Kangayedan a Sagut Kadagiti Ilokano
No adda man maysa kadagiti kangrunaan a maitudo a nangmuli ken nangtaginayon iti kannawidan ni Ilokano, awan sabali no di ti Bannawag.
Ni JIM P. DOMINGO
NALATAK dagiti Ilokano a naandur, nagaget ken nasalimetmet a tattao. Buklenda ti maysa kadagiti kadakkelan a grupo dagiti umili iti Filipinas ket iti laeng amianan a paset ti pagilian, mapattapatta a nasuroken a sangapulo a milion ti mangar-aramat iti pagsasao nga Iluko.
Malaksid iti kinaanus ken kinagaget daytoy a puli, am-ammo pay dagiti Ilokano iti kinamanagdaliasatda.
Malaksid pay kadagiti orihinal a probinsia iti amianan a laud ti Luzon nga am-ammo pay a Kailokuan, nagdappat dagiti Ilokano kadagiti kaparangetna a lugar ti Cordillera ken Tanap ti Cagayan, amianan a Tengnga a Luzon, ken sumagmamano a probinsia ti Mindanao ken iti Mindoro. Iti agdama, adun dagiti komunidad dagiti Ilokano kadagiti nadumaduma a paset ti lubong kangrunaanna kadagiti paset ti Hawaii ken California iti Estados Unidos. Adu pay nga okasion ken personalidad ti pinarnuay daytoy a puli a naglatak iti nasional ken internasional nga agpang.
Ti panangbirok iti “narabraber a pagaraban” ti kangrunaan a rason nga adu ti masarakan nga Ilokano iti nadumaduma a paset ti lubong. Agpayso a maysan a narang-ay a pagtagtagilakuan ti Kailokuan, ginasut a tawen sakbay ti isasangpet dagiti Kastila, gapu iti nakaisaadanna nga igid ti baybay ken iti kaadda dagiti karayan a mabalin a paglayagan; ngem akikid ken nakurapay ti daga a pagmulaan, ababa ti panawen ti matutudo, ken atiddog ti kalgaw a nangiduron ken ni Ilokano tapno agpartuat, agkomersio ken agdaliasat tapno malasatanna dagiti rigat ti panagbiag.
Naiturong ngarud ti panagbiag ni Ilokano no kasano a mapaaddana dagiti kangrunaan a kasapulanna iti inaldaw-aldaw a panagbiagna. Masapa a rummuar iti pagtaenganna ken maladaw nga agawid tapno mangged para kadagiti kasapulanna ken iti kaamaanna ken para iti sangkabassit pay nga isaluksok wenno siglotenna a nakasagana no adda dumteng a rigatna.
Panangpangayed iti BiagTapno mayaw-awan ni Ilokano dagiti di maliklikan a bunga ti kinakurapay, nagubbog kadagiti naisangsangayan a kannawidan a naibugas iti bukodna a pammati, kababalin, arte ken linteg tapno masarangetna dagiti duron ti aglawlaw ken nakaparsuaan. Paneknekan dagitoy dagiti naisursurat ken saan a kannawidan. Uray saan unay a nasayaat ti pannakaurnos dagitoy a rekord, mapagsisilpo ti kinangayedda a nangmuli iti kinaisangsangayan ti kultura ni Ilokano.
Ngem no adda man maysa kadagiti kangrunaan a maitudo a nangmuli ken nangtaginayon iti kannawidan ni Ilokano, awan sabali no di ti Bannawag. Timmulong ti Bannawag a nangurnos ken nangparungbo iti kabibiag ni Ilokano. Kabayatan ti pannakakumikom ni Ilokano iti panangisakad ken panangparang-ayna iti inaldaw a panagbiagna, impalpalawag met ti Bannawag dagitoy a kas napnuan iti kaipapanan. Impalpalagip ti Bannawag a maysa met a parabur ti panagrigat, a maysa met daytoy a pannakaipasngay a paset ti agtultuloy a pagrikrikusan ti biag.
Nagbalin ngarud ti Bannawag a maysa a nangpabpabang-ar iti panagbiag ni Ilokano ken nangpatpatibker kenkuana iti baet dagiti duaduana. Impalpalagip ti magasin a malaksid kadagiti pisikal a kasapulan, addaan met ni Ilokano iti kararua, a kasapulanna ti balligi, mawaw iti panagayat, arapaapna ti agnanayon a panagbiag, ti maraem, ken makasapul iti arayat no mapaay wenno agsagaba iti saem. Kayatna met ti nanam-ay a panagbiag iti baet dagiti saem, ayat, ragsak, di pannakaawat ken panaglak-am iti duadua. Ket iti adu a tawen, timmultulong ti Bannawag tapno maawatan ni Ilokano dagitoy a rikna. Makunkuna a ti pay laeng Bannawag ti kangayedanen a sagut a para kadagiti Ilokano. Dakkel ti nagapuanan ti magasin iti pannakaparang-ay ken panagkikinnaawatan dagiti Ilokano ken iti panangawatda kadagiti galad ken mapaspasamak kadagiti dadduma pay a puli. Pinagkaykaysana, saan laeng a dagiti Ilokano ken Ilokano; pinairutna pay ti panaglalangen dagiti Ilokano ken dagiti dadduma a puli kabayatan ti panangitalimeng ken panangitandudona iti nariinganna a kultura ken dagiti nasayaat a kababalinna sadino man a lugar ti pakaidissuanna. Babaen ti Bannawag, saan a naiputputong ni Ilokano kadagiti kapulian ken kakabagianna ken kangrunaanna unay iti bukodna a bagi.
Gapu kadagiti saan a magatadan a gapuanan ti Bannawag iti napalabas a 75 a tawen, maibati daytoy a dawat kadagiti sumaruno a kaputotan nga Ilokano a mataginayon koma daytoy a magasin tapno agtultuloy a mapasantak ti kultura, panagkaykaysa ken panagdur-as ti pulina. Kalpasan ti naunday a panawen, masapul pay laeng ti Bannawag a pagsarmingan, a mangted lawag ken mangparegta ken ni Ilokano iti baet dagiti agsasamusam a parikut a pakaipaspasungalngalanna.
Nayabelen ti Bannawag iti kabibiag ni Ilokano ket agtalinaed koma met ti magasin a maysa a nasam-it a samiweng a kanayon a mangipadpaduyakyak, mangirengrengreng ken mangitantan-ok kadagiti talibagok a pinarparnuay ti puli iti adu a panawen tapno masaksian pay ken maipasagepsep met kadagiti Ilokano iti masakbayan.
Iti sabali a bangir, masapul met a maiparikna kadagiti Ilokano ti kinangayed ti Bannawag ken dagidi tinagtagibi dagiti appoda a kannawidan; iti kasta, iti isasalogda kadagiti talonda iti agbannawag wenno iti oras nga agkurkuridemdem pay laeng ti lawag, taliawen ken matmatanda nga umuna dagiti nairidep pay laeng a sagiboda, ken dinto mapukaw kadakuada ti galad a mangraem iti kinangayed ken kinabanglo dagiti atap a sabsabong nga agbukar iti igid dagiti dana a panurnorenda.—O
(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 2, 2009, pp.12-13.)
Ni JIM P. DOMINGO
NALATAK dagiti Ilokano a naandur, nagaget ken nasalimetmet a tattao. Buklenda ti maysa kadagiti kadakkelan a grupo dagiti umili iti Filipinas ket iti laeng amianan a paset ti pagilian, mapattapatta a nasuroken a sangapulo a milion ti mangar-aramat iti pagsasao nga Iluko.
Malaksid iti kinaanus ken kinagaget daytoy a puli, am-ammo pay dagiti Ilokano iti kinamanagdaliasatda.
Malaksid pay kadagiti orihinal a probinsia iti amianan a laud ti Luzon nga am-ammo pay a Kailokuan, nagdappat dagiti Ilokano kadagiti kaparangetna a lugar ti Cordillera ken Tanap ti Cagayan, amianan a Tengnga a Luzon, ken sumagmamano a probinsia ti Mindanao ken iti Mindoro. Iti agdama, adun dagiti komunidad dagiti Ilokano kadagiti nadumaduma a paset ti lubong kangrunaanna kadagiti paset ti Hawaii ken California iti Estados Unidos. Adu pay nga okasion ken personalidad ti pinarnuay daytoy a puli a naglatak iti nasional ken internasional nga agpang.
Ti panangbirok iti “narabraber a pagaraban” ti kangrunaan a rason nga adu ti masarakan nga Ilokano iti nadumaduma a paset ti lubong. Agpayso a maysan a narang-ay a pagtagtagilakuan ti Kailokuan, ginasut a tawen sakbay ti isasangpet dagiti Kastila, gapu iti nakaisaadanna nga igid ti baybay ken iti kaadda dagiti karayan a mabalin a paglayagan; ngem akikid ken nakurapay ti daga a pagmulaan, ababa ti panawen ti matutudo, ken atiddog ti kalgaw a nangiduron ken ni Ilokano tapno agpartuat, agkomersio ken agdaliasat tapno malasatanna dagiti rigat ti panagbiag.
Naiturong ngarud ti panagbiag ni Ilokano no kasano a mapaaddana dagiti kangrunaan a kasapulanna iti inaldaw-aldaw a panagbiagna. Masapa a rummuar iti pagtaenganna ken maladaw nga agawid tapno mangged para kadagiti kasapulanna ken iti kaamaanna ken para iti sangkabassit pay nga isaluksok wenno siglotenna a nakasagana no adda dumteng a rigatna.
Panangpangayed iti BiagTapno mayaw-awan ni Ilokano dagiti di maliklikan a bunga ti kinakurapay, nagubbog kadagiti naisangsangayan a kannawidan a naibugas iti bukodna a pammati, kababalin, arte ken linteg tapno masarangetna dagiti duron ti aglawlaw ken nakaparsuaan. Paneknekan dagitoy dagiti naisursurat ken saan a kannawidan. Uray saan unay a nasayaat ti pannakaurnos dagitoy a rekord, mapagsisilpo ti kinangayedda a nangmuli iti kinaisangsangayan ti kultura ni Ilokano.
Ngem no adda man maysa kadagiti kangrunaan a maitudo a nangmuli ken nangtaginayon iti kannawidan ni Ilokano, awan sabali no di ti Bannawag. Timmulong ti Bannawag a nangurnos ken nangparungbo iti kabibiag ni Ilokano. Kabayatan ti pannakakumikom ni Ilokano iti panangisakad ken panangparang-ayna iti inaldaw a panagbiagna, impalpalawag met ti Bannawag dagitoy a kas napnuan iti kaipapanan. Impalpalagip ti Bannawag a maysa met a parabur ti panagrigat, a maysa met daytoy a pannakaipasngay a paset ti agtultuloy a pagrikrikusan ti biag.
Nagbalin ngarud ti Bannawag a maysa a nangpabpabang-ar iti panagbiag ni Ilokano ken nangpatpatibker kenkuana iti baet dagiti duaduana. Impalpalagip ti magasin a malaksid kadagiti pisikal a kasapulan, addaan met ni Ilokano iti kararua, a kasapulanna ti balligi, mawaw iti panagayat, arapaapna ti agnanayon a panagbiag, ti maraem, ken makasapul iti arayat no mapaay wenno agsagaba iti saem. Kayatna met ti nanam-ay a panagbiag iti baet dagiti saem, ayat, ragsak, di pannakaawat ken panaglak-am iti duadua. Ket iti adu a tawen, timmultulong ti Bannawag tapno maawatan ni Ilokano dagitoy a rikna. Makunkuna a ti pay laeng Bannawag ti kangayedanen a sagut a para kadagiti Ilokano. Dakkel ti nagapuanan ti magasin iti pannakaparang-ay ken panagkikinnaawatan dagiti Ilokano ken iti panangawatda kadagiti galad ken mapaspasamak kadagiti dadduma pay a puli. Pinagkaykaysana, saan laeng a dagiti Ilokano ken Ilokano; pinairutna pay ti panaglalangen dagiti Ilokano ken dagiti dadduma a puli kabayatan ti panangitalimeng ken panangitandudona iti nariinganna a kultura ken dagiti nasayaat a kababalinna sadino man a lugar ti pakaidissuanna. Babaen ti Bannawag, saan a naiputputong ni Ilokano kadagiti kapulian ken kakabagianna ken kangrunaanna unay iti bukodna a bagi.
Gapu kadagiti saan a magatadan a gapuanan ti Bannawag iti napalabas a 75 a tawen, maibati daytoy a dawat kadagiti sumaruno a kaputotan nga Ilokano a mataginayon koma daytoy a magasin tapno agtultuloy a mapasantak ti kultura, panagkaykaysa ken panagdur-as ti pulina. Kalpasan ti naunday a panawen, masapul pay laeng ti Bannawag a pagsarmingan, a mangted lawag ken mangparegta ken ni Ilokano iti baet dagiti agsasamusam a parikut a pakaipaspasungalngalanna.
Nayabelen ti Bannawag iti kabibiag ni Ilokano ket agtalinaed koma met ti magasin a maysa a nasam-it a samiweng a kanayon a mangipadpaduyakyak, mangirengrengreng ken mangitantan-ok kadagiti talibagok a pinarparnuay ti puli iti adu a panawen tapno masaksian pay ken maipasagepsep met kadagiti Ilokano iti masakbayan.
Iti sabali a bangir, masapul met a maiparikna kadagiti Ilokano ti kinangayed ti Bannawag ken dagidi tinagtagibi dagiti appoda a kannawidan; iti kasta, iti isasalogda kadagiti talonda iti agbannawag wenno iti oras nga agkurkuridemdem pay laeng ti lawag, taliawen ken matmatanda nga umuna dagiti nairidep pay laeng a sagiboda, ken dinto mapukaw kadakuada ti galad a mangraem iti kinangayed ken kinabanglo dagiti atap a sabsabong nga agbukar iti igid dagiti dana a panurnorenda.—O
(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 2, 2009, pp.12-13.)
Comments
Post a Comment