Solitario
Solitario
Sarita ni ARIEL S. TABAG
BIMMANGON ni Ace. Agwengwengweng dagiti lapayagna. Kasla mangmangngegna pay laeng ti ariangga dagiti gitara ken tambor ti Shotgun Blues a bandana a nagtokar iti 70’s Bistro iti Project 2, Quezon City ken dagiti palakpak ken paswit dagiti nagbuya.
Minatmatanna ti dekutson a kama a nagiddaan ni Lucille a baketna ken dagiti annakda a da Awit nga agtawen iti lima ken Mutya nga agtawen iti uppat. Dinan sininga ida itay parbangon nga isasangpetna. Nagyaplag lattan iti bed sheet iti sakaanan ti kama. Ita, awandan. Ken uray siguro ti katuganganna a babai, ken ti katulonganda.
Winagwagna ti ulona ket kunam la no mapung-il ti tengngedna iti kinadagsenna. Maulaw a saan.
Inamuyna ti panguloten a buokna. Nakitana iti desarming nga alarm clock— a dina nangngeg ti panagkiriringna— a liningdan manen ti panguloten a buokna ti lapayagna, ken rumaberen a barbas ken imingna ket umarngi manen ti langana iti paboritona a kumakanta a ni Kurt Cobain ti Nirvana.
Agdua a bulanen sipud inkeddengda kadagiti kakaduana iti banda nga ituloyda ti agputar iti musika. Wen, musika. Blues rock. Daytay musika a natagtagari ngem iti toktokaren ti Beatles; kasla Led Zeppelin ken The Rolling Stones a banda iti ganggannaet; wenno ti Juan Dela Cruz Band ken ti The Jerks iti Filipinas.
Nalabit gapu ta agpapadadan a nakasagpat iti tallopulo a tawen, nalaka laeng a napalinisda ti panagtokarda. Didan nagpipinnapilit a kas idi. Pure music— awanan iti angst wenno saksakit ti nakem ken gura a di masinunuo ti makagapu. ‘Napalinis’ manipud iti dati a grunge a musikada— daytay natagari a gitara ken agpulpulikkaaw— idi agbasbasada pay iti kolehio sumagmamano a tawen sakbay ti arinunos ti dekada ‘90. Wen, nabukelen ti grupoda idi. Nagsisinada laeng idi nain-inutda a nagaasawa. Dida met ngarud kayat a masukatan ti asino man a pumanaw ta imbilangda ti bandada a maysa a pamilia, wenno imbilangda ti tunggal maysa a kabsat iti laksid ti panagsusupangilda iti kapanunotan ken kababalin, ken nakaisungsonganda a kalokuan a gagangay kadagiti agtutubo nga agbirbirok iti kaimudingan.
Goodbye, Nirvana; goodbye, Pearl Jam, kinunkunada a nagkakatawa ken nagaapir idi nagkikitada iti di pay nabayag tapno buklenda manen ti grupoda. Plinanoda metten no kasano nga ilakoda ti bandada. Agirekordda iti bukodda a kanta. Indie, wenno independent production, kas maipapauso iti agdama. Agsammakedda iti tulong ti bukodda a website, Facebook, ken Youtube. Itedda a libre iti online dagiti kantada. Inkeddengda nga iti lattan live perfomances wenno panagpabuyada— ken endorsements, no adda— ti pagganaranda. Uray ta agpapadada met nga addaanen iti medio naganar a pagsapulan: iti biangna a kas graphic artist iti maysa a kangrunaan a pagiwarnak ti pagilian; negosio met kadagiti kakaduana a kas iti panagdesinio iti kamiseta kada panag-tattoo, ken band rehearsal studio.
Nupay bassit-usit ti sapulna no idilig ken ni baketna a maysa a cardiologist iti Makati Medical Center, naidumduma met a pannakapnek ti mariknana itoy a panagputarda manen iti musika.
Love for music, kuna ni Roi a bokalistada ken padana a kompositor idi buklenda manen ti grupoda. Sinaruronganda. Dida maitarayan ti awag ti kinamusikoda. Ket iti daytoy napalabas a dua a bulan, nagsubli ti kinaregtana, ken kinarimat dagiti matana.
Winagwagna manen ti ulona idi malagipna ti text message ni baketna idi rabii. Bulonna a timmakder. Napait ti isemna a nagwingiwing. Nagtarus iti banio iti baba. Nag-shower. Siguraduem a bumaknangka iti ar-aramidem, in-text daytoy iti Ingles. Dayta ti rason a nagorder iti sangakahon a Red Horse nga stallion. Inibusna.
Masmasdaaw no kasano a pagaayat idi ni baketna ti bambanda iti kasdiay a kapanunotanna. Mamati la ket ngarud itan a nairayrayo laeng idi iti barkada daytoy. Gapu ta isu ti uso kadagiti ‘pakawala’ nga agtutubo ti agdengngeg iti naariwawa a musika, nightlife a kakuykuyog ti pasosial a panagbiag, ken, wen, gapu ti panangawat daytoy iti ‘dare’ wenno karit ti barkada daytoy a ‘panangpasungbat’ daytoy iti kalaingan a gumitara iti tay-ak ti grunge underground scene. Isuna dayta, ni Ace Sotelo.
Ngem saan laeng a napasungbat daytoy. Nagsikog pay. Ta kenkuana, patpatgenna ni Lucille. Agpimpinnategda. Well, at least, kas kunana, isu ti pammatina.
Awan ti nakitana a nakaluban a makan iti lamisaan idi makadigos. Immasideg iti ref. Adda amarilio a papel nga inipit ti adda magnetona a plastik a sinan-prutas iti rikep ti ref. Binasana ti naisurat: Feed yourself. FYI, nasiraan ang service ng mga bata. Ihahatid ko pa sila. If only somebody else could do this for me.
Nangemkem. Imparupa manen ni baketna a dina ammo ti agmaneho. No apay ket nga awan turedna sipud daydi pannakaaksidente daydi tatangna iti motorsiklo. Sangapulo ti tawenna idi. Agingga ita, dina pay nalabanan ti panagbutengna iti manibela. Sursuruan idi ni tatangna. Nakabigna iti kanigid ket napadaplisanda iti bus. Milagro a nakalasat— dayta ti kuna ni nanangna. Ngem awan ti gasat ni tatangna.
Dina la ket napuotan ti panaglamiis manen ti sibubukel a bagina.
Ngem mabalin met nga itaksina koma dagiti ubbing. Wenno agluganda iti dyip ta maminsanda met laeng a lumugan manipud iti Town and Country Executive Village ditoy Cainta nga ayan ti Montessori a pagbasaan dagiti annakna. No naisapsapa koma nga imbaga daytoy kenkuana, wenno no riniingda koma, ta inton malpas pangngaldaw pay met la ti serrekna, di kad’ naitulnogna koma ida.
Linuktanna ti ref. Napno iti ilado a masida. Ngem nangala ketdi iti naibotelia a danum. Intangkulongna agingga a naibus. Apagapaman a nabang-aran.
Nagtakder iti nagbaetan ti kosina ken salas. Nakitana dagiti naiwara iti basar a para balay a nagsukatan ngata dagiti annakna ken dagiti dadakkel a munmunieka. Naulimek ti pagtaengan ket mangmangngegna ti bitek ti puso ken wengweng ti lapayagna. Nalamiis ti angin nga ipuypuyot ti cooler a nabaybay-an nga agan-andar.
Pinaknianna ti salas. Insimpana dagiti munmunieka. Inyudina ti kas kadadakkel ti ubbing a Barbie doll ni Mutya ken ti Ben Ten ni Awit.
Napaisem a nakalagip no kasano a naipapilitna ti nagan dagiti putotna. Ibagana a naidaddadumanto dagiti annakna ta naidumduma ti naganda. Nayat met ni baketna ken ti pamilia daytoy. Nasam-it pay la siguro ti ayat ni baketna kenkuana idi.
Napan iti sirok ti agdan nga ayan ti bassit a bodega. Daytoy ti inkeddeng ni baketna a pagyanan dagiti instrumentona. Nasaysayaat kano a di makitkita ti balo nga ina daytoy tapno di maipalagip ti panagsikog ni Lucille a dina oras gapu iti bambanda. First year la ngamin daytoy idi iti medical school. Ket tapno maipaneknekna a dina dinadael ti masakbayan daytoy, nayat nga agbasa latta ni baketna. Ket isuna ti nangay-aywan kadagiti putotna. Uray iti ugali laeng dagiti putotna ti masiertona a nalinteg a konsolasionna. Inalimonna ti sangkatipping a ‘pride’. Kadagitoy laengen napalabas a dua a tawen a panagtrabaho ni baketna a nagtrabaho metten— immuna a kas call center agent sa iti agdama a trabahona a kas graphic artist.
Iti nasurok a tallo a tawen a panagdennada bayat ti panagbasbasa ni baketna, inaldaw a naab-abi ti kinataona. Ta ti nakaikamanganna ti nangipaay iti amin: balay, makan, lugan, tuition fee ni baketna, amin. Dina kayat ti kasta. No mano daras a kayatna ti agtalaw. Ngem masansan a sumariaen ni nanangna. Wenno igawgawid ti nalaus a panagayatna kadagiti annakna. Bay-anna kadi lattan dagitoy a mabati itoy a pagtaengan? Ta kas pagaammona, inton agtawen iti pito laeng a mabalin nga ipusing ti ubing iti inana.
Wenno ay-ayatenna kadi ni baketna? Minamaag, nakunana iti bagina.
Linuktanna ti bassit a ridaw ti bassit a bodega. Adda dita ti tallo a nakabalay a gitarana: dua nga electric guitar, ken maysa nga acoustic. Innalana ti acoustic. Nagtugaw iti sopa. Ngem dina inruar ti gitara. Kas iti dati no kastoy a nakapanawen dagiti kabbalayna— ni baketna, ti katuganganna nga alahera, dagiti putotna nga agbasa iti Montessori ken ti katulonganda— kautenna iti nalimed a bolsa ti balay ti gitarana ti ladawan ni Grace a kalugaran ken kinaubinganna. Matmatanna iti mabayag bayat ti pananglaglagipna iti di natuloy a panagpudnona, a kalpasan koma ti panagbalballogna a kas musiko a pulpol (ta di met bimmaknang), agawid iti ilida, agpudno ket no bilang akuen met daytoy ti ayatna, agbiagda a natalinaay. Ngem saan a dimteng dayta a gundaway ta sineknan ti panagbuteng a nalabit saan met a lumbes iti panaggayyem ti rikna daytoy kenkuana ket madadael laeng ti nasinged a panaglangenda. Ngem napukawna met latta ni Grace. Ta dimteng a dina napakpakadaan ni Lucille, iti alimpatok ti biagna a kas maysa nga alsado a musiko, a kas kangrunaan a gitarista ti bandada. Agingga a nakiasawa metten ni Grace ken napan idiay Alaska a kaduana ti lakayna ken uppat nga aburoy a lallaki nga annakda.
Nasinga ti panagpampanunotna idi naguni ti buzzer iti gate. Indalimanekna ti ladawan ken ti gitara sa nagdardaras a rimmuar. Nagarikiak dagiti putotna apaman a nakitada. Nagbitinanda ti tengngedna apaman a nailukatna ti ruangan.
“MUSIC? Damn! You’re stuff is pure noise! Pure shit!” uray la napleng iti kinuna ni baketna. Nakitana manen ti langa ni Cherry Gil no makaunget iti bida a babai iti teleserye a buybuyaen ni Ate Charing a katulonganda. Saan met a kasta idi ni baketna idi damoda ti agkita. Kasla pagaayatna met a dengdenggen idi ti naariwawa a panagtokarna.
Nagtalinaed a nakamattider a kunam la no nakasango iti maysa a nakapurpuraw a pader. Timmallikud ni Lucille ket kasla ti barukongna ti nagdissuan dagiti nadadagsen a paddak daytoy nga immuli. Sa kasla nadisnog iti nagallangogan a pannakaipanalbaag ti ridaw.
Di nagkir-in iti nagtakderanna. Sangsangpetna a naggapu idiay Pagudpud. Alas tres ti kunana nga idadatengna ngem nadadaelan ti bus a naglugananda kadagiti padana a musiko nga immatendar iti tallo nga aldaw a gathering wenno panagsisinnukat iti kapadasan dagiti musiko iti amin a genre iti Filipinas, beterano ken agdadamo. Inesponsoran daytoy ti Genesis a maysa kadagiti nalatak a brand dagiti ramit iti musika. Uray di imbaga ni baketna, mariknana nga atapen daytoy nga adda sabali a napananna. Ti nakas-ang, pati dagiti kabandaanna, pagatapan daytoy a karelasionna.
“Para ania dayta ar-aramidem!” imbirakak ni baketna itay a kasla ketdin saan a doktora.
“Para iti musika,” impapainayadna.
You’re stuff is pure noise! Pure shit!
Immanges iti nauneg. No agsao ni baketna, kasla ketdin di ammo daytoy ti pappapananna. Dayta ket ta no agpakada, aramidem ti kayatmo, kunana.
Nagtalinaed a naulimek. Nauman kadagiti maulit-ulit nga apa. Wenno napaggangen? Iti naminsan a gistayan nadissuanna ni baketna, bayagna la a rimmuar tapno agpayubyob, immawagen ni katuganganna. Namallaag. Kabaelanda kano ti mangbayad iti mangipakni kenkuana.
Nangemkem. Marmarabibi dagiti annakna nga immasideg kenkuana.
“Dikayon agapa, Tatang,” intagalog ni Awit. Tatang ti impairuamna nga awag dagiti annakna kenkuana. “Di ketdin, no pamilia, awan ti agaapa?”
Napawingiwing manen. Kasla nanaknakem pay ketdin ti ubing ngem ni baketna.
“Tatang, monster ni Mommy?” intagalog met ni Mutya.
Dagus nga inapungolna ti anakna ta amkenna a mangngeg ni baketna ti sinao daytoy.
“No, Beybi,” kinunana. “Awan ti burangen. Nagtagtagainep la ni mommy.”
“Napanka nagrakenrol?” kinuna man met laengen ni buridek. “Mod’toy ta gitaram ta ipanko idiay,” insungo daytoy ti sirok ti agdan.
“Siakon, Beybi,” kinunana.
Nadlawna ti panagsardeng ni Ate Charing a mangkalungkong kadagiti namigatanda. Pinilit ni Ace ti immisem. Insungona ti ngato: kayatna a damagen no adda ti katuganganna.
Kasla natiag ti katulongan ket nagsasaruno ti ngilangil daytoy. Nabasana iti naulimek a panagungap ti ngiwat ti katulongan a nagawid ti katuganganna idiay Laguna a probinsiada. Intuloyen daytoy ti ob-obraenna.
Impanna metten ti gitarana ken ti panakkelen a backpack-na iti bodega iti sirok ti agdan.
“Siakon ti mangdigos kadakuada, Manang,” kinunana iti Tagalog.
NAGLUMENEN ti ungor ti Ford a minaneho ni baketna idi agtugaw iti sopa. Agkakapsut. Imbakalna ti imatangna iti ruar ti balay ket nakitana ti nakaparking nga X-Trail nga SUV. Agpada a ginatang ti katuganganna dagiti lugan. Agsinnublat nga usaren ni baketna.
“Dimo ammo ti agmaneho?” insanaltek pay idi ti katuganganna. “Maminribu a kanengnengan.”
Nakapanawen dagiti kabbalayna idi alaenna ti acoustic a gitarana. Linuktanna ket inuksotna iti bolsa ti guitar case ti ladawan ni Grace. Sa impaipitna iti magasin a pagpapaayanna a layout artist. Inkeddengna nga ibatinan daytoy iti opisinada.
Nalagipna ni Sampaga ti Amianan, ti folk singer a taga-Currimao, Ilocos Norte a Lirio Fernandez ti pudno a naganna.
“Maysaka gayam nga Ilokano. Ngem awan met pulos Ilokano a kantam. Mamatiak ngamin a kadatayo nga Ilokano, amin nga aramidentayo ket para iti kaamaan. Isu a ti musikak, para kadagiti Ilokano, isu ti mangitag-ay iti espirituda kalpasan ti awan ressatna a panagob-obrada para met iti pamiliada.”
“Puro sakit ti nakem met dagiti kantak. Di maikari a para kadakuada…”
“Ababa ti biag, Manong,” kinuna met ni Lirio. Apagsagpat laeng daytoy a duapulona. Naub-ubing a Cynthia Alexander iti panagar-aruat, langa ken estilo iti panaggitara. “Ket di maikari a maipaay kadagiti saksakit ti nakem.” Impatay daytoy ti kanigid a dakulap daytoy iti kanawan nga abagana.
Saan a nakauni. Nakarikna iti naidumduma a bara manipud iti dakulap ni Lirio ket kunam la no naisawang a puttot daytoy a bara a nagkarayam iti amin a suli ti bagina. Sa nagnunog iti barukongna.
“Maysa a sagut ti musika a naisangrat para iti sabali,” kasla maysan a samiweng dagiti balikas ni Lirio. “No mariknam nga awananka itoy, kas itay kunada man a kasayaatan a mangrugika iti bagim tapno maitedmo ti maysa a banag iti sabali. Padasem a kantaan ti bukodmo a bagi. Kitaem, makantaamto metten ti sabali.”
Naarakupna ti gitarana. Nakaaw-aweng dagita a balikas iti lapayagna bayat ti panagbiaheda a nagawid agingga ita ta maymaysana manen ditoy naulimek a pagtaenganda.
Sinimpana ti panangiggemna iti gitara. Saggaysa a kinalbitna dagiti kuerdas, nainayad ken addayo ti battawayna— daytay agawaaw nga umuna ti aweng ‘diay immuna sa pasarunuanna ti sabali manen a kalbit. Nagkidem.
“Manipud ita, sikan ni Sampaga…” nakunana iti panunotna.
INDISSONA ti gitarana. Nabayag a pinulinglingna ti plastic folder nga ayan ti sangapulo nga Ilokano a kanta a pinutarna. Kaaduan kadagitoy ti country rock. Malaksid a nakisinnabat iti kadaanan a musika dagiti Ilokano, umarngi dagitoy a kanta iti kanta ni Sampaga ti Amianan. Ni Lirio. Napaisem.
Pagam-ammuan, nalagipna ni Roi. Innalana ti selponna ket inawaganna. Naragsakan idi maammuanna nga adda ti bokalistada iti puesto daytoy iti Kalayaan. Asideg laeng iti subdibisionda, mamindua a lumugan iti dyip. Mapan nga umuna, sakbay a sumrek iti trabahona. Pagimbaganna ta agbinulan laeng ti sports magazine nga ile-layout-na.
Sumagmamano dagiti nadanonna nga agbidbiding kadagiti kamiseta a dinisenio ni Roi. Ni laeng Roi ti tao iti bassit a kuarto. Inuksobna ti kamisetana. Inaprosanna ti kanigid a barukongna.
“Wow, awan metten ‘tay ab-mo,” dinayaw ni Roi a ti butitna ti kayat daytoy a sawen. Masansan man met ngaminen ti panag-jogging-na iti subdibisionda. “Ania ti ibatekta?”
Saan a simmungbat. Nagtugaw iti sango ti nakasindi a kompiuter. Linuktanna ti Google. Intipana ti LIRIO. Sa ti “Images”. Nagparang dagiti nadumaduma a ladawan ti sabong ti lirio.
“Wow! Ania a drama daytoy, Dude?” kinuna ni Roi nga immasideg kenkuana.
Pinilina ti amarilio a sabong nga addaan iti butobuto a nangisit ti ngudona. Inkadakkelna.
“Dayta, Bro. Dayta,” kinunana.
“Sus, nagrigaten!” agkatkatawa ni Roi a nagkuna.
Nasaem ti ikakagat ti pagbatek iti barukongna. Ngem tagisam-itenna dayta a saem. Ta ammona, agnanayonen a maibatek ti kalkalikagumanna a sabong iti barukongna.
“Bro, suruannak man nga agmaneho,” kinunana idi agangay.
Apagapaman nga insardeng ni Roi ti panangitunek daytoy iti pagbatek iti barukongna. Umis-isem daytoy a nangmatmat kenkuana.
“Diakon mabuteng,” kinunana.
“You’re the man, Dude!” kinuna ni Roi. Ket dinisnog daytoy iti nalag-an ti kanigid nga abagana.
“PANAWAM dagiti putotmo?” inamad ni nanangna. Addada iti Goldilocks iti sango ti UST iti España Boulevard. Immayna sinukon iti terminal ti Florida ta mailiw kano metten ni nanangna kada Awit ken Mutya. Naggapu ni nanangna idiay Sta. Teresita, Cagayan.
“Daydiay asawak ti panawak, ‘Nang,” nagraed ni Ace.
“Dimo ida maipanaw iti inada. Awan adalko, Nakkong, ngem maikontra la ketdi iti linteg dayta.”
“Subliakto ida.”
“Didakanton am-ammo,” pinerreng ni nanangna. “Nakkong, maysaka a lalaki. Siak, bimmabayanak. Ngem naisakadkayo a tallo kada adingmo. Nagtatangken pay ti uloyo. Lalo kenka.”
NABAYAG nga awan ti nagun-uni kadakuada. Nakatugawda iti saway a bangko iti sirok ti panakkelen a saleng. Addada iti kangatuan a pantok iti Sta. Fe iti Nueva Vizcaya. Agpadada a mangperperreng iti rangkis iti sanguananda. In-inuten nga agsaknap ti sipnget ken pumuspukolen ti angep ket kasla gagangay laengen a patag ti adda iti sangoda. Ngem maaliaw latta. Nakitanan no kasano ti kaunegna dayta. Isu ti minatmatmatanna iti nabayag sakbay a nagpudno ken ni Lirio, nga ad-adda nga aw-awaganna iti Sampaga. Wen, kas iti impanaganna iti gitarana. Gapu ta naragsak no makisasao iti balasang nangruna no maipanggep iti musika ken kadagiti aktibidad daytoy a kas kalaingan a folk singer iti Kailokuan, kas Sampaga ti Amianan.
Isarunona koma itay nga appupuen ti rupa ti balasang ket matmatanna dagiti naririmat a mata, apagapaman ti tundirisna nga agong, nagsaway a kallid ken dagiti narungpi a bibig. Sa amuyenna ti panguloten nga atiddog a buok. Ngem dina kabaelan. Aglamlamiis ti sibubukel a bagina. Naikkatna metten iti panagkunana ti phobia-na. Ta namin-ano met a dandani naidungparna ti lugan ni Roi iti panagsursurona.
Ngem itay makitana manen ni Lirio, aglamlamiisen. Inturturedna nga inawis ditoy. Tangay alas nuebe pay ti panagpabuyada iti Teody’s a maysa kadagiti kalatakan a bar iti Sta. Fe wenno iti sibubukel a Nueva Vizcaya.
Impudnona ken ni Lirio a nakaaramiden iti sangapulo a kanta a para kadagiti Ilokano— wenno para ken ni Lirio mismo. Nga iti naynay a pannakikuykuyog ti balasang iti bandada ken sumagmamano pay a grupo dagiti musiko nga Ilokano nga agkankanta kadagiti kangrunaan a siudad ken ili iti Kailokuan ken Tanap a kas iti Laoag, Vigan, Candon, San Fernando, Paniqui, Bangued, Baguio, Kalinga, Solano, Sta. Fe, Santiago, Tuguegarao ken Lallo, ad-addan a rimmungbo daydi bara a nariknana iti damo a panagkitada idiay Pagudpud. Nga iti naynay a panagsinsinnukatda iti kapanunotan maipanggep iti musika ken anag ti biag, ad-adda a nariknana nga isu ti babai a nabayagen a sapsapulenna. Ngem dina imbaga a nagbiddut iti rikna a pampandaganna para ken ni baketna.
“Patpatgenka unay, unay,” inturturednan nga insawang.
Simmiplag manen ti saligemgem manipud iti rangkis. Ad-addan a naglamiis. Pinagrinnisirisna dagiti dakulapna. Dina itulok nga agkuyegyeg dagiti tumengna. Wenno agngadal dagiti pangana.
Nagsay-a ni Lirio idi agangay. In-inayad a tinaliawna. Immuna a naituon ti imatangna kadagiti kayumanggi a boots, sa kadagiti nalinis a gurong ken dagiti tumeng a di inabot ti bestida nga abel Iloko a nagunsoyan ti nagduduma a maris. Dagiti pungupunguan a napolserasan iti nagduduma a maris. Dagiti takiag. Ti nasalun-at a barukong. Ti namaris a kagay nga abel Iloko.
“Ace…” pagammuan ta kinuna ni Lirio. Awanen ti manong a dua a bulan met a nangnangngeganna. Kas idiay Pagudpud, naklaat manen idi nagdisso ti dakulap ni Lirio iti kanawan nga abagana. Addayta manen ti bara. Ket kunam la no kannaway a naabog dagiti salemsem iti amin a paset ti bagina.
Inturturedna a minatmatan ti rupa. Dagiti naririmat a mata.
“Ipatpategmo ni baketmo?”
Nainayad dagiti ngilangilna. Dagiti mata ti nagsarita.
“Ipatpategmo dagiti annakmo?”
Immanges iti nauneg. Nagtung-ed.
In-inut a napisel ti abagana. Sa naaprosan ti sibubukel nga bagana, ti bukotna. Dimmupir ti sipnget ken angep. Ngem awanen ti lamiis iti bagina.
Sa binurak manen ni Lirio ti ulimek: “Naim-imbag no agpagayamta lattan...”
Nainayad dagita a balikas a nagnadnad iti kaungganna. Ket kunam la no nakalamlamiis a puyupoy manipud iti tanem a nabayagen a naullom ti kinalamiisna.
APAGLAS-UDDA iti subdibisionda idi aguni ti selponna. Isuna ti nangmaneho iti kotse ni Roi. Sinublatanna ti gayyemna sakbay a limmas-udda iti SCTEX. Pinawerwerna iti uray la ket pasaray anawaen ni Roi.
Iti lugan ni Bok a drummer ti nagluganan da Mighty ken JP a kaduada iti banda ta dumagasda kano iti Pampanga. Sadiay a palabsenda ti Semana Santa. Buyaenda kano dagiti agpailansa, ken mangilansa, kas kunada met laeng a tallo.
“Kitaem man, Bro,” kinunana ken ni Roi a ti selponna ti kayatna a sawen.
“Dude, ni baketmo,” kinuna ti gayyemna a mangbasbasa iti text message.
“’Sino?”
“Ket ni Lucille, a!” kinuna daytoy a nagkatawa. “Addada kano iti family house-da idiay Laguna. Since itay malem. A, idi kalmanen, a, ta agalas tres gayamen. Whole Holy Week kano.”
Apagapaman a nagram-edanna ti manibela. Saan a pakada dayta, panangab-abi.
“O-o, maidungparmo,” kinuna ti gayyemna. “Relaks, Dude! Rumbeng koma ngamin a nagdesisionkan. Sabagay, nagawidka ditoy, eh. Dayta ti nalawag a desisionmo,” nalab-ay ti katawa ni Roi.
“Imbagak met a nakasaganaak,” kinunana, “iti ania man a kiddawen ti situasion.”
“Sabali ti sao laeng iti aramid. Pinaneknekam koma iti aramid.”
Nagwengweng dagiti lapayagna iti kuna ti gayyemna. Dina ammo no pakasuronanna. Di payen nakapagyaman agingga a nakapanaw daytoy.
Nabayag nga inkurkurikorna ti tulbek iti gate, ken uray iti ridaw, sa naluktanna dagitoy. Naipasabat kenkuana ti nagpaiduma a sipnget ken namaga a puyupoy. Dinan biniag ti silaw. Kabesadonan ti balayda.
Adda dagiti nasalaponna iti salas. Imbabana ti dekoriente a gitarana ken ti backpack-na. Kinarawana dagiti nasalaponna. Ti Barbie Doll ni Mutya ken ti Ben Ten ni Awit. Mail-iliwan a nangarakup kadagitoy. Nakarikna iti bara.
Nabayag a nagtugtugaw iti sopa. Agsisimparat dagiti mapampanunotna. Agingga a nagwengwengweng iti isipna dagiti balikas ni Lirio.
Naim-imbag nga agpagayamta…
No kaano pay a nangeddeng para iti bagina, para iti bukodna a pagragsakan…
Idi ni Grace, mabuteng a mapukawna ti panaggayyemda. Ita, mabuteng met a mapukawna dagiti annakna. Ngem, wen, iti tallo, uppat a tawen laengen, kabaelannanton nga irupir ti karbenganna kadagiti annakna. Ta dina la ketdi kayat a dumakkelda iti pagtaengan a kanayon nga agsinsinnupangil dagiti dadakkelda. Wenno maibilang a bambanti laeng ti ama.
Idi agangay, napan iti bassit a bodega. Innalana ti acoustic a gitarana. Inuksobna ti kamisetana. Nagidda iti nalamiis a datar ket nakikammaysa ti lamiis iti bagina.
Inarakupna ti gitarana. Saggaysa a kinalbitna dagiti kuerdas, nainayad ken addayo ti battawayna— daytay agawaaw nga umuna ti aweng ti immuna sa pasarunuanna ti sabali manen a kalbit. Nagkidem. Sa nagallangogan ti natibong a timekna:
Maysaak a tumatayab, awanan payak
Maysaak a tumatayab, awanan payak
Ta adda kenka, Biagko, nga adda’t adayo…—O
(Bannawag, Mayo 30, 2011)
Sabong ti lirio. Maysa a kita daytoy ta addada puraw ken derosas (pink).
Sarita ni ARIEL S. TABAG
BIMMANGON ni Ace. Agwengwengweng dagiti lapayagna. Kasla mangmangngegna pay laeng ti ariangga dagiti gitara ken tambor ti Shotgun Blues a bandana a nagtokar iti 70’s Bistro iti Project 2, Quezon City ken dagiti palakpak ken paswit dagiti nagbuya.
Minatmatanna ti dekutson a kama a nagiddaan ni Lucille a baketna ken dagiti annakda a da Awit nga agtawen iti lima ken Mutya nga agtawen iti uppat. Dinan sininga ida itay parbangon nga isasangpetna. Nagyaplag lattan iti bed sheet iti sakaanan ti kama. Ita, awandan. Ken uray siguro ti katuganganna a babai, ken ti katulonganda.
Winagwagna ti ulona ket kunam la no mapung-il ti tengngedna iti kinadagsenna. Maulaw a saan.
Inamuyna ti panguloten a buokna. Nakitana iti desarming nga alarm clock— a dina nangngeg ti panagkiriringna— a liningdan manen ti panguloten a buokna ti lapayagna, ken rumaberen a barbas ken imingna ket umarngi manen ti langana iti paboritona a kumakanta a ni Kurt Cobain ti Nirvana.
Agdua a bulanen sipud inkeddengda kadagiti kakaduana iti banda nga ituloyda ti agputar iti musika. Wen, musika. Blues rock. Daytay musika a natagtagari ngem iti toktokaren ti Beatles; kasla Led Zeppelin ken The Rolling Stones a banda iti ganggannaet; wenno ti Juan Dela Cruz Band ken ti The Jerks iti Filipinas.
Nalabit gapu ta agpapadadan a nakasagpat iti tallopulo a tawen, nalaka laeng a napalinisda ti panagtokarda. Didan nagpipinnapilit a kas idi. Pure music— awanan iti angst wenno saksakit ti nakem ken gura a di masinunuo ti makagapu. ‘Napalinis’ manipud iti dati a grunge a musikada— daytay natagari a gitara ken agpulpulikkaaw— idi agbasbasada pay iti kolehio sumagmamano a tawen sakbay ti arinunos ti dekada ‘90. Wen, nabukelen ti grupoda idi. Nagsisinada laeng idi nain-inutda a nagaasawa. Dida met ngarud kayat a masukatan ti asino man a pumanaw ta imbilangda ti bandada a maysa a pamilia, wenno imbilangda ti tunggal maysa a kabsat iti laksid ti panagsusupangilda iti kapanunotan ken kababalin, ken nakaisungsonganda a kalokuan a gagangay kadagiti agtutubo nga agbirbirok iti kaimudingan.
Goodbye, Nirvana; goodbye, Pearl Jam, kinunkunada a nagkakatawa ken nagaapir idi nagkikitada iti di pay nabayag tapno buklenda manen ti grupoda. Plinanoda metten no kasano nga ilakoda ti bandada. Agirekordda iti bukodda a kanta. Indie, wenno independent production, kas maipapauso iti agdama. Agsammakedda iti tulong ti bukodda a website, Facebook, ken Youtube. Itedda a libre iti online dagiti kantada. Inkeddengda nga iti lattan live perfomances wenno panagpabuyada— ken endorsements, no adda— ti pagganaranda. Uray ta agpapadada met nga addaanen iti medio naganar a pagsapulan: iti biangna a kas graphic artist iti maysa a kangrunaan a pagiwarnak ti pagilian; negosio met kadagiti kakaduana a kas iti panagdesinio iti kamiseta kada panag-tattoo, ken band rehearsal studio.
Nupay bassit-usit ti sapulna no idilig ken ni baketna a maysa a cardiologist iti Makati Medical Center, naidumduma met a pannakapnek ti mariknana itoy a panagputarda manen iti musika.
Love for music, kuna ni Roi a bokalistada ken padana a kompositor idi buklenda manen ti grupoda. Sinaruronganda. Dida maitarayan ti awag ti kinamusikoda. Ket iti daytoy napalabas a dua a bulan, nagsubli ti kinaregtana, ken kinarimat dagiti matana.
Winagwagna manen ti ulona idi malagipna ti text message ni baketna idi rabii. Bulonna a timmakder. Napait ti isemna a nagwingiwing. Nagtarus iti banio iti baba. Nag-shower. Siguraduem a bumaknangka iti ar-aramidem, in-text daytoy iti Ingles. Dayta ti rason a nagorder iti sangakahon a Red Horse nga stallion. Inibusna.
Masmasdaaw no kasano a pagaayat idi ni baketna ti bambanda iti kasdiay a kapanunotanna. Mamati la ket ngarud itan a nairayrayo laeng idi iti barkada daytoy. Gapu ta isu ti uso kadagiti ‘pakawala’ nga agtutubo ti agdengngeg iti naariwawa a musika, nightlife a kakuykuyog ti pasosial a panagbiag, ken, wen, gapu ti panangawat daytoy iti ‘dare’ wenno karit ti barkada daytoy a ‘panangpasungbat’ daytoy iti kalaingan a gumitara iti tay-ak ti grunge underground scene. Isuna dayta, ni Ace Sotelo.
Ngem saan laeng a napasungbat daytoy. Nagsikog pay. Ta kenkuana, patpatgenna ni Lucille. Agpimpinnategda. Well, at least, kas kunana, isu ti pammatina.
Awan ti nakitana a nakaluban a makan iti lamisaan idi makadigos. Immasideg iti ref. Adda amarilio a papel nga inipit ti adda magnetona a plastik a sinan-prutas iti rikep ti ref. Binasana ti naisurat: Feed yourself. FYI, nasiraan ang service ng mga bata. Ihahatid ko pa sila. If only somebody else could do this for me.
Nangemkem. Imparupa manen ni baketna a dina ammo ti agmaneho. No apay ket nga awan turedna sipud daydi pannakaaksidente daydi tatangna iti motorsiklo. Sangapulo ti tawenna idi. Agingga ita, dina pay nalabanan ti panagbutengna iti manibela. Sursuruan idi ni tatangna. Nakabigna iti kanigid ket napadaplisanda iti bus. Milagro a nakalasat— dayta ti kuna ni nanangna. Ngem awan ti gasat ni tatangna.
Dina la ket napuotan ti panaglamiis manen ti sibubukel a bagina.
Ngem mabalin met nga itaksina koma dagiti ubbing. Wenno agluganda iti dyip ta maminsanda met laeng a lumugan manipud iti Town and Country Executive Village ditoy Cainta nga ayan ti Montessori a pagbasaan dagiti annakna. No naisapsapa koma nga imbaga daytoy kenkuana, wenno no riniingda koma, ta inton malpas pangngaldaw pay met la ti serrekna, di kad’ naitulnogna koma ida.
Linuktanna ti ref. Napno iti ilado a masida. Ngem nangala ketdi iti naibotelia a danum. Intangkulongna agingga a naibus. Apagapaman a nabang-aran.
Nagtakder iti nagbaetan ti kosina ken salas. Nakitana dagiti naiwara iti basar a para balay a nagsukatan ngata dagiti annakna ken dagiti dadakkel a munmunieka. Naulimek ti pagtaengan ket mangmangngegna ti bitek ti puso ken wengweng ti lapayagna. Nalamiis ti angin nga ipuypuyot ti cooler a nabaybay-an nga agan-andar.
Pinaknianna ti salas. Insimpana dagiti munmunieka. Inyudina ti kas kadadakkel ti ubbing a Barbie doll ni Mutya ken ti Ben Ten ni Awit.
Napaisem a nakalagip no kasano a naipapilitna ti nagan dagiti putotna. Ibagana a naidaddadumanto dagiti annakna ta naidumduma ti naganda. Nayat met ni baketna ken ti pamilia daytoy. Nasam-it pay la siguro ti ayat ni baketna kenkuana idi.
Napan iti sirok ti agdan nga ayan ti bassit a bodega. Daytoy ti inkeddeng ni baketna a pagyanan dagiti instrumentona. Nasaysayaat kano a di makitkita ti balo nga ina daytoy tapno di maipalagip ti panagsikog ni Lucille a dina oras gapu iti bambanda. First year la ngamin daytoy idi iti medical school. Ket tapno maipaneknekna a dina dinadael ti masakbayan daytoy, nayat nga agbasa latta ni baketna. Ket isuna ti nangay-aywan kadagiti putotna. Uray iti ugali laeng dagiti putotna ti masiertona a nalinteg a konsolasionna. Inalimonna ti sangkatipping a ‘pride’. Kadagitoy laengen napalabas a dua a tawen a panagtrabaho ni baketna a nagtrabaho metten— immuna a kas call center agent sa iti agdama a trabahona a kas graphic artist.
Iti nasurok a tallo a tawen a panagdennada bayat ti panagbasbasa ni baketna, inaldaw a naab-abi ti kinataona. Ta ti nakaikamanganna ti nangipaay iti amin: balay, makan, lugan, tuition fee ni baketna, amin. Dina kayat ti kasta. No mano daras a kayatna ti agtalaw. Ngem masansan a sumariaen ni nanangna. Wenno igawgawid ti nalaus a panagayatna kadagiti annakna. Bay-anna kadi lattan dagitoy a mabati itoy a pagtaengan? Ta kas pagaammona, inton agtawen iti pito laeng a mabalin nga ipusing ti ubing iti inana.
Wenno ay-ayatenna kadi ni baketna? Minamaag, nakunana iti bagina.
Linuktanna ti bassit a ridaw ti bassit a bodega. Adda dita ti tallo a nakabalay a gitarana: dua nga electric guitar, ken maysa nga acoustic. Innalana ti acoustic. Nagtugaw iti sopa. Ngem dina inruar ti gitara. Kas iti dati no kastoy a nakapanawen dagiti kabbalayna— ni baketna, ti katuganganna nga alahera, dagiti putotna nga agbasa iti Montessori ken ti katulonganda— kautenna iti nalimed a bolsa ti balay ti gitarana ti ladawan ni Grace a kalugaran ken kinaubinganna. Matmatanna iti mabayag bayat ti pananglaglagipna iti di natuloy a panagpudnona, a kalpasan koma ti panagbalballogna a kas musiko a pulpol (ta di met bimmaknang), agawid iti ilida, agpudno ket no bilang akuen met daytoy ti ayatna, agbiagda a natalinaay. Ngem saan a dimteng dayta a gundaway ta sineknan ti panagbuteng a nalabit saan met a lumbes iti panaggayyem ti rikna daytoy kenkuana ket madadael laeng ti nasinged a panaglangenda. Ngem napukawna met latta ni Grace. Ta dimteng a dina napakpakadaan ni Lucille, iti alimpatok ti biagna a kas maysa nga alsado a musiko, a kas kangrunaan a gitarista ti bandada. Agingga a nakiasawa metten ni Grace ken napan idiay Alaska a kaduana ti lakayna ken uppat nga aburoy a lallaki nga annakda.
Nasinga ti panagpampanunotna idi naguni ti buzzer iti gate. Indalimanekna ti ladawan ken ti gitara sa nagdardaras a rimmuar. Nagarikiak dagiti putotna apaman a nakitada. Nagbitinanda ti tengngedna apaman a nailukatna ti ruangan.
“MUSIC? Damn! You’re stuff is pure noise! Pure shit!” uray la napleng iti kinuna ni baketna. Nakitana manen ti langa ni Cherry Gil no makaunget iti bida a babai iti teleserye a buybuyaen ni Ate Charing a katulonganda. Saan met a kasta idi ni baketna idi damoda ti agkita. Kasla pagaayatna met a dengdenggen idi ti naariwawa a panagtokarna.
Nagtalinaed a nakamattider a kunam la no nakasango iti maysa a nakapurpuraw a pader. Timmallikud ni Lucille ket kasla ti barukongna ti nagdissuan dagiti nadadagsen a paddak daytoy nga immuli. Sa kasla nadisnog iti nagallangogan a pannakaipanalbaag ti ridaw.
Di nagkir-in iti nagtakderanna. Sangsangpetna a naggapu idiay Pagudpud. Alas tres ti kunana nga idadatengna ngem nadadaelan ti bus a naglugananda kadagiti padana a musiko nga immatendar iti tallo nga aldaw a gathering wenno panagsisinnukat iti kapadasan dagiti musiko iti amin a genre iti Filipinas, beterano ken agdadamo. Inesponsoran daytoy ti Genesis a maysa kadagiti nalatak a brand dagiti ramit iti musika. Uray di imbaga ni baketna, mariknana nga atapen daytoy nga adda sabali a napananna. Ti nakas-ang, pati dagiti kabandaanna, pagatapan daytoy a karelasionna.
“Para ania dayta ar-aramidem!” imbirakak ni baketna itay a kasla ketdin saan a doktora.
“Para iti musika,” impapainayadna.
You’re stuff is pure noise! Pure shit!
Immanges iti nauneg. No agsao ni baketna, kasla ketdin di ammo daytoy ti pappapananna. Dayta ket ta no agpakada, aramidem ti kayatmo, kunana.
Nagtalinaed a naulimek. Nauman kadagiti maulit-ulit nga apa. Wenno napaggangen? Iti naminsan a gistayan nadissuanna ni baketna, bayagna la a rimmuar tapno agpayubyob, immawagen ni katuganganna. Namallaag. Kabaelanda kano ti mangbayad iti mangipakni kenkuana.
Nangemkem. Marmarabibi dagiti annakna nga immasideg kenkuana.
“Dikayon agapa, Tatang,” intagalog ni Awit. Tatang ti impairuamna nga awag dagiti annakna kenkuana. “Di ketdin, no pamilia, awan ti agaapa?”
Napawingiwing manen. Kasla nanaknakem pay ketdin ti ubing ngem ni baketna.
“Tatang, monster ni Mommy?” intagalog met ni Mutya.
Dagus nga inapungolna ti anakna ta amkenna a mangngeg ni baketna ti sinao daytoy.
“No, Beybi,” kinunana. “Awan ti burangen. Nagtagtagainep la ni mommy.”
“Napanka nagrakenrol?” kinuna man met laengen ni buridek. “Mod’toy ta gitaram ta ipanko idiay,” insungo daytoy ti sirok ti agdan.
“Siakon, Beybi,” kinunana.
Nadlawna ti panagsardeng ni Ate Charing a mangkalungkong kadagiti namigatanda. Pinilit ni Ace ti immisem. Insungona ti ngato: kayatna a damagen no adda ti katuganganna.
Kasla natiag ti katulongan ket nagsasaruno ti ngilangil daytoy. Nabasana iti naulimek a panagungap ti ngiwat ti katulongan a nagawid ti katuganganna idiay Laguna a probinsiada. Intuloyen daytoy ti ob-obraenna.
Impanna metten ti gitarana ken ti panakkelen a backpack-na iti bodega iti sirok ti agdan.
“Siakon ti mangdigos kadakuada, Manang,” kinunana iti Tagalog.
NAGLUMENEN ti ungor ti Ford a minaneho ni baketna idi agtugaw iti sopa. Agkakapsut. Imbakalna ti imatangna iti ruar ti balay ket nakitana ti nakaparking nga X-Trail nga SUV. Agpada a ginatang ti katuganganna dagiti lugan. Agsinnublat nga usaren ni baketna.
“Dimo ammo ti agmaneho?” insanaltek pay idi ti katuganganna. “Maminribu a kanengnengan.”
Nakapanawen dagiti kabbalayna idi alaenna ti acoustic a gitarana. Linuktanna ket inuksotna iti bolsa ti guitar case ti ladawan ni Grace. Sa impaipitna iti magasin a pagpapaayanna a layout artist. Inkeddengna nga ibatinan daytoy iti opisinada.
Nalagipna ni Sampaga ti Amianan, ti folk singer a taga-Currimao, Ilocos Norte a Lirio Fernandez ti pudno a naganna.
“Maysaka gayam nga Ilokano. Ngem awan met pulos Ilokano a kantam. Mamatiak ngamin a kadatayo nga Ilokano, amin nga aramidentayo ket para iti kaamaan. Isu a ti musikak, para kadagiti Ilokano, isu ti mangitag-ay iti espirituda kalpasan ti awan ressatna a panagob-obrada para met iti pamiliada.”
“Puro sakit ti nakem met dagiti kantak. Di maikari a para kadakuada…”
“Ababa ti biag, Manong,” kinuna met ni Lirio. Apagsagpat laeng daytoy a duapulona. Naub-ubing a Cynthia Alexander iti panagar-aruat, langa ken estilo iti panaggitara. “Ket di maikari a maipaay kadagiti saksakit ti nakem.” Impatay daytoy ti kanigid a dakulap daytoy iti kanawan nga abagana.
Saan a nakauni. Nakarikna iti naidumduma a bara manipud iti dakulap ni Lirio ket kunam la no naisawang a puttot daytoy a bara a nagkarayam iti amin a suli ti bagina. Sa nagnunog iti barukongna.
“Maysa a sagut ti musika a naisangrat para iti sabali,” kasla maysan a samiweng dagiti balikas ni Lirio. “No mariknam nga awananka itoy, kas itay kunada man a kasayaatan a mangrugika iti bagim tapno maitedmo ti maysa a banag iti sabali. Padasem a kantaan ti bukodmo a bagi. Kitaem, makantaamto metten ti sabali.”
Naarakupna ti gitarana. Nakaaw-aweng dagita a balikas iti lapayagna bayat ti panagbiaheda a nagawid agingga ita ta maymaysana manen ditoy naulimek a pagtaenganda.
Sinimpana ti panangiggemna iti gitara. Saggaysa a kinalbitna dagiti kuerdas, nainayad ken addayo ti battawayna— daytay agawaaw nga umuna ti aweng ‘diay immuna sa pasarunuanna ti sabali manen a kalbit. Nagkidem.
“Manipud ita, sikan ni Sampaga…” nakunana iti panunotna.
INDISSONA ti gitarana. Nabayag a pinulinglingna ti plastic folder nga ayan ti sangapulo nga Ilokano a kanta a pinutarna. Kaaduan kadagitoy ti country rock. Malaksid a nakisinnabat iti kadaanan a musika dagiti Ilokano, umarngi dagitoy a kanta iti kanta ni Sampaga ti Amianan. Ni Lirio. Napaisem.
Pagam-ammuan, nalagipna ni Roi. Innalana ti selponna ket inawaganna. Naragsakan idi maammuanna nga adda ti bokalistada iti puesto daytoy iti Kalayaan. Asideg laeng iti subdibisionda, mamindua a lumugan iti dyip. Mapan nga umuna, sakbay a sumrek iti trabahona. Pagimbaganna ta agbinulan laeng ti sports magazine nga ile-layout-na.
Sumagmamano dagiti nadanonna nga agbidbiding kadagiti kamiseta a dinisenio ni Roi. Ni laeng Roi ti tao iti bassit a kuarto. Inuksobna ti kamisetana. Inaprosanna ti kanigid a barukongna.
“Wow, awan metten ‘tay ab-mo,” dinayaw ni Roi a ti butitna ti kayat daytoy a sawen. Masansan man met ngaminen ti panag-jogging-na iti subdibisionda. “Ania ti ibatekta?”
Saan a simmungbat. Nagtugaw iti sango ti nakasindi a kompiuter. Linuktanna ti Google. Intipana ti LIRIO. Sa ti “Images”. Nagparang dagiti nadumaduma a ladawan ti sabong ti lirio.
“Wow! Ania a drama daytoy, Dude?” kinuna ni Roi nga immasideg kenkuana.
Pinilina ti amarilio a sabong nga addaan iti butobuto a nangisit ti ngudona. Inkadakkelna.
“Dayta, Bro. Dayta,” kinunana.
“Sus, nagrigaten!” agkatkatawa ni Roi a nagkuna.
Nasaem ti ikakagat ti pagbatek iti barukongna. Ngem tagisam-itenna dayta a saem. Ta ammona, agnanayonen a maibatek ti kalkalikagumanna a sabong iti barukongna.
“Bro, suruannak man nga agmaneho,” kinunana idi agangay.
Apagapaman nga insardeng ni Roi ti panangitunek daytoy iti pagbatek iti barukongna. Umis-isem daytoy a nangmatmat kenkuana.
“Diakon mabuteng,” kinunana.
“You’re the man, Dude!” kinuna ni Roi. Ket dinisnog daytoy iti nalag-an ti kanigid nga abagana.
“PANAWAM dagiti putotmo?” inamad ni nanangna. Addada iti Goldilocks iti sango ti UST iti España Boulevard. Immayna sinukon iti terminal ti Florida ta mailiw kano metten ni nanangna kada Awit ken Mutya. Naggapu ni nanangna idiay Sta. Teresita, Cagayan.
“Daydiay asawak ti panawak, ‘Nang,” nagraed ni Ace.
“Dimo ida maipanaw iti inada. Awan adalko, Nakkong, ngem maikontra la ketdi iti linteg dayta.”
“Subliakto ida.”
“Didakanton am-ammo,” pinerreng ni nanangna. “Nakkong, maysaka a lalaki. Siak, bimmabayanak. Ngem naisakadkayo a tallo kada adingmo. Nagtatangken pay ti uloyo. Lalo kenka.”
NABAYAG nga awan ti nagun-uni kadakuada. Nakatugawda iti saway a bangko iti sirok ti panakkelen a saleng. Addada iti kangatuan a pantok iti Sta. Fe iti Nueva Vizcaya. Agpadada a mangperperreng iti rangkis iti sanguananda. In-inuten nga agsaknap ti sipnget ken pumuspukolen ti angep ket kasla gagangay laengen a patag ti adda iti sangoda. Ngem maaliaw latta. Nakitanan no kasano ti kaunegna dayta. Isu ti minatmatmatanna iti nabayag sakbay a nagpudno ken ni Lirio, nga ad-adda nga aw-awaganna iti Sampaga. Wen, kas iti impanaganna iti gitarana. Gapu ta naragsak no makisasao iti balasang nangruna no maipanggep iti musika ken kadagiti aktibidad daytoy a kas kalaingan a folk singer iti Kailokuan, kas Sampaga ti Amianan.
Isarunona koma itay nga appupuen ti rupa ti balasang ket matmatanna dagiti naririmat a mata, apagapaman ti tundirisna nga agong, nagsaway a kallid ken dagiti narungpi a bibig. Sa amuyenna ti panguloten nga atiddog a buok. Ngem dina kabaelan. Aglamlamiis ti sibubukel a bagina. Naikkatna metten iti panagkunana ti phobia-na. Ta namin-ano met a dandani naidungparna ti lugan ni Roi iti panagsursurona.
Ngem itay makitana manen ni Lirio, aglamlamiisen. Inturturedna nga inawis ditoy. Tangay alas nuebe pay ti panagpabuyada iti Teody’s a maysa kadagiti kalatakan a bar iti Sta. Fe wenno iti sibubukel a Nueva Vizcaya.
Impudnona ken ni Lirio a nakaaramiden iti sangapulo a kanta a para kadagiti Ilokano— wenno para ken ni Lirio mismo. Nga iti naynay a pannakikuykuyog ti balasang iti bandada ken sumagmamano pay a grupo dagiti musiko nga Ilokano nga agkankanta kadagiti kangrunaan a siudad ken ili iti Kailokuan ken Tanap a kas iti Laoag, Vigan, Candon, San Fernando, Paniqui, Bangued, Baguio, Kalinga, Solano, Sta. Fe, Santiago, Tuguegarao ken Lallo, ad-addan a rimmungbo daydi bara a nariknana iti damo a panagkitada idiay Pagudpud. Nga iti naynay a panagsinsinnukatda iti kapanunotan maipanggep iti musika ken anag ti biag, ad-adda a nariknana nga isu ti babai a nabayagen a sapsapulenna. Ngem dina imbaga a nagbiddut iti rikna a pampandaganna para ken ni baketna.
“Patpatgenka unay, unay,” inturturednan nga insawang.
Simmiplag manen ti saligemgem manipud iti rangkis. Ad-addan a naglamiis. Pinagrinnisirisna dagiti dakulapna. Dina itulok nga agkuyegyeg dagiti tumengna. Wenno agngadal dagiti pangana.
Nagsay-a ni Lirio idi agangay. In-inayad a tinaliawna. Immuna a naituon ti imatangna kadagiti kayumanggi a boots, sa kadagiti nalinis a gurong ken dagiti tumeng a di inabot ti bestida nga abel Iloko a nagunsoyan ti nagduduma a maris. Dagiti pungupunguan a napolserasan iti nagduduma a maris. Dagiti takiag. Ti nasalun-at a barukong. Ti namaris a kagay nga abel Iloko.
“Ace…” pagammuan ta kinuna ni Lirio. Awanen ti manong a dua a bulan met a nangnangngeganna. Kas idiay Pagudpud, naklaat manen idi nagdisso ti dakulap ni Lirio iti kanawan nga abagana. Addayta manen ti bara. Ket kunam la no kannaway a naabog dagiti salemsem iti amin a paset ti bagina.
Inturturedna a minatmatan ti rupa. Dagiti naririmat a mata.
“Ipatpategmo ni baketmo?”
Nainayad dagiti ngilangilna. Dagiti mata ti nagsarita.
“Ipatpategmo dagiti annakmo?”
Immanges iti nauneg. Nagtung-ed.
In-inut a napisel ti abagana. Sa naaprosan ti sibubukel nga bagana, ti bukotna. Dimmupir ti sipnget ken angep. Ngem awanen ti lamiis iti bagina.
Sa binurak manen ni Lirio ti ulimek: “Naim-imbag no agpagayamta lattan...”
Nainayad dagita a balikas a nagnadnad iti kaungganna. Ket kunam la no nakalamlamiis a puyupoy manipud iti tanem a nabayagen a naullom ti kinalamiisna.
APAGLAS-UDDA iti subdibisionda idi aguni ti selponna. Isuna ti nangmaneho iti kotse ni Roi. Sinublatanna ti gayyemna sakbay a limmas-udda iti SCTEX. Pinawerwerna iti uray la ket pasaray anawaen ni Roi.
Iti lugan ni Bok a drummer ti nagluganan da Mighty ken JP a kaduada iti banda ta dumagasda kano iti Pampanga. Sadiay a palabsenda ti Semana Santa. Buyaenda kano dagiti agpailansa, ken mangilansa, kas kunada met laeng a tallo.
“Kitaem man, Bro,” kinunana ken ni Roi a ti selponna ti kayatna a sawen.
“Dude, ni baketmo,” kinuna ti gayyemna a mangbasbasa iti text message.
“’Sino?”
“Ket ni Lucille, a!” kinuna daytoy a nagkatawa. “Addada kano iti family house-da idiay Laguna. Since itay malem. A, idi kalmanen, a, ta agalas tres gayamen. Whole Holy Week kano.”
Apagapaman a nagram-edanna ti manibela. Saan a pakada dayta, panangab-abi.
“O-o, maidungparmo,” kinuna ti gayyemna. “Relaks, Dude! Rumbeng koma ngamin a nagdesisionkan. Sabagay, nagawidka ditoy, eh. Dayta ti nalawag a desisionmo,” nalab-ay ti katawa ni Roi.
“Imbagak met a nakasaganaak,” kinunana, “iti ania man a kiddawen ti situasion.”
“Sabali ti sao laeng iti aramid. Pinaneknekam koma iti aramid.”
Nagwengweng dagiti lapayagna iti kuna ti gayyemna. Dina ammo no pakasuronanna. Di payen nakapagyaman agingga a nakapanaw daytoy.
Nabayag nga inkurkurikorna ti tulbek iti gate, ken uray iti ridaw, sa naluktanna dagitoy. Naipasabat kenkuana ti nagpaiduma a sipnget ken namaga a puyupoy. Dinan biniag ti silaw. Kabesadonan ti balayda.
Adda dagiti nasalaponna iti salas. Imbabana ti dekoriente a gitarana ken ti backpack-na. Kinarawana dagiti nasalaponna. Ti Barbie Doll ni Mutya ken ti Ben Ten ni Awit. Mail-iliwan a nangarakup kadagitoy. Nakarikna iti bara.
Nabayag a nagtugtugaw iti sopa. Agsisimparat dagiti mapampanunotna. Agingga a nagwengwengweng iti isipna dagiti balikas ni Lirio.
Naim-imbag nga agpagayamta…
No kaano pay a nangeddeng para iti bagina, para iti bukodna a pagragsakan…
Idi ni Grace, mabuteng a mapukawna ti panaggayyemda. Ita, mabuteng met a mapukawna dagiti annakna. Ngem, wen, iti tallo, uppat a tawen laengen, kabaelannanton nga irupir ti karbenganna kadagiti annakna. Ta dina la ketdi kayat a dumakkelda iti pagtaengan a kanayon nga agsinsinnupangil dagiti dadakkelda. Wenno maibilang a bambanti laeng ti ama.
Idi agangay, napan iti bassit a bodega. Innalana ti acoustic a gitarana. Inuksobna ti kamisetana. Nagidda iti nalamiis a datar ket nakikammaysa ti lamiis iti bagina.
Inarakupna ti gitarana. Saggaysa a kinalbitna dagiti kuerdas, nainayad ken addayo ti battawayna— daytay agawaaw nga umuna ti aweng ti immuna sa pasarunuanna ti sabali manen a kalbit. Nagkidem. Sa nagallangogan ti natibong a timekna:
Maysaak a tumatayab, awanan payak
Maysaak a tumatayab, awanan payak
Ta adda kenka, Biagko, nga adda’t adayo…—O
(Bannawag, Mayo 30, 2011)
Comments
Post a Comment