng dolyar at gasolina at nagprusisyon ako sa kanilang palad. Baliw a...

Kinukuyog ng pangamba ang aking bumbunan: mananahang katulad ng pagkakalibing ng mga kalyo sa aking mga palad. Tuwing pinagmamasdan ko ang paghamon ng gusali sa maitim na langit, kumikirot ang dulo ng daliring pinarusahan ng martilyo; mahapdi ang paang nilapastangan ng maso; naghihimagsik ang braso’t balikat na nakipagtunggali sa semento’t graba. Habang labas-masok ang mga kumikinang na sapatos, magugunita ang pilit na pagsubo ng kaning pinalasa ng asin sapagkat nilamon na ng maleta pati kamatis at tinapa. Sa pagtingala ko ay lulusubin ng kilabot ang dibdib: ang pagbagsak ng katawan ay kasabay ng inplasyon ng aming paghinga, gutay-gutay na bago pa man lumapag sa alikabok. Kahit umiyak ang langit, di na matitinag ang gusali. Uuwing pasan ang balikat; giniginaw ang sikmura; nagsusumigaw ang punit na bulsa. Sisiyasatin ko ang bawat hakbang, baka sakaling makatisod ng barya.

(Iti report ti Manila Police District-Homicide Section, agalas 7:30 ti agsapa idi matakuatanda ti fetus a nabungon iti lupot iti pagbasuraan iti nagsulian ti Arsobispo ken Soriano Ave. iti Intramuros, Maynila. Pilipino Star Ngayon, Marso 20, 2006, p. 6.) Iti panangibuatko iti kinabkaban a rugit ken murkat ti siudad, lumumlom iti abagak ti sabidong a naregreg manipud iti alipuspos dagiti obispo, heneral ken sekretario. Mariknak: awanan gaway dagiti lasagko a mangtubngar iti bileg ti sabidong nga agnunog iti kaunggan ken panunotko a kas iti kinadursok dagiti katkatawada manipud iti pammigat iti nakamarmaris a balay a kas man sudario ti panagtaklayko kadagiti kanto ken panagparintumengko iti tunggal poste a mangarnas kadagiti plastik, selopin, lata ken papel a dinildilan ti agballa a tao ken aso. Bay-ak nga agkarayam dagiti igges bareng sumaklangda iti barukongko ket masaksianda ti kinapiman ti kaunggak a runrunoten ti tunggal panangab-abi ti pannangan. Agingga ken kas ita, diak maibuksil...

Iti lagip dagiti pimmusay iti trahedia iti Ultra, Pebrero 4, 2006 Lamina daytoy ti panangurkuranges, isaning-i ti host a kas man imbaddebaddek ti saraaw nga inyeg ti kape ken noodles ken makalawas a panagpuyat kas nobena iti gasat a naimaldit iti raffle ticket a testamento ti pannakaisalda ti nagan iti bullalayaw a nagmaris iti pirak, balay ken diep. Wen, daytoy ti barometro ti kinakurapay ti pagilian, isaibbek ti politiko a kailian a nakipagili kadagiti didiosen, nangbulod iti kudil dagiti mangurkuranges tapno maitalek kenkuana dagiti sagbabassit ken nabatbati pay a lua ken ling-et. Kalpasan ti pannakaisalda dagiti kinelleng ken darepdep dagiti ubbing tapno saan nga agtunglab ti pirak a napirmaan iti pangulo, naglilinnetlet, nagdidinnuron, nagbibinnaddek dagiti naadasan iti namnama a mangalaw iti angesda nga inkarsel ti tambiolo a nangnutnot met laeng iti maudi nga ared-ed ti darada. Ket inyalinuno ti garampang nga iniin ti wawawi-hihihi dagiti asug ken dung-aw a nangdayyeg iti baruko...

Bayat ti panagpelles ti papeles ti kinaganggannaetmo, Rumidepak man ta tagikuaek iti tagainep ti titulo Ti kapanagan a nakaitukitan ti kinabun-as ti patempategta; Adda sadiay dagiti linnaaw a sungbat kadagiti naangrag A pangngarig ti kannaway iti kalgaw ket diak kaapa Dagiti saludsodmo no kasano a pagbalinek a balitok Ti lumlumoten a bato; magaw-atko dagiti maris ti bullalayaw Ket ibordak ida kadagiti ladawan ti ikupinmon a karinkarita. Diak kayat a maimatangan ti panagrag-o ti maletam A mangabrasa kadagiti pungan, ules ken ikamen Ket ipasindayagda ti panagballigi ti estranghero a saraaw, Ay, anian a nagdursok a nangitapuak iti ayat iti tawa; diak kayat A mangngegan ti pammadayawmo kadagiti tapok, sipet, Bao ken kiteb iti kabaelanda a nangkibkib, nangrunot Iti manuskrito ti kinataok wenno iti pananglaismo iti sinamar Nga atapem a nangidonar iti pannakapnekko iti linnaaw. Riingennak inton pumanawka ta itukitko iti barukongmo Ti agek a saan nga agrusing iti disierto wenno kapanagan A nag...

nupay dangdanganek ti oras kadagiti pasdek a nangitawataw kadagiti darepdepko, matmatak iti law-ang ti panaginnabel ti rimat ti bulan ket maimdengak ti samiweng ti amian. masapulak ti pagtaengan iti panagumbi ti barukong. mariknak, wen, mananamko latta ti imnas ti agek ti linnaaw kadagiti nagukrad a darepdep ti sabong nupay nabisibisan met iti ling-et ken lua ken dara kadagiti panagparintumeng iti ulep tapno yetnagda ti kaasi ken grasia ti baybay kadagiti natikagan nga asug ti uma a nagtadekan dagiti karantiway a bambanti a saksi dagiti pammakada ti dawa a mangpaypayapay iti kannaway. nayurit itan iti law-ang dagiti desdes ken tambak a nangrukodak kadagiti addang nga agturong iti bun-as ti dawa ken nanginawak kadagiti balikas dagiti anasaas ken aplaw dagiti bulong: indulinko dagiti naregreg iti panunot a sagneb dagiti nagrusing a kari ti panagsubli kas iti ama a mangipayapay iti kalupi iti tawa a kambas ti agina a mamalubos iti tunggal ipapanaw… nupay dayasennak ti nangisit a tudo, sa...