Ni Ansuan ken ti Unibersidad ti Bannawag
Maysan a diamante ti Bannawag. Ket dagiti di mabilang a tikap kadagiti sikiganna isuda dagiti rinibu a bilang, ket dagiti di mabilang a rimat ken maris isuda met dagiti pagsiriban nga impaayna kadagiti mangbasbasa…
Ni JUAN S.P. HIDALGO, JR.
SAKBAY ti amin, Ansuan, kablaawanta man ti BANNAWAG iti, “Naragsak a Maika-75 a Panagkasangaymo! Sapay koma ta madanonmonto ti Umuna a Panagsentenialmo! Agbiagka, Bannawag!”
Asino kad’ ti mangipagarup a madanon ti Bannawag ti kasta nga edad? No tao koma ti Bannawag, ania, ay, ket adu ti ubannan, a, iti ulo, kiday, kilikili, ken takiagna.
Ammom kadi a dandani la di naipasngay ti Bannawag? Idi main-inaw pay laeng, kuna daydi akinkukua kadagiti magasin a Liwayway, Bisaya ken Hiligaynon: “Gumatang kadi met dagiti Ilokano iti magasin? No timmangken a kuripot dagita a tattao.” Ngem naallukoy met laeng dagiti Ilokano a mannurat nga awan dakesna no padasenda ti mangiruar iti uppat nga isyu a kas pamadasan. No bassit laeng ti malako a, siempre, pakalugian ti negosiante, isardengda a dagus. Ti imasna, nalako amin a kopia nga immalditda. Kas itay kunadan, no makita ‘toy managsida iti saluyot a pagsayaatanna ti pangigastosanna iti sigsiglotenna, dagdagusenna a bukraan ti siniglotanna.
Dayta, naan-anayen a Diamante ti Bannawag. A no bidingbidingen dagiti nadumaduma a tikap kadagiti sikiganna, makita dagiti agduduma a rimat, agduduma a maris, ta tiliwenda ngarud amin a lawag a pakaisaranganda.
Ti pakabuklanna, Ansuan, ti nakagupgopan ti 75 a tawen manipud 1934 a pannakaipasngayna agingga iti 2009 nga agdama. Ket dagiti di mabilang a tikap kadagiti sikiganna isuda dagiti rinibu a bilang, ket dagiti di mabilang a rimat ken maris isuda met dagiti pagsiriban nga impaayna kadagiti mangbasbasa a kas kadata.
Walo nga editor, Ansuan, a padapada a malalaki nga Ilokanista, nasaririt, naanus, nagaget, ken mannakaawat, ti nagsisinnublat a nangtimon iti panagdaliasatna iti pito ket gudua a dekada iti pakasaritaan ti Filipinas. Ken agarup sangaribu met a mannurat ken pintor iti Filipinas ken ganggannaet ti nagtitinnulong a nangpangayed kadagiti linaon dagiti panidna.
Asino dagitoy nga editorna a padapada nga annak ti Amianan? Umuna unay ni Apo Magdaleno A. Abaya (+) ti Candon, Ilocos Sur manipud 1934 agingga a bimtak ti Maikadua a Gubat iti Sangalubongan. Maikadua ni Apo Benjamin C. Gray (+) ti Candon met laeng, kalpasan ti gubat, 1946 agingga iti 1949. Sinublat ni Atty. Narciso F. Gapusan (+) ti Santiago, Isabela, manipud 1949 agingga iti 1961. Simmaruno ni Apo Constante C. Casabar (+) ti Narvacan, Ilocos Sur, manipud 1961 agingga iti 1965. Sinublat ni Apo Gregorio C. Laconsay (+) ti Natividad, Pangasinan, manipud 1965 agingga a naital-o nga editorial director ti Liwayway Publishing, Inc. idi 1973. Nagtugaw nga editor ni Apo David D. Campañano (+) ti Burgos, Ilocos Norte manipud 1973 agingga a nagretiro idi 1978. Sinublat ni Apo Dionisio S. Bulong ti Sta. Teresita, Cagayan, ti timon idi 1978 agingga a nagretiro idi 2005. Idi agrikep ti Liwayway Publishing Inc. idi 2005, innala ti Manila Bulletin Publishing Corporation, agraman dagiti kakabsatna a magasin, ti Liwayway, Bisaya, ken Hiligaynon, ken ti aginaldaw a tabloid a Balita, iti ikubna, ket ni Apo Clesencio B. Rambaud ti Pinili, Ilocos Norte, ti impatugawda nga Associate Editor— a pinagbalinda a Managing Editor itay laeng nabiit.
Kadagitoy nga editor, lima ti nobelista, da Appo Casabar, Laconsay, Campañano, Bulong ken Rambaud. Dua ti mannaniw, da Appo Campañano ken Rambaud. Tallo ti nagsurat para iti komiks, da Appo Laconsay, Campañano, ken Rambaud (nga agsursurat pay laeng agingga ita). Nalaingda amin nga agsurat iti salaysay ken agipatarus manipud iti Tagalog ken Ingles.
Saludsodem, Ansuan: Ania, aya, ti maysa kadagiti sekreto ti panagtalinaed ti Bannawag a naandur iti uneg ti 75 a tawen? Ti kangrunaan a sungbatna daytoy: Lengguahe. Ti kinapateg ti nakayanakan a dila, ti nariingan a pagsasao, ken ti bileg a naitalimeng itoy, a nangsukog iti puon ti pakabuklan ti kinatao ken kinaasino ti puli ni Ilokano manipud punganay agingga iti agdama.
Naandur ken napigsa nga agnanayon ti Bannawag gapu ta adu ti mangay-ayat ken mangipatpateg iti lengguahe nga Iluko, a kas kadata. Ket nupay saan idi a mayad-adal ti Iluko kadagiti pagadalan, gapu ta tagibassiten dagiti edukador, ken ibilangda pay a lapped iti panangadal kadagiti ganggannaet a lengguahe a kas iti Ingles ken Tagalog, saan nga intulok dagiti managputar nga annak ti Amianan a maipaspasuli lattan ti lengguaheda. Kasta met nga intultuloy dagiti Ilokano a sinuportaran ti magasin a nakaisuratan ti lengguaheda. Sadino man a yan ni Ilokano iti lubong, itugtugotna ti lengguahena, ipagpampannakkelna, ken pabpabaknangenna. Ket babaen ti Bannawag ken dagiti sabsabali pay a pagiwarnak, magasin, libro, ken media a kas iti radio, maysa a nakabakbaknang a bagi ti Literatura Ilokana ti naparnuay.
Ania ti akem dagitoy a mannurat a nagtitinnulong ken nagtultuloy a nangted iti nakabakbaknang a padas nga inyallatiw ti Bannawag kadagiti mangbasbasa itoy? Ammoda man wenno saan, isuda dagiti nagpaay a maestro ken maestra iti nadumaduma a tay-ak ti pagsiriban. Iti kaadu ti pagsiriban nga imburay ti Bannawag kadagiti agbasbasa, iti unos ti 75 a tawen, a buklen ti tallo a kaputotan, nagbalin ti magasin nga ubbog ti saririt. Ansuan, awan ti makuna nga ignorante kadagiti agbasbasa iti Bannawag. Kasla napan nagadal iti maysa nga unibersidad iti linawas a panagbasbasana iti magasin. No di man makuna a kasla panagadal iti asignatura iti kolehio ti pannakailanad dagiti sarita, daniw, drama, nobela, salaysay, kolum, komiks, isu la nga isu ti pakabuklanda iti isip no agarinsaeddan a pagsiriban.
Ala man, padasenta man ngarud a binsabinsaen dagiti tay-ak ti pagsiriban nga iburay dagiti panidna. Ngem saantan nga umadayo, ania? Ipamaysata laengen ti kaaduan iti tay-ak ti Literatura Ilokana total nakalawlawa met dagiti pagsiriban a sakupenna.
Literatura
Iti benneg ti piksion (sarita ken nobela), drama, ken sarindaniw (epiko) ti pakabasaan kadagiti dramatiko a pannakaiparang dagiti paset ti pakasaritaan ti Filipinas. Dika kad’ nagkatkatawa, nagel-ellek, nagpungpungtot, nagsansaning-i, naglulua, nagrungaab, nagpampannakkel, Ansuan, kadagiti ragsak, liday, agum, pungtot, imon, ken dadduma pay a rikna a nagpasaran dagiti agbibiag kadagiti sarita ken nobela, drama ken sarindaniw? Iti panagbasam kadagitoy a klase ti sinuratan, maiparang kenka dagiti eksena ti historia, politika, ekonomia, mistisismo, supernatural, pantasia, science fiction, ken adu pay a pannakigasanggasat dagiti agbibiag.
Kangrunaanna, maliwliwaka iti panagbasam kadagiti linaon ti aglinawas a Bannawagmo. Ket maduktalam met ti kinaasinom, ti kina-Ilokanom, ken no apay a naidumdumaka unay kadagiti amin a Filipino, ken kadagiti sabsabali pay a nasional iti lubong.
Adda pakasaritaan ti maysa a puli a nangnangngeg laeng babaen ti dallot. Kas koma iti epiko a “Biag ni Lam-ang”. Awan ti makaibaga no kaano a naipasngay daytoy nga epiko, ngem idi sumangpet dagiti Kastila idi maika-16 a siglo, ninayonanda iti karakter a Kastila, sa kadagiti sao a “don” ken “donia”. Awan ti nagan ti ama ni Lam-ang, nupay adda met ngata iti orihinal a bersion, ket inikkan dagiti Kastila— Don Juan. Naited ti pammadayaw ken ni Pedro Bucaneg (ti nabukaan nga Itneg) ti pannakaisurat ti epiko a Lam-ang. Adda kad’ pay mangidaldallot iti epiko? Ipalubostay kadi a mapukaw lattan daytoy naindaklan a tawid? Nai-Bannawag dagiti bersion da Dekano Leopoldo Y. Yabes ken Dr. Maximo Ramos, Sr. Kasta met a nangsurat iti Master’s Thesis ni Apo Lesley Bauzon a pinauluanna iti “Lam-ang in Transition”.
Nangnangegmon, Ansuan, ti pasintawi da Angalo ken Aran, dua a higante a naidaw-as ken naginnayat iti Ilokandia idi un-unana a tiempo? Agasem, pagat-lipaylipayda laeng dagiti niog. Naparnuay dagiti sukog-suso ni Aran iti igid ti baybay ti Santa Maria, Ilocos Sur, ti tugot ni Angalo iti bantay, ken ti nakalawlawa a nagdissuan ti mabagbagi ni Aran iti kabatuan ti bantay idi sakruyen ni Angalo ngem kellaat a nagpilko dagiti tumengna. Daytoy ti ababa a sarindaniw a “Da Angalo ken Aran” ni Dr. Godofredo S. Reyes a nai-Bannawag idi dekada 1960.
No mapantayo iti benneg ti historikal a drama, iparang ti dua a sarsuela ni Luz Flores Bello, ti “Kapitan Juan de Salcedo ken Prinsesa Indarapatra (Lirio ken Espada)” wenno ayan-ayat da Kapitan Salcedo ken ti prinsesa ti Tondo, ken ti “Dua nga Ayat ni Gabriela” wenno ti pakasaritaan ni Gabriela Silang idi balasang ken adda pay laeng iti poder ti padi a nangpadakkel kenkuana, ken dagiti dua a lallaki iti pusona. Idi dekada 1970 a naipablaak dagitoy.
Maipapan met iti pasintawi ti namunganayen ti ili a Galimuyod, Ilocos Sur, pinutar ni Apo Reynaldo A. Duque ti atiddog a dramana, ti “Gali ken Muyod” a nai-Bannawag idi dekada 1980.
Maysa a nobela ken maysa a sarindaniw ti sinurat ni Apo Leon C.. Pichay para iti Bannawag idi dekada 1960: ti “Emma Amor”, nobela maipapan iti napintas nga Ilokana a nakigasanggasat iti ruar ti Filipinas idi panawen ti Kastila; ken ti sarindanw a “Baladaw ken Espada”, maipapan iti yaalsa dagiti Cagayano kontra Kastila.
Pinadas met ni Meliton Gal. Brillantes a biniag ti pasintawi (leyenda) da Biuag ken Malan-a, agpada a naisangsangayan ti pigsada a Cagayano, iti isu met laeng a paulo ti nobelana, a nai-Bannawag idi dekada 1980.
Di met nagpaudi ni Bernardino Alzate. Sinuratna ti maipapan iti Alsa Masa dagiti Abrenio kontra dagiti Kastila idi maika-18 a siglo.
Kadagiti nobelistatayo, ni Atty. Arsenio T. Ramel, Jr. ti nangpadas a nangestoria kadagiti naglabasan dagiti Ilokano ken natibo ti Cordillera, manipud iti nobelana a “Ti Maingel ti Kabambantayan” (1955-56), a napasamak kadagiti Ifugao sakbay a dimteng dagiti Kastila, panagdappat dagiti Ilokano iti tanap ti Cagayan idi panawen dagiti Kastila ken ti rebolusion, ti isasangpet dagiti Amerikano, sa dagiti Hapon, agingga iti panawen dagiti Huk. Agarup duapulo a nobela ti nangilanadanna iti dakkel a planona a mangiparang iti historia ti Fiipinas.
Malagipmo pay, Ansuan, ti nobela ni Gob. Eliseo Quirino, ti “Dagudog” a nai-Bannawag idi dekada 1960? Maipapan daytoy iti biag ni Padre Jose Burgos idiay Vigan, dagiti pasamak a nangiturong iti rebolusion.
Sakbay daytoy a nobela, impablaaken ti Bannawag (dekada 1950) dagiti nobela ni Dr. Jose Rizal, ti “Noli Me Tangere” (Di Nak Sagiden) ken ti “El Filibusterismo”, a nangiparang iti kasasaad ti Filipinas idi panawenna, ken ti singasing a mapasamak a rebolusion. Agpada nga impatarus ni Apo Santiago Fonacier dagitoy.
Adda met nobela ni Gregoro C. Laconsay, ti “Rebelde”, a nai-Bannawag idi 1957. Maipapan daytoy iti maysa a grupo a rebelde a Filipino a kumontra kadagiti Kastila.
Kalpasan laeng ti WWII, nangsurat ni Dr. Hermogenes F. Belen iti dua a nobela, “Dagiti Balud” (dekada 1940), a sinaruno ti “Nadaraan a Linnaaw” (dekada 1960), agpada a nangiparang iti pannakibakal dagiti gerilia kontra Hapones.
Tallo met a nobela ti sinurat ni Constante C. Casabar maipapan iti napasamak kadagiti agtutubo ti Ilocos Sur, sakbay, kabayatan, ken kalpasan ti gubat. Napauluan dagitoy iti “Ti Bessang ti Bantay Bakes”, (1958-59), “A Kas Met iti Pammakawanmi”, (1960-61), ken “Puon ti Lunod” (1961). Nai-Bannawag amin dagitoy.
“Sakramento” ti paulo ti nobela ni Gregorio C. Laconsay maipapan met iti gubat ken ti epekto daytoy iti agassawa, a nai-Bannawag idi dekada 1950.
Sinurot dagiti managputar nga Ilokano ti pannakigasanggasat dagiti kailianda iti Mindanao, Hawaii ken America ken sabsabali pay a paset ti lubong.
Dua a nobela ni Dr. Belen maipapan iti pannakilangen ni Ilokano kadagiti Muslim, kas iti “Datu Kiram” (dekada 1950) ken “Sultan Kumar” (dekada 1960).
Paraipus iti panangraraut dagiti pirata a Muslim iti Kailokuan, maysa a nobela ni Apo D. D. Campañano, ti “Anak ti Tirong”, maipapan iti putot ti pirata a nayanak iti Ilokos. Naipablaak idi dekada 1950.
Maysa a nobela ni Dr. Marcelino A. Foronda, Jr., ti “Dagiti Ramut iti Ganggannaet” (dekada 1960) ti nangwarwar iti panangsapsapul ti maysa nga eskolar nga Ilokano iti amana idiay Estados Unidos.
Tinaming met ni Mario A. Albalos kadagiti nobelana dagiti parikut a naglasatan dagiti Ilokano a migrante iti Hawaii a nai-Bannawag idi dekada 1970.
Maipapan met iti pannakigasanggasat ni Ilokano a soldado iti Europa dagiti nobela ni Artemio Ignacio, a naipablaak idi dekada 1990 ken pakpakauna ti tawen 2000.
Iti kasumbangir ti panagpapanaw, adda met nobela maipapan iti panagsubli, kas koma ti landing ken balikbayan. Malagipmo pay, Ansuan, ti nobela ni Apo Jose A. Bragado, ti “Saringit” a nai-Bannawag idi 1966? Maipapan daytoy iti lakay nga umay mangasawa (mangilanding ti awagda idi) iti yawidna koma idiay Hawaii, ngem ti met kaanakanna ti nakaasawa.
Ita, ania dagiti nabasam a nobela a nangtratar iti politika iti Filipinas? Nabileg dagiti nobela ni Casabar itoy a tay-ak, kas koma iti “Bit-ang” (1961) ken “Balangkantis” (1964) a nangtratar iti nasaem a kasasaad dagiti ordinario nga umili iti ima dagiti agtuturay.
Napalalo met ti panangiladawan ni Celso A. Carunungan ti kinadakes ti maysa a senador iti nobelana a “Senador Sin Principio” a naipablaak idi dekada 1960.
Ala, ket adda met ti dua a nobela ni Apo Bragado maipapan ken ni “Kongresman Pitong 1 & 2” a nai-Bannawag idi dekada 1980.
Adda idi nobela ni Apo Laconsay maipapan iti panangpanggep a mangpapatay iti situtugaw a Presidente a nai-Bannawag idi dekada 1970.
Mapanta man, Ansuan, iti isports wenno boksing. Malagipmo pay ti “Fighting Pogi, 1 & 2” ni Apo Dionisio S. Bulong? Adu met ti maadal kadagitioy a nobela maipapan iti panangdebelop iti maysa a tsampion uray taga-barbario laeng. Pinasarunuan pay ni Apo Bulong iti nobelana, nga isports met laeng, ngem kadagitay manok a para tadi, sa nobela manen maipapan kadagiti kumakanta iti bassit a klab, ‘tay “Matayakon, Rosing”. Kaay-ayom dagitoy a nobela ta no basbasaemon, malipatam la ketdi ti bannogmo a nagtalon, saan?
Ania met ngay dagiti nobela maipapan iti mitolohia, supernatural, science fiction, ken mistisismo wenno okulto?
Malagipmo pay dagiti nobela ni Nemesio Caravana idi dekada 1940-1950, a nangrugi iti “Nagbutbutngan ti Sierra Madre” a sinaruno pay ti “Singin ti Sinukuan”, “Daraga ti Mayon”, “Mutia ti Taal”, ken tallo pay a nobela a kasilpo dagitoy nadakanat? Dagitoy ti nangted iti imahinasion dagiti ubbing nga agbalinto a mannurat iti dekada 1960. Adu nga aspeto ti mitolohia ni Filipino ti nadakamat kadagitoy a nobela.
Mistisimo ken okulto? Nalipatamon ti nobela a “Tomana” (dekada 1970) ni JSP HidalgoJr.? Maipapan daytoy iti masakbayan pay laeng, kalpasan nga agbaliw ti axis ti Daga, ken no kasano a madebelop ti Tao manipud iti ordinario agingga nga agbalin a superman.
Nangsurat met ni Cecilio V. Gasmen ti horror-science fiction a pinauluanna iti “Ti Kumaw ti Santo Tomas” a nai-Bannawag idi dekada 1970.
World Literature? Ay, adu a naindaklan a literatura ti lubong ti nabasam iti Bannawag, ala. Malagipmo ti “Jim” (Treasure Island) ni Robert Louis Stevenson? Sa ti patarus ti “The Four Horsemen of the Apocalypse” (Apokalipsis) ni Vicente Blasco Ibanez? Wenno ti “Ramona” ni Helen Hunt Jackson? No sarita met, addad’ta ti patarus ti “The Gold Bug” ni Edgar Allan Poe, sa maysa a sarita ni Guy de Mauppasant, ken nakaad-adu a paset (excerpt) dagiti pamoso a nobela. Ni Apo Guillermo R. Andaya ti nagipatarus kadagitoy para iti Bannawag idi dekada 1960.
Idi dekada 1940 agingga iti dekada 1950, malagipmo, Ansuan, ti naiserye a “Sarsarita idi Ugma” manipud iti World Literature? Patarus ni Apo Severino Reyes (Lola Basyang) dagitoy. Idi maibusen dagiti patarus, intuloy dagiti Ilokano a mannurat ti nagputar kadagiti orihinal a sarsarita agingga nga insardeng ni Casabar, ti editor, ti agipablaak.
Sex Education
Iti daytoy a tay-ak, ni Manong Greg Laconsay ti akinteritorio. Idi agtugaw nga editor ti Bannawag, kinunana: “Apay nga ilimlimedtayo ti sex kadagiti umili? Ket saan laeng a napintas a banag ti sex. Naganas ken naimas pay a potahe!” Dayta, no mano a tawen a sinursuratna ti nagkaadu nga anggulo ti sex a napakuyogan pay kadagiti sexy a ladawan, sa kalpasanna, inlibrona dagitoy, ngem iti Filipino a bersion.
Salun-at
Ni met Dr. Godofredo S. Reyes ti akinteritorio itoy a tay-ak, iti kolumna a “Ti Salun-atyo”. No mano met a tawen a sinungsungbatanna dagiti saludsod dagiti readers maipapan kadagiti parikutda iti salun-at. Ket inlibrona met dagitoy a balakadna iti isu met laeng a paulo. Pagsayaatanna, idi agsardeng ni Dr. Reyes nga agsurat, naawis ti Bannawag da agkasimpungalan a Drs. Generaldo ken Lornalyn Maylem, iti kolumda a “Dear Doc”.
Malaksid kadagitoy a kolum, no kua, adda dagiti mai-Bannawag a salaysay a mangdakamat kadagiti agas a herbal. Sabali laeng met dagiti maipapan iti nakakaskasdaaw a panagagas dagiti baglan ken mistiko a kasumbangir ti medical doctor.
Agrikultura
Malagipmo ni Zac B. Sarian a kolumnista iti Bannawag (“Padasem Daytoy, Kailian”) maipapan iti agrikultura? Balik-Bannawag ni Apo Zac. Kinapudnona, no malagipmo, Ansuan, nagsursuraten ni Apo Zac idi Bannawag idi dekada 1960. Adu ti nasursuro dagiti mannalon kenkuana, a kas manen ita, nangruna iti panagnegosio.
Kakibin ti kolum ni Apo Zac ti kolum ni Dr. Jim P. Domingo, ti “Saludsodem ken ni Manong Jim”. Ania, Ansuan, adda met la dagam a pangipakatanta kadagiti balakad dagitoy dua nga eksperto?
Linteg
Idi dekada 1950, ni Apo Hues Mario Chanco ti mangmangted kadagiti legal a balakad babaen ti kolumna nga “Iti Imatang ti Linteg”. Naisardeng daytoy idi pumusay ti hues. Ita, ni Atty. Nole Lansangan (“Dear Attorney”) ti agdama a legal counsel dagiti agparikut iti kalinteganda a legal.
Panagtagibalay
Ala, malagipmo met ti kolum ni Aling Charing ti “Aglutotayo” iti Bannawag manipud dekada 1950 agingga iti dekada 1970? Kunak ket! Dagiti nalaing a mangan a kas kadata, paboritota dayta a benneg. Ita, itultuloy ni Ading Liday T. Segundo daytoy a benneg babaen ti “Aglutotayo”. A supsuportaran met ti kolum ni Elizabeth Madarang-Raquel iti kolumna a “Tips wenno tarabay iti pagtaengan, salun-at ken dadduma pay.”
Malutluto, Maib-ibus
Asino koma ti makalipat itoy a kolum ni Apo Arturo Madriaga Padua? No diak mariro, Ansuan, idi pay dekada 1960 a nangrugi daytoy. Sa naisardeng idi mapan idiay USA ni Apo Art. Idi agsubli idi eleksion ti 1991, intuloyna manen ti nagsurat. Ania ti sekreto daytoy a kolum no apay a magusgustuan dagiti readers ti Bannawag? Adu ti pakpakatawana ngem namsek met kadagiti impormasion iti nadumaduma a mapaspasamak iti aglawlawtayo.
Dagiti Salaysay
Malaksid kadagiti pagsiriban a matawingmo, Ansuan, iti Literatura Ilokana, nakaad-adu nga impormasion ti ited kenka dagiti salaysay. Kasla bubon a di maatianan, kunada man, dagiti panid ti Bannawag a pagtaudan iti ammo kadagiti pisikal ken espiritual a bambanag iti rabaw ti daga, lokal man wenno internasional.
Ni Jose Abletez ti malaglagipta, ania, Ansuan, a nagaget nga agsursurat kadagiti salaysay a mapaspasamak iti lokal ken ganggannaet, iti nadumaduma a topiko. Analitikal dagiti salaysayna isu a makatulongda iti naun-uneg a pannakaawatmo iti banag nga ibagbagana. Ni Neyo Valdez ti simmukat kenkuana itoy a pangted.
ALA, nakurang ti tiempo a manglagip kadagiti adu a linaon ti Bannawagtayo iti unos ti 75 a tawen. Ngem daytoy ti siertok, Ansuan, gapu iti patinayon a panagbasbasam iti Bannawag, kurang laengen ti diploma a mangpasingked iti adu a natawingmo nga adal itoy a magasin, wenno iti awaganta man laengen nga Unibersidad ti Bannawag.—O
(Iti uneg ti 36 a tawen manipud idi 1961, nagpaay ni JSPH, Jr. iti Bannawag iti nadumaduma a takem: Proofreader ken Editor ti Dandaniw, sa Editor ti Literatura, sa Managing Editor agingga iti panagretirona idi 1997.—Editor.)
(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 2, 2009, panid 6-7,40.)
Ni JUAN S.P. HIDALGO, JR.
SAKBAY ti amin, Ansuan, kablaawanta man ti BANNAWAG iti, “Naragsak a Maika-75 a Panagkasangaymo! Sapay koma ta madanonmonto ti Umuna a Panagsentenialmo! Agbiagka, Bannawag!”
Asino kad’ ti mangipagarup a madanon ti Bannawag ti kasta nga edad? No tao koma ti Bannawag, ania, ay, ket adu ti ubannan, a, iti ulo, kiday, kilikili, ken takiagna.
Ammom kadi a dandani la di naipasngay ti Bannawag? Idi main-inaw pay laeng, kuna daydi akinkukua kadagiti magasin a Liwayway, Bisaya ken Hiligaynon: “Gumatang kadi met dagiti Ilokano iti magasin? No timmangken a kuripot dagita a tattao.” Ngem naallukoy met laeng dagiti Ilokano a mannurat nga awan dakesna no padasenda ti mangiruar iti uppat nga isyu a kas pamadasan. No bassit laeng ti malako a, siempre, pakalugian ti negosiante, isardengda a dagus. Ti imasna, nalako amin a kopia nga immalditda. Kas itay kunadan, no makita ‘toy managsida iti saluyot a pagsayaatanna ti pangigastosanna iti sigsiglotenna, dagdagusenna a bukraan ti siniglotanna.
Dayta, naan-anayen a Diamante ti Bannawag. A no bidingbidingen dagiti nadumaduma a tikap kadagiti sikiganna, makita dagiti agduduma a rimat, agduduma a maris, ta tiliwenda ngarud amin a lawag a pakaisaranganda.
Ti pakabuklanna, Ansuan, ti nakagupgopan ti 75 a tawen manipud 1934 a pannakaipasngayna agingga iti 2009 nga agdama. Ket dagiti di mabilang a tikap kadagiti sikiganna isuda dagiti rinibu a bilang, ket dagiti di mabilang a rimat ken maris isuda met dagiti pagsiriban nga impaayna kadagiti mangbasbasa a kas kadata.
Walo nga editor, Ansuan, a padapada a malalaki nga Ilokanista, nasaririt, naanus, nagaget, ken mannakaawat, ti nagsisinnublat a nangtimon iti panagdaliasatna iti pito ket gudua a dekada iti pakasaritaan ti Filipinas. Ken agarup sangaribu met a mannurat ken pintor iti Filipinas ken ganggannaet ti nagtitinnulong a nangpangayed kadagiti linaon dagiti panidna.
Asino dagitoy nga editorna a padapada nga annak ti Amianan? Umuna unay ni Apo Magdaleno A. Abaya (+) ti Candon, Ilocos Sur manipud 1934 agingga a bimtak ti Maikadua a Gubat iti Sangalubongan. Maikadua ni Apo Benjamin C. Gray (+) ti Candon met laeng, kalpasan ti gubat, 1946 agingga iti 1949. Sinublat ni Atty. Narciso F. Gapusan (+) ti Santiago, Isabela, manipud 1949 agingga iti 1961. Simmaruno ni Apo Constante C. Casabar (+) ti Narvacan, Ilocos Sur, manipud 1961 agingga iti 1965. Sinublat ni Apo Gregorio C. Laconsay (+) ti Natividad, Pangasinan, manipud 1965 agingga a naital-o nga editorial director ti Liwayway Publishing, Inc. idi 1973. Nagtugaw nga editor ni Apo David D. Campañano (+) ti Burgos, Ilocos Norte manipud 1973 agingga a nagretiro idi 1978. Sinublat ni Apo Dionisio S. Bulong ti Sta. Teresita, Cagayan, ti timon idi 1978 agingga a nagretiro idi 2005. Idi agrikep ti Liwayway Publishing Inc. idi 2005, innala ti Manila Bulletin Publishing Corporation, agraman dagiti kakabsatna a magasin, ti Liwayway, Bisaya, ken Hiligaynon, ken ti aginaldaw a tabloid a Balita, iti ikubna, ket ni Apo Clesencio B. Rambaud ti Pinili, Ilocos Norte, ti impatugawda nga Associate Editor— a pinagbalinda a Managing Editor itay laeng nabiit.
Kadagitoy nga editor, lima ti nobelista, da Appo Casabar, Laconsay, Campañano, Bulong ken Rambaud. Dua ti mannaniw, da Appo Campañano ken Rambaud. Tallo ti nagsurat para iti komiks, da Appo Laconsay, Campañano, ken Rambaud (nga agsursurat pay laeng agingga ita). Nalaingda amin nga agsurat iti salaysay ken agipatarus manipud iti Tagalog ken Ingles.
Saludsodem, Ansuan: Ania, aya, ti maysa kadagiti sekreto ti panagtalinaed ti Bannawag a naandur iti uneg ti 75 a tawen? Ti kangrunaan a sungbatna daytoy: Lengguahe. Ti kinapateg ti nakayanakan a dila, ti nariingan a pagsasao, ken ti bileg a naitalimeng itoy, a nangsukog iti puon ti pakabuklan ti kinatao ken kinaasino ti puli ni Ilokano manipud punganay agingga iti agdama.
Naandur ken napigsa nga agnanayon ti Bannawag gapu ta adu ti mangay-ayat ken mangipatpateg iti lengguahe nga Iluko, a kas kadata. Ket nupay saan idi a mayad-adal ti Iluko kadagiti pagadalan, gapu ta tagibassiten dagiti edukador, ken ibilangda pay a lapped iti panangadal kadagiti ganggannaet a lengguahe a kas iti Ingles ken Tagalog, saan nga intulok dagiti managputar nga annak ti Amianan a maipaspasuli lattan ti lengguaheda. Kasta met nga intultuloy dagiti Ilokano a sinuportaran ti magasin a nakaisuratan ti lengguaheda. Sadino man a yan ni Ilokano iti lubong, itugtugotna ti lengguahena, ipagpampannakkelna, ken pabpabaknangenna. Ket babaen ti Bannawag ken dagiti sabsabali pay a pagiwarnak, magasin, libro, ken media a kas iti radio, maysa a nakabakbaknang a bagi ti Literatura Ilokana ti naparnuay.
Ania ti akem dagitoy a mannurat a nagtitinnulong ken nagtultuloy a nangted iti nakabakbaknang a padas nga inyallatiw ti Bannawag kadagiti mangbasbasa itoy? Ammoda man wenno saan, isuda dagiti nagpaay a maestro ken maestra iti nadumaduma a tay-ak ti pagsiriban. Iti kaadu ti pagsiriban nga imburay ti Bannawag kadagiti agbasbasa, iti unos ti 75 a tawen, a buklen ti tallo a kaputotan, nagbalin ti magasin nga ubbog ti saririt. Ansuan, awan ti makuna nga ignorante kadagiti agbasbasa iti Bannawag. Kasla napan nagadal iti maysa nga unibersidad iti linawas a panagbasbasana iti magasin. No di man makuna a kasla panagadal iti asignatura iti kolehio ti pannakailanad dagiti sarita, daniw, drama, nobela, salaysay, kolum, komiks, isu la nga isu ti pakabuklanda iti isip no agarinsaeddan a pagsiriban.
Ala man, padasenta man ngarud a binsabinsaen dagiti tay-ak ti pagsiriban nga iburay dagiti panidna. Ngem saantan nga umadayo, ania? Ipamaysata laengen ti kaaduan iti tay-ak ti Literatura Ilokana total nakalawlawa met dagiti pagsiriban a sakupenna.
Literatura
Iti benneg ti piksion (sarita ken nobela), drama, ken sarindaniw (epiko) ti pakabasaan kadagiti dramatiko a pannakaiparang dagiti paset ti pakasaritaan ti Filipinas. Dika kad’ nagkatkatawa, nagel-ellek, nagpungpungtot, nagsansaning-i, naglulua, nagrungaab, nagpampannakkel, Ansuan, kadagiti ragsak, liday, agum, pungtot, imon, ken dadduma pay a rikna a nagpasaran dagiti agbibiag kadagiti sarita ken nobela, drama ken sarindaniw? Iti panagbasam kadagitoy a klase ti sinuratan, maiparang kenka dagiti eksena ti historia, politika, ekonomia, mistisismo, supernatural, pantasia, science fiction, ken adu pay a pannakigasanggasat dagiti agbibiag.
Kangrunaanna, maliwliwaka iti panagbasam kadagiti linaon ti aglinawas a Bannawagmo. Ket maduktalam met ti kinaasinom, ti kina-Ilokanom, ken no apay a naidumdumaka unay kadagiti amin a Filipino, ken kadagiti sabsabali pay a nasional iti lubong.
Adda pakasaritaan ti maysa a puli a nangnangngeg laeng babaen ti dallot. Kas koma iti epiko a “Biag ni Lam-ang”. Awan ti makaibaga no kaano a naipasngay daytoy nga epiko, ngem idi sumangpet dagiti Kastila idi maika-16 a siglo, ninayonanda iti karakter a Kastila, sa kadagiti sao a “don” ken “donia”. Awan ti nagan ti ama ni Lam-ang, nupay adda met ngata iti orihinal a bersion, ket inikkan dagiti Kastila— Don Juan. Naited ti pammadayaw ken ni Pedro Bucaneg (ti nabukaan nga Itneg) ti pannakaisurat ti epiko a Lam-ang. Adda kad’ pay mangidaldallot iti epiko? Ipalubostay kadi a mapukaw lattan daytoy naindaklan a tawid? Nai-Bannawag dagiti bersion da Dekano Leopoldo Y. Yabes ken Dr. Maximo Ramos, Sr. Kasta met a nangsurat iti Master’s Thesis ni Apo Lesley Bauzon a pinauluanna iti “Lam-ang in Transition”.
Nangnangegmon, Ansuan, ti pasintawi da Angalo ken Aran, dua a higante a naidaw-as ken naginnayat iti Ilokandia idi un-unana a tiempo? Agasem, pagat-lipaylipayda laeng dagiti niog. Naparnuay dagiti sukog-suso ni Aran iti igid ti baybay ti Santa Maria, Ilocos Sur, ti tugot ni Angalo iti bantay, ken ti nakalawlawa a nagdissuan ti mabagbagi ni Aran iti kabatuan ti bantay idi sakruyen ni Angalo ngem kellaat a nagpilko dagiti tumengna. Daytoy ti ababa a sarindaniw a “Da Angalo ken Aran” ni Dr. Godofredo S. Reyes a nai-Bannawag idi dekada 1960.
No mapantayo iti benneg ti historikal a drama, iparang ti dua a sarsuela ni Luz Flores Bello, ti “Kapitan Juan de Salcedo ken Prinsesa Indarapatra (Lirio ken Espada)” wenno ayan-ayat da Kapitan Salcedo ken ti prinsesa ti Tondo, ken ti “Dua nga Ayat ni Gabriela” wenno ti pakasaritaan ni Gabriela Silang idi balasang ken adda pay laeng iti poder ti padi a nangpadakkel kenkuana, ken dagiti dua a lallaki iti pusona. Idi dekada 1970 a naipablaak dagitoy.
Maipapan met iti pasintawi ti namunganayen ti ili a Galimuyod, Ilocos Sur, pinutar ni Apo Reynaldo A. Duque ti atiddog a dramana, ti “Gali ken Muyod” a nai-Bannawag idi dekada 1980.
Maysa a nobela ken maysa a sarindaniw ti sinurat ni Apo Leon C.. Pichay para iti Bannawag idi dekada 1960: ti “Emma Amor”, nobela maipapan iti napintas nga Ilokana a nakigasanggasat iti ruar ti Filipinas idi panawen ti Kastila; ken ti sarindanw a “Baladaw ken Espada”, maipapan iti yaalsa dagiti Cagayano kontra Kastila.
Pinadas met ni Meliton Gal. Brillantes a biniag ti pasintawi (leyenda) da Biuag ken Malan-a, agpada a naisangsangayan ti pigsada a Cagayano, iti isu met laeng a paulo ti nobelana, a nai-Bannawag idi dekada 1980.
Di met nagpaudi ni Bernardino Alzate. Sinuratna ti maipapan iti Alsa Masa dagiti Abrenio kontra dagiti Kastila idi maika-18 a siglo.
Kadagiti nobelistatayo, ni Atty. Arsenio T. Ramel, Jr. ti nangpadas a nangestoria kadagiti naglabasan dagiti Ilokano ken natibo ti Cordillera, manipud iti nobelana a “Ti Maingel ti Kabambantayan” (1955-56), a napasamak kadagiti Ifugao sakbay a dimteng dagiti Kastila, panagdappat dagiti Ilokano iti tanap ti Cagayan idi panawen dagiti Kastila ken ti rebolusion, ti isasangpet dagiti Amerikano, sa dagiti Hapon, agingga iti panawen dagiti Huk. Agarup duapulo a nobela ti nangilanadanna iti dakkel a planona a mangiparang iti historia ti Fiipinas.
Malagipmo pay, Ansuan, ti nobela ni Gob. Eliseo Quirino, ti “Dagudog” a nai-Bannawag idi dekada 1960? Maipapan daytoy iti biag ni Padre Jose Burgos idiay Vigan, dagiti pasamak a nangiturong iti rebolusion.
Sakbay daytoy a nobela, impablaaken ti Bannawag (dekada 1950) dagiti nobela ni Dr. Jose Rizal, ti “Noli Me Tangere” (Di Nak Sagiden) ken ti “El Filibusterismo”, a nangiparang iti kasasaad ti Filipinas idi panawenna, ken ti singasing a mapasamak a rebolusion. Agpada nga impatarus ni Apo Santiago Fonacier dagitoy.
Adda met nobela ni Gregoro C. Laconsay, ti “Rebelde”, a nai-Bannawag idi 1957. Maipapan daytoy iti maysa a grupo a rebelde a Filipino a kumontra kadagiti Kastila.
Kalpasan laeng ti WWII, nangsurat ni Dr. Hermogenes F. Belen iti dua a nobela, “Dagiti Balud” (dekada 1940), a sinaruno ti “Nadaraan a Linnaaw” (dekada 1960), agpada a nangiparang iti pannakibakal dagiti gerilia kontra Hapones.
Tallo met a nobela ti sinurat ni Constante C. Casabar maipapan iti napasamak kadagiti agtutubo ti Ilocos Sur, sakbay, kabayatan, ken kalpasan ti gubat. Napauluan dagitoy iti “Ti Bessang ti Bantay Bakes”, (1958-59), “A Kas Met iti Pammakawanmi”, (1960-61), ken “Puon ti Lunod” (1961). Nai-Bannawag amin dagitoy.
“Sakramento” ti paulo ti nobela ni Gregorio C. Laconsay maipapan met iti gubat ken ti epekto daytoy iti agassawa, a nai-Bannawag idi dekada 1950.
Sinurot dagiti managputar nga Ilokano ti pannakigasanggasat dagiti kailianda iti Mindanao, Hawaii ken America ken sabsabali pay a paset ti lubong.
Dua a nobela ni Dr. Belen maipapan iti pannakilangen ni Ilokano kadagiti Muslim, kas iti “Datu Kiram” (dekada 1950) ken “Sultan Kumar” (dekada 1960).
Paraipus iti panangraraut dagiti pirata a Muslim iti Kailokuan, maysa a nobela ni Apo D. D. Campañano, ti “Anak ti Tirong”, maipapan iti putot ti pirata a nayanak iti Ilokos. Naipablaak idi dekada 1950.
Maysa a nobela ni Dr. Marcelino A. Foronda, Jr., ti “Dagiti Ramut iti Ganggannaet” (dekada 1960) ti nangwarwar iti panangsapsapul ti maysa nga eskolar nga Ilokano iti amana idiay Estados Unidos.
Tinaming met ni Mario A. Albalos kadagiti nobelana dagiti parikut a naglasatan dagiti Ilokano a migrante iti Hawaii a nai-Bannawag idi dekada 1970.
Maipapan met iti pannakigasanggasat ni Ilokano a soldado iti Europa dagiti nobela ni Artemio Ignacio, a naipablaak idi dekada 1990 ken pakpakauna ti tawen 2000.
Iti kasumbangir ti panagpapanaw, adda met nobela maipapan iti panagsubli, kas koma ti landing ken balikbayan. Malagipmo pay, Ansuan, ti nobela ni Apo Jose A. Bragado, ti “Saringit” a nai-Bannawag idi 1966? Maipapan daytoy iti lakay nga umay mangasawa (mangilanding ti awagda idi) iti yawidna koma idiay Hawaii, ngem ti met kaanakanna ti nakaasawa.
Ita, ania dagiti nabasam a nobela a nangtratar iti politika iti Filipinas? Nabileg dagiti nobela ni Casabar itoy a tay-ak, kas koma iti “Bit-ang” (1961) ken “Balangkantis” (1964) a nangtratar iti nasaem a kasasaad dagiti ordinario nga umili iti ima dagiti agtuturay.
Napalalo met ti panangiladawan ni Celso A. Carunungan ti kinadakes ti maysa a senador iti nobelana a “Senador Sin Principio” a naipablaak idi dekada 1960.
Ala, ket adda met ti dua a nobela ni Apo Bragado maipapan ken ni “Kongresman Pitong 1 & 2” a nai-Bannawag idi dekada 1980.
Adda idi nobela ni Apo Laconsay maipapan iti panangpanggep a mangpapatay iti situtugaw a Presidente a nai-Bannawag idi dekada 1970.
Mapanta man, Ansuan, iti isports wenno boksing. Malagipmo pay ti “Fighting Pogi, 1 & 2” ni Apo Dionisio S. Bulong? Adu met ti maadal kadagitioy a nobela maipapan iti panangdebelop iti maysa a tsampion uray taga-barbario laeng. Pinasarunuan pay ni Apo Bulong iti nobelana, nga isports met laeng, ngem kadagitay manok a para tadi, sa nobela manen maipapan kadagiti kumakanta iti bassit a klab, ‘tay “Matayakon, Rosing”. Kaay-ayom dagitoy a nobela ta no basbasaemon, malipatam la ketdi ti bannogmo a nagtalon, saan?
Ania met ngay dagiti nobela maipapan iti mitolohia, supernatural, science fiction, ken mistisismo wenno okulto?
Malagipmo pay dagiti nobela ni Nemesio Caravana idi dekada 1940-1950, a nangrugi iti “Nagbutbutngan ti Sierra Madre” a sinaruno pay ti “Singin ti Sinukuan”, “Daraga ti Mayon”, “Mutia ti Taal”, ken tallo pay a nobela a kasilpo dagitoy nadakanat? Dagitoy ti nangted iti imahinasion dagiti ubbing nga agbalinto a mannurat iti dekada 1960. Adu nga aspeto ti mitolohia ni Filipino ti nadakamat kadagitoy a nobela.
Mistisimo ken okulto? Nalipatamon ti nobela a “Tomana” (dekada 1970) ni JSP HidalgoJr.? Maipapan daytoy iti masakbayan pay laeng, kalpasan nga agbaliw ti axis ti Daga, ken no kasano a madebelop ti Tao manipud iti ordinario agingga nga agbalin a superman.
Nangsurat met ni Cecilio V. Gasmen ti horror-science fiction a pinauluanna iti “Ti Kumaw ti Santo Tomas” a nai-Bannawag idi dekada 1970.
World Literature? Ay, adu a naindaklan a literatura ti lubong ti nabasam iti Bannawag, ala. Malagipmo ti “Jim” (Treasure Island) ni Robert Louis Stevenson? Sa ti patarus ti “The Four Horsemen of the Apocalypse” (Apokalipsis) ni Vicente Blasco Ibanez? Wenno ti “Ramona” ni Helen Hunt Jackson? No sarita met, addad’ta ti patarus ti “The Gold Bug” ni Edgar Allan Poe, sa maysa a sarita ni Guy de Mauppasant, ken nakaad-adu a paset (excerpt) dagiti pamoso a nobela. Ni Apo Guillermo R. Andaya ti nagipatarus kadagitoy para iti Bannawag idi dekada 1960.
Idi dekada 1940 agingga iti dekada 1950, malagipmo, Ansuan, ti naiserye a “Sarsarita idi Ugma” manipud iti World Literature? Patarus ni Apo Severino Reyes (Lola Basyang) dagitoy. Idi maibusen dagiti patarus, intuloy dagiti Ilokano a mannurat ti nagputar kadagiti orihinal a sarsarita agingga nga insardeng ni Casabar, ti editor, ti agipablaak.
Sex Education
Iti daytoy a tay-ak, ni Manong Greg Laconsay ti akinteritorio. Idi agtugaw nga editor ti Bannawag, kinunana: “Apay nga ilimlimedtayo ti sex kadagiti umili? Ket saan laeng a napintas a banag ti sex. Naganas ken naimas pay a potahe!” Dayta, no mano a tawen a sinursuratna ti nagkaadu nga anggulo ti sex a napakuyogan pay kadagiti sexy a ladawan, sa kalpasanna, inlibrona dagitoy, ngem iti Filipino a bersion.
Salun-at
Ni met Dr. Godofredo S. Reyes ti akinteritorio itoy a tay-ak, iti kolumna a “Ti Salun-atyo”. No mano met a tawen a sinungsungbatanna dagiti saludsod dagiti readers maipapan kadagiti parikutda iti salun-at. Ket inlibrona met dagitoy a balakadna iti isu met laeng a paulo. Pagsayaatanna, idi agsardeng ni Dr. Reyes nga agsurat, naawis ti Bannawag da agkasimpungalan a Drs. Generaldo ken Lornalyn Maylem, iti kolumda a “Dear Doc”.
Malaksid kadagitoy a kolum, no kua, adda dagiti mai-Bannawag a salaysay a mangdakamat kadagiti agas a herbal. Sabali laeng met dagiti maipapan iti nakakaskasdaaw a panagagas dagiti baglan ken mistiko a kasumbangir ti medical doctor.
Agrikultura
Malagipmo ni Zac B. Sarian a kolumnista iti Bannawag (“Padasem Daytoy, Kailian”) maipapan iti agrikultura? Balik-Bannawag ni Apo Zac. Kinapudnona, no malagipmo, Ansuan, nagsursuraten ni Apo Zac idi Bannawag idi dekada 1960. Adu ti nasursuro dagiti mannalon kenkuana, a kas manen ita, nangruna iti panagnegosio.
Kakibin ti kolum ni Apo Zac ti kolum ni Dr. Jim P. Domingo, ti “Saludsodem ken ni Manong Jim”. Ania, Ansuan, adda met la dagam a pangipakatanta kadagiti balakad dagitoy dua nga eksperto?
Linteg
Idi dekada 1950, ni Apo Hues Mario Chanco ti mangmangted kadagiti legal a balakad babaen ti kolumna nga “Iti Imatang ti Linteg”. Naisardeng daytoy idi pumusay ti hues. Ita, ni Atty. Nole Lansangan (“Dear Attorney”) ti agdama a legal counsel dagiti agparikut iti kalinteganda a legal.
Panagtagibalay
Ala, malagipmo met ti kolum ni Aling Charing ti “Aglutotayo” iti Bannawag manipud dekada 1950 agingga iti dekada 1970? Kunak ket! Dagiti nalaing a mangan a kas kadata, paboritota dayta a benneg. Ita, itultuloy ni Ading Liday T. Segundo daytoy a benneg babaen ti “Aglutotayo”. A supsuportaran met ti kolum ni Elizabeth Madarang-Raquel iti kolumna a “Tips wenno tarabay iti pagtaengan, salun-at ken dadduma pay.”
Malutluto, Maib-ibus
Asino koma ti makalipat itoy a kolum ni Apo Arturo Madriaga Padua? No diak mariro, Ansuan, idi pay dekada 1960 a nangrugi daytoy. Sa naisardeng idi mapan idiay USA ni Apo Art. Idi agsubli idi eleksion ti 1991, intuloyna manen ti nagsurat. Ania ti sekreto daytoy a kolum no apay a magusgustuan dagiti readers ti Bannawag? Adu ti pakpakatawana ngem namsek met kadagiti impormasion iti nadumaduma a mapaspasamak iti aglawlawtayo.
Dagiti Salaysay
Malaksid kadagiti pagsiriban a matawingmo, Ansuan, iti Literatura Ilokana, nakaad-adu nga impormasion ti ited kenka dagiti salaysay. Kasla bubon a di maatianan, kunada man, dagiti panid ti Bannawag a pagtaudan iti ammo kadagiti pisikal ken espiritual a bambanag iti rabaw ti daga, lokal man wenno internasional.
Ni Jose Abletez ti malaglagipta, ania, Ansuan, a nagaget nga agsursurat kadagiti salaysay a mapaspasamak iti lokal ken ganggannaet, iti nadumaduma a topiko. Analitikal dagiti salaysayna isu a makatulongda iti naun-uneg a pannakaawatmo iti banag nga ibagbagana. Ni Neyo Valdez ti simmukat kenkuana itoy a pangted.
ALA, nakurang ti tiempo a manglagip kadagiti adu a linaon ti Bannawagtayo iti unos ti 75 a tawen. Ngem daytoy ti siertok, Ansuan, gapu iti patinayon a panagbasbasam iti Bannawag, kurang laengen ti diploma a mangpasingked iti adu a natawingmo nga adal itoy a magasin, wenno iti awaganta man laengen nga Unibersidad ti Bannawag.—O
(Iti uneg ti 36 a tawen manipud idi 1961, nagpaay ni JSPH, Jr. iti Bannawag iti nadumaduma a takem: Proofreader ken Editor ti Dandaniw, sa Editor ti Literatura, sa Managing Editor agingga iti panagretirona idi 1997.—Editor.)
(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 2, 2009, panid 6-7,40.)
Comments
Post a Comment