Manipud iti Editor iti Maika-75 a Panagkasangay ti Bannawag

KADATAYO nga Ilokano, uray awan la ti awan, a kas itay kunada, no agkasangay ti maysa nga ipatpateg iti biag, itiliwam iti manok a partien a pagsasanguan, laokam iti tangkoy wenno bihon. Wenno saan, ilutuam iti miki, hanabale a madiguan iti di malangoy ti agabalayan, basta maawis amin a kakaarruba. ‘Tay kunadan, napia la nga adda pagsasanguan ken rason tapno makapagiinnestoria, makapagkikinnatawa ken pangpairut pay iti panaglalangen. Ket siempre pay, makantaan ti agkasangay. Iti Ilocos Norte, nalatak ‘tay kanta a para iti agkanaganan a kastoy ti pangrugianna:
Padapadakam’ a sirararagsak/ A kumablaaw, mangipaduyakyak/ Ta nagtengan, aldaw a pannakayanak/ Ni (nagan ti agkasangay) a napnuan gasat!
Ita, agkasangay met ti Bannawag. Apo, ta nairanrana ketdin iti panagpilpilaytayo pay laeng iti wallages da Bagyo Ondoy ken Pepeng, sa adda pay dayta simmangkautro a Ramil! Awan manok a matiliw, miki a madiguan, ispagheti a maidasar?
Ala, bay-anyo man ketdi a ti agkasangay ti agidasar. Isu nga uray kaskasano, iti laksid ti panangdappuor dagitoy a bagyo, nangruna ken ni “Pepeng”, iti Amianan a nagraramokan ti puli ni Saluyot, umay kadakayo ti Bannawag itoy naisangsangayan a bilangna, kas panglagip iti maika-75 a panagkasangayna. Bay-anyo nga umayna ipalagip a di ammo ni Ilokano ti sumuko, a ni Ilokano, kas met la itay mula a saluyot, uray iwallawallages ti angin, pagtunglaben ti layus, agungarto latta. Kirogen man ti tikag, no dumteng ti arbis, ne, adda latta agtubo a Saluyot! Kasta ti kinaandur ni Ilokano. Isu man met a pinadayawan ni Dr. Jim P. Domingo ti puli ni Ilokano (panid 12), ken kasta metten, a, ti Bannawag gapu iti kinaandurna met (panid 6, sinurat ni Apo Juan S.P. Hidalgo, Jr.).
Wen, naandur ni Ilokano. Iti uray sadino a man lugar a pakaisadsadanna, iti man Mindanao, wenno idiay man Hawaii, Alaska, California ken dadduma pay nga estado ti America, kadagiti nadumaduma a pagilian iti Asia, iti Europa, Russia, agramut a kasla saluyot.
Ket dayta ti dandaniwan, ramrambakan ti Bannawag. Ket ni puli nga Ilokano, dandaniwan, ramrambakanna met ti kinaandur ti Bannawag. Saan a tinnapik iti abaga dayta, dakayo met. Ta kasla agkabsat ti puli ni Ilokano ken ti Bannawag. Agkabagis, kunatayo man laengen. Agpimpinnatibkerda. Isu a naandurda.
Isu a nadanon met ti Bannawag ti maika-75 a panagkasangayna.
Ammok ti sumaruno nga ibagam: “Ay, lakay la nga agpayson ti Bannawag! Kas kalakayen ni Apongko a Lakay!” Kasla diak nangngeg nga imbagam: “Baket la nga agpayson ti Bannawag! Kasla ken ni Apongko nga Akket!”
Wen, aya?
Lakayen ti Bannawag, no tao koma, kas kuna ngarud met laeng ni Apo Hidalgo.
Ngem naidumduma ti Bannawag ta iti laksid ti pananggabgabbo kenkuana ni Panawen, mapagtaltalinaedna latta met ti kinasarantana. Kas man la natakuatanna no ‘yan ti Ubbog ti Biag.
‘Yan dayta nga Ubbog ti Biag?
Adda kadakayo a readers dayta! Adda kadakayo ti Ubbog ti Biag a pagsaksakduan ti Bannawag iti inumenna.
Ket natakuatan met ti Bannawag dayta babaen ti panangdengdengngegna, panangrikriknana iti kayatyo a nanamen manipud kadagiti binulong ti Bannawag— nga isu met ti yar-arungaingna a lutuen dagiti mannuratna.
Idi pay a kastoy ti ar-aramiden ti Bannawag— wen, kastoy la ketdin manipud pay idi 1934, tawen a damo nga iruruar daytoy a magasin. Ammona a managpilikayo a readers ket masapul nga isangbayna iti pagtaenganyo dagiti kapipintasan a mabasa iti tunggal lawas.
Ken kas pudno a kabagis, masapul a raemen ti Bannawag ti kinasirib ti kabagisna— ket dakayo, a readers dayta.
Daytoy met laeng ti gapuna ita a kayatmi manen a denggen no aniat’ makunayo— ket idalanmi daytoy iti maysa a pasalip, a nayon metten, a, ti pangrambaktayo iti Diamond Jubilee ti Bannawag (panid 9). Iti kasta, ad-adda pay a makapagserbi ti Bannawag kadakayo. Wenno maipaayna kadakayo dagitay kaskenan a kasapulanyo.
Ala, wen.
Ket nasayaat met siguro no dakamatenmi metten ditoy ti maipanggep iti mabasbasayo a pannakaimulmula ti Bannawag Diamond Jubilee Tree. Daytoy a gannuat, kas paset met laeng ti panangrambak ti Bannawag iti maika-75 nga anibersariona, maysa laeng daytoy a panangipalagip iti kinapateg ti panangtagibi ken panangsaluadtayo iti nakaparsuaan. Ket ania ti maysa kadagiti wagas a mabalintayo nga aramiden no di ti panagmula iti kayo? Ammotayo a ti kayo ti mangagsep iti sabidong a managan iti carbon dioxide. Isu ti angsenna tapno di koma dayta a sabidong ti angsentayo. Ket isublina kadakayo a kas oksiheno, nga isun ti angsentayo. Dagiti ramutna, saan laeng a pengdanna ti panagreggaay ti daga no di pay ket urnongenna ti danum tapno dina layusen ti tao. Ket dayta a maurnong a danum, isu met laeng ti pagbiag ti tao. Ti kayona, maririt nga agbalin a tabla a pagbalay, wenno maaramid a papel— a kas iti nakaimalditan ita daytoy basbasaenyo. Ti kayo, paggapuan pay ti agas. Pagaponan ti billit. Paglinongan ti mautoyan. (Basaen ti panid 24). Ne, ania pay ti sapulem?
Ket dayta maysa a kayo, paaduem; ikaduam kadagiti dadduma pay nga addaan berde a bulbulong; umang-angesda amin. Isu nga umang-anges met ti lubong. Ikkatem dagitoy iti lubong ket ti angsen ti lubong, carbon a sabidong. Carbon a bukodtayo met laeng a partuat. Iti simple a pannao, agsakit ti lubong. Aggurigor. Ket kas kuna dagiti sientista, isu a marikriknatayo ita a panagbaliw ti panawen; dumdumteng ita dagiti nagpaiduma a bagyo ken layus no di man nagpaiduma a tikag.
Isu a nainaw dayta gannuat a panagmula iti Bannawag Diamond Jubilee Tree. Bassit nga addang, ngem, ne, sipupuso nga inaklon daytoy dagiti nadumaduma nga organisasion, kangrunaanna dagiti mamaestro ken mamaestra ken dagiti local government units.
Isu nga adu ti rumbeng a pakaragsakantayo itoy a panangrambak ti Bannawag iti maika-75 nga anibersariona.
Ket dayta a ragsak, idanon met ti Bannawag kadakayo a readers.
Isem a di malaon ti bolsa ti Bannawag.
Ala, bassit man ti maidasar ti Bannawag a paglalanglangan itoy a panagkanagananna, nanamentayo ken inanamaentayo a babaen ti kaasi ti Apo, agtultuloy ti kinasarantana tapno tunggal lawas, sumangbay kadagiti pagtaenganyo a nagimet iti adal, impormasion, namnama ken linglingay wenno iti kinuna ni Apo Hidalgo a kas maysa nga unibersidad.
Ala, ket danggayandakami ngaruden (kada Literary Editor Juan Al. Asuncion, Poetry ken Entertainment Editor Ariel S. Tabag, ken Layout Artist Jeff Hitosis); kantaentayon ti “Padapadakam”!
--Cles B. Rambaud

(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 2, 2009 a bilang, panid 4.)