sagbibinting a daniw

sagbibinting a daniw ken dadduma pay
koleksion dagiti dandaniw ni ariel s. tabag
umuna a gunggona iti salip iti daniw, atila 2005. saan ketdi a nayawat ti premiona a kuarta a $350 gapu iti di napakpakadaan a panagpukaw ti alimunumon ni apo artemio tolentino ignacio nga esponsorna. gistayan nabayadan iti dakkel, ngem nalabit talaga a naikari a nalalaka dagitoy a dandaniw. dagiti namarkaan iti *, naidatag iti bannawag nupay saan nga amin ket naipablaak. no diak mariro, addan dagiti naipaskil idi, ngem ulitek manen ket sangsangkamaysada itan. adtoy man, appo, dagiti berso ti agtutubo, nabuangger pay laeng idi a rikna:


sagbibinting a daniw

sagbibinting a daniw kunada iti berso dagiti lua
ken saem dagiti ubbing a pinutot ti panagallaalla
ti siudad iti sardam a nagatgatad ti jollibee wenno mcdo
ngem iti uki wenno suso a kalpasan a naitig-ab ti burger,
imbungonda ti plastik ti nagtukel a dara, impisokda
iti drum a pagaangatan dagiti aso a pinagballa ti tao.

siak ti mannaniw a ginatadanda iti binting ti mangikur-it
iti ladingit dagiti mauram a darepdep ti eskuater ken magaburan
a panagibi ti away iti sardam a kinugitda ti obispo ket inlaokda
iti fundador ti darana a kalpasan ti padaya dagiti henio ti panagalimon,
sinuktanda iti doliar ti panid ti biblia ta imbungonda iti ared-ed
ti kaper kas opertorioda iti eukaristia dagiti dara ken lua.

yalkansiada dagiti sagbibinting a daniw a nakagatadan
dagiti pangta ti piskel ken pingki ti kimat ken sangi
ta saan kano a maikari iti banko ti bagas, balitok ken pisos,
maummong itan a kas rebolusion iti karsel, umingel a kas basi
sa aglati ket bumileg a kas iti sabidong a lana, aglubbuak
a kas iti bara ti lubong ket agnunog iti barukong ti bulkan.

siak ti mannaniw nga agtagikua iti amin a saem
ken ladingit a naikur-it kadagiti bakir, desdes, tanap,
eskinita, pader, utek ken nakem. wayawayaak ti nayalkansia
a daniw ket singirenna ti hustisia iti listaan dagiti lua
ken dara tapno mananamna ti imnas ti panaglalanglang
dagiti putot ti nagallaalla a sardam a nabuniaganen iti amian.


*darepdep ti agdaldaliasat

agawidak koman nupay diakon magatadan
ti serbisio ti tiket; bimmeggang ti petrolio,
timmangkenen a balitok: dimmapo
dagiti sensilio iti bolsak ta mailiwakon
a makiatag iti panagumbi dagiti estoria
dagiti tinagibita a parbangon.

ngem diak pay napugsat ti mitsa ti bomba
nga agkulkulaiseg iti boksit ti lubong;
sagaden ken idalimanekko pay ditoy barukong
dagiti tulang a sinigsigpat dagiti dangadang
iti entablado ken pulpito ken dagiti maladaga
a ganggannaet iti lawag; alawek pay dagiti dungrit
a yal-alinuno ti asuk ti siudad a kasilpo ti pabrika
ken maleta ti presidente; bangonek pay ti taeng
a pagkurnuan, pagparintumengan, pagpakleban
dagiti obispo, imam, maestro, baglan nga agtadek
ken agdayyeng iti maymaysa nga aweng;
agatangak pay kadagiti didiosen ta agsublida koma
iti baresbes, karayan, taaw, bakir, kapanagan, disierto…

agawidak koman ngem naisaldan ti naganko
iti libro a pakaimalditan ti patempateg…


*merkado ti lasag

awanan gatad ti sensilio kadagiti naintar
nga angin, danum, lupot ken pangaldaw

ta naikuskosen ti rupa ni andres bonifacio
iti pader a nagbeddengan ti doliar ken piso.

agkallautangak iti alipuspos dagiti tao
nga agabang iti pannangan iti mcdo

ta agtilmon ti guardia no sungbatanna
ti burburtia ti innapuy ti karinderia.

saan, diak kayat ti makutoran a kas iti ubing
nga agideldel iti payong kadagiti krosing

ken mrt; agkusilap ti aircon ti bus no tumawarak
ta saan met a mangngaasi ti ligay ti diep a rugak.

iti sangagantilia a bagas, isaldak ti lategko
ta insakoda ti kinellengko a sandi ti shabu

ken uki a mangnutnot kadagiti nangisit nga uttog
ti gabinete, mangkiki iti siding ti presidente a duldog.

no iparitdan ti umanges, ilibasko nga ipisok
ti agongko iti lata ti bulding a nakakita iti dios.


*katedral ti saem

sumaklangak ita iti sakaanan dagiti saem
dagiti dapan a nangtaklay kadagiti desdes
wenno abenida ken eskinita a nakaimuntaran
dagiti riduma, siit ken beggang a gabat
ti dangadang ti darisayen a nagtapingar
iti doliar ken ti bakes a nagbaag iti bullalayaw
a plataporma ti presidente. agsikaw ti boksitko
a kas iti apges ti naiduros a kari ti panagrennek
iti tian: ngem, ay, awan ti dara wenno danum
nga agayus a mangyikkis iti panagbisin
ken waw dagiti rengngat a kinelleng
ken tulangan a dakulap a nangappupo
iti tinonelada a kalio a masansan a buttawan
ti asido a lua a batonlagip dagiti marsuod
a pabrika wenno mapuoran a kompania
a nagsusuon iti lubong; agsaning-i ketdi
iti umel a dung-aw a saning-i met
ti sensilio a kumamang iti litania ti kopita
a nayabel met iti kinasin-aw ti lino.

sumaklangak itan ta diakon maliklikan
ti maitibkol uray iti pasilio nga agturong
kenka; diakon mapaggidiat ti ostia
ken murkat iti basuraan dagiti bulbullagaw
a kosinero wenno ti arak ken isbo
dagiti nagbarong a nangalun-on kadagiti perlas,
balitok, bakir, dawa: isuda a naibatek
kadagiti adigi daytoy a katedral.

ganggannaetak, apo, iti opertorio dagiti annakmo.
no maikari: idatonko dagitoy tugot a nakaimalditan
ti pakasaritaan ti ilik. ta itan sumaklangak…

inton bigat, manen, pawilanda nga umabrasa
kenka dagiti kas kaniak a sakasaka.


*agsulbod ti paltog

agsulbod ti murdong ti paltog iti sabong
kas iti sagibo ti mayo nga anien dagiti ubbing
ti kannag a nangisagawisiw iti talinaay ti kannaway
iti bukot ti nuang. agadiwara ti ayamuom
a mangep-ep ti langsi ken alumiim iti kaunggan
ti siudad ket agtugmokda iti asuk ti kandela
a manginsenso iti nangisit a sikog ti ulep
tapno maipasngay ti danum a mangugas iti sabidong
ti daga.

agsulbod ti sabong iti murdong ti paltog
no iduayyami ti panagibi dagiti riari, kulintaba
ken sardam kadagiti ubbing a putot ti konstitusion
nga uttog. iladawanmi ti dungngo ti gagan-ayan
ket makitada no kasano a pinasgedan dagiti butirog
dagiti matada ken ti panaggil-ayabda a nangsilmut
iti sagumbi a nakaipempenan dagiti arep-ep ti away:
agluada iti dara no mapaneknekanda a berdugoda
iti innada.

agkan ti linnaaw ti sabong a nagsulbod iti murdong
ti paltog ket suknorenna ti kaunggan dagiti ubbing a berdugo
tapno agtalinaay ti dara, kablaawanna ti litania dagiti birhen
a rosario a mayukkor iti padeppa ti abaga ket abrasaenda
ti panangibabaet dagiti imakulada nga eskapular a mayaspili
iti puso, an-anib a mangitunda iti desdes nga agturong
iti sagumbi dagiti sardam a lallayan ti riari ken kulintaba
a panagapon dagiti nuang ken kannaway ken ubbing ti kannag.


*birbirokek ti taraon

i.
birbirokek ti taraon, ti kongregasion ti innapuy, karne
ken nateng: ti bunga ken apit ti panagkurno dagiti piskel
ken derrep iti parabur ti ulep ken daga a kalpasan a simmangbay
kas sandi ti kararag ken panagtalek, sinab-ok dagiti birkog,
minarkaanda iti balitok a maibugas iti singsing ken aritos,
kinawesanda iti pisos. diak itan malasin ti taraon a kasimpungalan
ti padaya – tagilako itan a kalpasan a naardiodan iti doliar,
nagpunto dagiti bang-i, kired ken rennek nga inudek-udek
dagiti baskula ken binting; kas landok itan a magatadan
iti dagsenna. nailatoken ti taraon ket naidaya iti parambak
dagiti amerikano, sanglay ken kusipet kadagiti merkado
iti dakulapda kas iti pannakailatok ti dalem, puso, utek
ken naganko iti lamisaan a namarkaan ti wb ken imf .

ii.
sapsapulek ti danum, ti danum a saguday ti ulep, bakir,
ken petalo a mangep-ep iti saem ti igaaw, kasingin ti anges
ti maladaga a kalpasan a nagumbida iti panagibi ti bibig,
inisbuan dagiti dugyot, kinaritda ti ulep, pinadsoda ti bakir,
rinamesda ti petalo. diak itan malasin ti danum a kararua
ti lua-- sabidong itan a nangyaluyo iti dara a mangsuknor
iti nabati pay a sabidong nga agnunnunog iti boksit ti daga.


*dara iti kalsada

iti amin a naisurat, ipategko laeng
ti insurat ti tao babaen ti darana.
--friedrich nietszche
agballaak 'ti kunada no agsalaak kadagiti kalsada,
agtadekak iti idadateng dagiti dios ti pannangan,
dagiti mannursuro iti pannangan iti umno,
awan ti maiduol a murkat kadagiti agpalpalama
ta narnekandan iti parabur dagiti ebanghelista
a butiog iti panangisuratda iti saraawda iti leksionario
dagiti natan-ok, insaknapda kadagiti disierto
ken tanap ken bantay ti kinutimanda a saem
ken iti panagdebosionda iti bagi ken dara: isuda
dagiti santo ta naumadan a mangamiris iti garakgak
ti ugaw.

agballaak ti kunada no urnongek ti dara, imilkatko
iti pader ti naganko ta panagsayasay iti dara wenno ling-et
ti kinabannuar; tinaldengandak idi parukmaek koma
dagiti kabusor ti gawat, kinaw-itanda ti agongko
iti doliar ken gasolina ket naglibutak iti dakulapda.

agballaak ti kunada no luganannak ti espiritu ti dara
dagiti mannalon wenno mangngalap wenno peon
ta kinamaag ti nalabaga wenno espiritu ti kigaw,
saan a maparukma ti piso ken balitok wenno muleta.

agballaak ti kunada no agayatak iti dara, ti dara
a kasimpungalan ti anges, kasingin ti puso
nga agay-ayat iti dios a sumangbay ket agsala
iti kalsada, tadekanna ti espiritu ti dara
ti disierto, tanap ken bantay: agkaysada
nga agsayasay iti barukong ti lubong.


*selda ti naglati a lateg

no ngirsiam ti pila dagiti bao ken sipet
a mangkibkib iti lati kadagiti dakulap
ken lategmo, aganninaw dagiti dapan
a nangdaliasat kadagiti kari ti tambak
a nagtunged iti grasia dagiti limbang
ken urit: mailiwka iti sukog ti arado,
iti sang-aw ni sawak, iti bang-i ken umbi
dagiti garami, iti bun-as ken imnas ti dawa.

tunggal agpugiit dagiti kiteb a mangnutnot
kadagiti dukot iti bukotmo, mariknam ti bantot
dagiti imbuatmo a kaban a namarkaan iti sanglay
wenno amerikano; agsikaw ti boksitmo
iti sangalabba a gatad ti arado, nuang, ling-et,
lua ken daram; agrasaw ti kararuam a dinangan
ti piso; malukot ti gemgemmo a minalmalo
ti baskula; sumgiab ti matam a pinagarrap
ti pestisidio ken ganagan: wagwagem
ti rehas bareng no maregreg ti langit
ket dengngepen dagiti ulep ti rupam,
aklonenda dagiti gura, saem ken lua.

no malagipmo ti impatakdermo a kalapaw
iti anasaas ti parbangon, rimat ti agsapa,
ling-et ti agmatuon, liwliwa ti sardam,
apirasem ti dungngo kadagiti lagaem
ken lagaemto latta nga arapaap ti abaniko,
picture frame, candle stand, porselas:
ipasigmo kaniak, isuratmonto man
a kayatko a dakulapen ni angel locsin.

no agparintumeng ti alintatao ti matam,
apirasen ti pangngadua ti barukongko:
kasano nga ipakaammok nga umadanin
ti panaglalanglangyo iti saguday ti bangkag
iti pagtaengan a naadigianen iti matmaturog
a butiog a nagmaskara iti alas; naintar
iti tawa, tugaw, papag, agdan, dalikan
ti lipstik ken marihuana; naap-apan
iti saibbek ti parbangon a nakaiburdaan
ti naganmo?


*tambak nga agpa-malakanyang

iti tunggal masekka a bunubon, agdayyeng
dagiti billit-tuleng a binugiaw dagiti dursok
nga igam ken patig a nangdakay ken nanguram

kadagiti kalapaw a nakasindian dagiti derrep
a tabako sa nayarsang iti sellang ti waig ken bangkag.
ilibutmi ti sangakerker a darepdep ti away

kadagiti tambak a nakaipumponan dagiti rurog,
isudan dagiti nagbeddengan ti kinelleng. agraepkami:
aganges ti pitak a matukitan iti langto, agkimaw

ti buntiek iti panaggipi ti pagay nupay ammomi
a naimaldit ti bun-asda iti kontrata dagiti baskula
ken sako. idarekdekmi manen dagiti bambanti

uray ngirsian laeng dagiti salaksak: lapdanmi
nga idatengna ti senial ti nadangkes a pannakapuor
manen dagiti kinelleng. ay, ipumponmi iti tambak

dagiti dung-aw ken panes dagiti dapan a riningiadan
ti igaaw ken rebolusion dagiti bingkol iti panangitalaw
ti ugaw kadagiti grasia ti bayakabak. tabasenmi

dagiti ruot a pagbugian dagiti bisukol ken paginawan
dagiti igges, pagumokan dagiti dangaw ta beddenganminto
latta dagiti kinelleng iti ling-et kas iti pannakabeddeng

ti danum ken angin iti sabidong dagiti pulbura.
ibuyogminto dagiti dawa iti tarigagay ti labba
ken bigao, ummongenmi dagiti itta ta mailiwkami

unayen iti iniin ti alsong ken padaya ti tagaang
ken kaldero ta maipasagad ti nabun-as iti tambak
a kumamang iti pasilio ti malakanyang dagiti tig-ab.


dios ti angin ken danum

asino ti nangibaga nga adipennatayo ti sekretario ken espiker?

isuda ti situtudio nga agtungpal iti tammudo ti malakanyang,
usatanda ti kalsada a nabangenan iti pasdek ken pagtaengan
no aglibut ti doliar ken piso iti bukot ken alipusposda, ay,
uramenda ti gemgem ken utektayo no limosentayo dagiti murkatda
ket isuratda iti konstitusion a rebolusion ti mangipukkaw
iti panagsikaw ti boksit ken pannakaadas ti dara. panagsulpeng
kunada no ibasuratayo dagiti amerikano nga igam ket punasantayo
dagiti daradara a kris sa idalimanektayo iti agamang wenno ikalitayo
iti bangsal ket runoten dagiti nagarasawan ti padaya ti sardam.

no agtakder ti biag iti mendiola wenno rotonda ket yikkisna: siak
ti dios ti daga, agrukbabkayo iti angin ken danum ta siak met laeng
ti karayan ken amian, agellek ti robot a nagsiding ken nagpandiling
ket uray no agrareken ta impapelnan ti titulo ti filipinas, agkanta
iti telebision ket ipasindayagna a paraiso ti adda iti utekna a kas
iti soap opera nga adda ti biag iti “sa dulo ng walang hanggan,”
agbalseda ken ti kardinal a nangisaad kenkuana a didiosen ti edsa
kas rambak iti idadateng dagiti puraw a didiosen met a mangpulutan
iti lateg ken lalaemtayo.

datayo ti adipen ti biag: agtungpaltayo iti unnoy ti angin ken danum
ket itan-oktayo ti bagi a pagtaenganda. subbotentayo ti taraon
nga agpaay iti boksit, ipempentayo ti pakasaritaan dagiti nangirakurak
iti ayat iti utek, ipasdektayo ti pagtaengan ti kararua, ti santuario
a manguram iti amin nga agrukbab iti robot nga aglamut iti balitok,
doliar, pisos, bakir, titulo, igam ken gasolina ngem mangabrasa
ken mangilili kadagiti adipen ti karayan ken amian.

ta adipennatayo ti dios ti angin ken danum…


*rebulto a ganggannaet

padasenka man a kasao iti lengguahe
nga agpadata a ganggagannaet

ta kaano pay a nagtaengka iti lubong
a nangpugsat iti linas ti puraw
ken nangisit, intandudoda ti ari
a nangpadso kadagiti didiosen
ken adipen ken ayup, nangabrasa
kadagiti ayup met laeng iti telebision,
nagkari a yimutna ti taraon iti panawen
ti gawat, ilemmengna ti karayan
iti tiempo ti waw; nangaron iti temtem
nga agalipaga iti siding iti dapan
a mangdurog tapno agtadek iti dayyeng
ti dangadang: subaenna dagiti rungsot
ken gura ti buli a minuli dagiti heneral;
nangisakab iti imahen ti dios iti bambanti
a nagrurog iti pika ken paltog ket binuniaganda
iti kinatan-ok ken sagrado nga igam ti langit?

ta kaano pay a pinagtaengdak iti lubong
a nanglais kadagiti bulsek ken umel,
intungpada dagiti dakulap a pinapudaw
ti aircon ken kemika a nanglabus iti kalson
dagiti ubbing ken nataengan; nangisbo
kadagiti karayan ken waig sa ikannawagda
a kinadalus ti mangrunaw ken manguram
kadagiti eskuater; nangkurab kadagiti bantay
ken bakir, kunada a ti panagrennek
ket panangigamer ti kararua iti rimat ti siudad;
nangitanem kadagiti masirib, propeta, maestro
sa ideldelda ti rupami iti panid a nakaidasayan
ni rizal wenno nakadingpilan da gomburza
ket palakpakanmi ti panagdiskurso ti diputado
a nangikitikit iti naganna iti filipinas
a batonlagip met dagiti dara ken ling-et
ken luami nga imbolsana; nangipaidam
iti angin ken danum iti rugit a kas kaniak?

ania aya ti maris ti bullalayaw nga ayat?

ibatik koma dagitoy basura iti sakaanam.
saanen, ta iti itatallikudko, rebultoka latta.


*abenida ti barukong

nupay dangdanganek ti oras kadagiti pasdek
a nangitawataw kadagiti darepdepko,
matmatak iti law-ang ti panaginnabel ti rimat
ti bulan ket maimdengak ti samiweng ti amian.
masapulak ti pagtaengan iti panagumbi ti barukong.
mariknak, wen, mananamko latta ti imnas ti agek
ti linnaaw kadagiti nagukrad a darepdep ti sabong
nupay nabisibisan met iti ling-et ken lua
ken dara kadagiti panagparintumeng iti ulep
tapno yetnagda ti kaasi ken grasia ti baybay
kadagiti natikagan nga asug ti uma a nagtadekan
dagiti karantiway a bambanti a saksi dagiti pammakada
ti dawa a mangpaypayapay iti kannaway.

nayurit itan iti law-ang dagiti desdes ken tambak
a nangrukodak kadagiti addang nga agturong iti bun-as
ti dawa ken nanginawak kadagiti balikas dagiti anasaas
ken aplaw dagiti bulong: indulinko dagiti naregreg
iti panunot a sagneb dagiti nagrusing a kari ti panagsubli
kas iti ama a mangipayapay iti kalupi iti tawa
a kambas ti agina a mamalubos iti tunggal ipapanaw…

nupay dayasennak ti nangisit a tudo, sagaten ti dakulap
ken kuppokuppo tapno masibugan ti kinelleng iti barukong
ta taripatuekto latta dagiti agrusing iti puso ket ipariskonto
iti tunggal sennaay ti karayan. kas kadagiti bulong,
binirokko ti purok a pagtaktakderan ti kayo a minuli
ti bagyo, taptapatan dagiti tumatayab, ag-agkan
ti amian ken tuwato, makitkitikitan iti patempateg…

iti panagmanto ti rabii uray gumilgil-ayab
ti siudad, ammok latta dagiti suli ken eskinita
ti puso ta nagtaengen ti rimat ti bulan iti panagsegga.
daliasatek dagiti sulisog, laaw, taguob ken angseg
ti nailian nga abenida a nabuniagan iti presidente
ti filipinas: kumpet ti sabidong kadagiti dapan
ngem, ay, ipigadko iti ridaw ti katedral wenno santuario
tapno mamurmurayan ti dios iti angdod a manglungsot
koma iti puso ken utek…

ta agawidakon iti panagibi ti barukong
a nakaabelan ti rimat ti bulan ken samiweng ti amian.