TARAQUI

Taraqui
Sarita ni ARIEL S. TABAG

Nakaikeddengen. Naamirisnan ti amin…

IMPISOKKO iti backpack a ‘yan ti unipormek a para basketbol dagiti gamigamko nga adda iti lamisaak: mug, Parker a bolpen a di pay unay nausar, headphone ken ti hand grip nga itay pay a mangpapaanges iti maselko.

“Dika mapan agay-ayam?” dinamag ni Resty, ti kaabayko a layout artist ti Fun Page Section ti broadsheet a kangrunaan nga imalmaldit ti kompania a pagtrabahuak.

“Agay-ayam!” intanabutobko. Naparimrimak ket natiliwko ti siddaaw kadagiti matana. Ania ti kinuanan daytoy a mulengleng? kunana ngata ketdi. Ngem isuna man ti agyan iti sasaadek ta kitaenna. Kasla taltaliawek manen ti naggapuak!

Innak agay-ayam iti basketbol ti kayatna a sawen. Iti ngamin innem a bulanko iti trabahok, diak pay naglangan a nagbasketbol, wenno nag-gym. Pribilehio daytoy dagiti empleado. Pabor kaniak ta mamantinerko ti pisikal a langak— a diak met ipangas ngem saan a gagangay. Awagandak ngarud, aya, iti Taraqui nga awan ti gapgapuna?

Ni Asseng, daytay Ilokano nga staff ti “The Northern Bulletin” nga ile-layoutko, ti nangbuniag kaniak iti Taraqui. Nasaysayaat kano ngem iti pogi ken guapo ti kayatna a sawen. Ta daydiay pogi, ipampanaganda kano iti aso, idinto a daydiay guapo, paltog no kabarbarona pay laeng wenno para iti nasiglat iti pallot. Dina met imbaga no ania a klase ti pallot.

Kuna ni Asseng, astig iti Tagalog ti asideg a kaipapanan ti taraki. Ket tapno manayonan kano pay iti “cuteness” (terminona), binaliwanna ti ispelingna, nagbalin a Taraqui. Magustuak. Isu a Taraqui ti awagda kaniak.

Maysa pay, kaykayatkon a ti kinatarakik wenno ti itsurak nga umarngi kano ken ni Coco Martin ti pakaam-ammuanda kaniak. Naruamak met ketdin ngem kasla maalumiimak latta a maammuanda a putotnak ti maysa a Puraw a soldado iti nanangko a kalpasan ti panaglaklakona iti liwliwa idiay Zambales, napan ketdin nagpatpatagabo iti DOM a kailianna pay met idiay Porac, Pampanga. Nagpatagabo, kunak, a, ta uray naikkanna iti dua nga annak ‘diay lakay, nagtalinaed met a tagabo ti nangibilanganda kenkuana. A nakairamramanak pay. Numona ta makiad-adu dagiti dua nga aburoy a lallaki nga anakda a mangbaon wenno mangkatos kaniak no kasta nga adda dida kayat. Isu nga idi diakon maanusan, uray kakugkugitko ken agtawenak laeng iti sangapulo ket maysa, kimmuyogakon iti trak nga agibibiahe idiay Baguio iti naparti nga aso.

Nakikabbalayak iti agassawa a partidor ken komersiante iti nateng iti Engineer’s Hill. Nasayaatda met. Didak naparparamanan iti kabil, ken maawatak ti panangbaonbaonda kaniak. Gagangay laeng, a, iti sangbay. Isuna laeng ta iti idadanonko iti Baguio, ngimmato met dagiti arapaapko. Ket parikutko no kasano a maragpatko dagitoy. Ania ngarud koma met ti ikaritko a maysa laeng a nagbalin a tagabo dagiti partidor? Ti kinalaingko nga agparti iti baboy, baka, nuang, kalding ken aso? Ti kinalaingko nga agkilaw iti ataata a baka ken nuang? Wenno ti kinalaingko nga agtempla iti pinapaitan ken kilawen nga aso? Awan, a. Isu nga immulak iti panunotko a nasken nga ayonak ti amin a gundaway a dumteng.

Dandanin matawenanak iti Engineer’s Hill idi adda bakla nga aglaklako iti ukay-ukay a nangidiaya iti ipapanko idiay Manila. Pagbasaennak kano. Diakon nagtaktak, nakikuyogakon kenkuana. Simrekak iti maysa nga eskuela elementaria iti Batasan— tunggal agsapa ta iti malem, mapanak agbantay iti puestona iti Sandigan Market. Saan pay idi a pinadarusdos ken pinatikapan ni Bayani Fernando dagiti balbalay iti abay ti kalsada.

Siempre, adda kasukat ti amin nga impapaay ni bakling kaniak. Imbes la ket ngarud a nagsayaatak, nairarekak sa pay. Ania ngarud ngamin ti maipagpannakkelko iti panagyanko iti daydiay a bakla? Ti panangsagidna kaniak? Ti panagtammengko agingga a nakasapulak manen iti sabali a nangampon kaniak? Uray ni Asseng ket agsanaltek no pagdamagak.

Wen, naestoriakon ken ni Asseng ti dadduma a kabibiagko. Diak ketdin ipangas ket naragpatkon dagiti arapaapko iti bukodko a panglakagan? Nupay kasta, pinilik laeng dagiti inestoriak. Ngem ad-adda met nga insinged ni Asseng ti bagina kaniak. Siguro, agbirbirok iti maisuratna ta piksionista pay ngamin. Addan nobelana.

Ania dagiti naestoriak ken ni Asseng?

Nagbasaak iti AMA iti computer course; sa innem a bulan nga English course ta planok idi ti sumrek iti call center ta malaksid a dakkel ti sueldo, kasla game dagiti call center agent a babbai; ken innem a bulan a massage and acupuncture course. Ngem kinapudnona, awan ti naileppasko kadagitoy. Saanak met a dagmel. Ngem gapu ngata ta awan dagiti dadakkelko a mangiwanwan kaniak, saan a nasarut ti adal kaniak. Ad-adu ti arisgar.

Kinse aniosko idi maimanehokon ti bukodko a biag. Adu a klase ti trabaho ti pinadasko nga inaplayan. Ngem awan met nayat a nangala kaniak no di laeng ti maysa a junk shop. Para bagkat iti basura. Diak tagibassiten daytoy a trabaho. Ipagarupko pay ketdi nga isun ti paglaklakayak a pasapulan. Ngem iti naminsan, kinuna ti maysa a baket nga immay naglako iti tinakaw sa a waya ti koriente: “Ano ang ginagawa ng ganyan kaguwapo dito?” (Malagipko man daytay awag ni Asseng iti nalaing iti pallot.)

Idi a naamirisko a mabalinko a pagnaaran ti langak. Tinaripatok a nasayaat ti bagik. Pinadakkelko dagiti maselko iti gym. Ket pimmigsa ti appeal-ko. Naannadak ketdi iti sinerkak a trabaho. Ta kas kuna ni Echo a nagbalin idi a mentorko, piliek kano laeng dagiti babaknang a matrona a kas ken ni Vicki Belo wenno babakla a kalanglanga da Boy Abunda ken John Lapus.

Idi agtawenak iti disiotso ken agpangato, below 40, matrona man wenno single a napuskol ti petakana, ti nagbalin nga standard-ko. Kasta, a, ta nagadu met nga artista ti ibagbagada a kalanglangak. Simpre, agduma met ti bayad ti chocolate labrador ken ‘tay nadungrit nga ‘askal’.

Ngem kas nakunak, pilpiliek dagiti estoriak. Diak imbaga ken ni Asseng dayta a trabahok. Nagpabrikaak: simrekak iti call center (saan a pudno ta saanak a nakapasa iti eksamen ken interview), bell boy iti maysa a hotel (pudno ngem dua nga aldaw laeng iti Sogo), receptionist iti maysa a dakkel a nalatak a beauty salon (daytoy ti nagbayagak ta maysaak a masahista, maibagay iti pudno a pagsapulak).

“Kasano a nakastrekka ditoy?” sinaludsod ni Asseng iti naminsan, bayat ti panangur-urnosna iti InDesign ti pannaka-layout ti artikulo maipapan iti panagkasar manen ti maysa kano a mararaem iti Hawaii. Dina manen nagustuan ti layout-ko.

Masemsemak la koma ta namin-anon a dinamagna dayta. Ken iranana a damagen tunggal urnosenna ti trinabahok. Imbagak nga inserreknak ti ikitko. Kas kadagiti immun-una ngem daydi a panagdamagna, nagulimek. Dina man imbaga, ammok a dinan kayat ti maballaagan manen. Binallaagan ngamin ti maysa a bossingmi iti opisina a ti laeng trabahona ti mabalinna a biangan.

Apay nga ammok? Wen, ta daydiay ikit nga ibagbagak, adda sinningedda iti bossing a nangunget ken ni Asseng. Ket ni ikit, isu met la ti aw-awagak iti Sweetie no agkitakami iti Sulo Hotel tunggal rabii a makalagip wenno no mail-ila iti lakayna a masansan nga agbiahe iti Europa ken America gapu iti negosioda. Dati nga agpampamasahe kaniak. Agingga nga inawisnak a rummuar. Nag-steady-kami. No steady, kayatna a sawen, saanakon a mangiruar iti sabali, kasta met kenkuana. Nasaysayaaten ti maymaysa. Ken nakitak a daytoyen ti gundawayko a sumiasi iti nakaikarunukonak a trabaho.

“Ikkannak ngarud iti regular a trabahok,” kinunak. Indiayana daytoy panagbalinko a layout artist. Uray ta adda kano met background-ko iti kompiuter. Pinasursuruandak iti Photoshop ken InDesign. Sa insuroda met kaniak ditoy opisina dagiti dadduma pay a trabahok.

“Uray ta Ilokano dagiti kakaduam, nalalaing ken nagagagetda,” agkatkatawa dagiti nadanonko a layout artist a nangibaga. Dagiti tallo nga editor ti kayatda a sawen: ni Asseng nga agarup kataebko, ni Manong Jack, ken ni Sir M— Manolito ti pudno a naganna ken kanayon a serioso isu a ninaganak iti Sir M.

Pudno a nalalaingda. Nagadu a sasawen daytoy Asseng a diak idi maaw-awatan. Ken madillawna amin a dina koman madillaw iti trabahok. Ania ngarud ket saan met nga isu ti inadalko. Agingga a naamirisna a nalabit tsiks laeng ti common denominator-mi. Isu a tunggal agsaokami, adda latta maipanggep iti tsiks.

Ngem ammok met ti makikadua. Kurang man ti adalko, adu met ti nasursurok iti kaadun ti tao a nakapulpulapolko. Makais-isemak no malagipko no kasano a napaamok dagitoy tallo nga editor.

Kunam la no asinoda nga immay iti puestok da Asseng ken Manong Jack idi. Ngilangil kada sanamtek ti impakatda bayat ti panangmirmirada iti in-layoutko.

“Ninanattoyen!” kinuna ni Asseng. “Saan sa met a layout artist daytoy intedda kadatayo. Grade One C, row four sa pay!”

Nagkikinnissiim dagiti padak a layout artist ta dida met maawatan ti sasawenda.

Siak? Kunam la no nasuyatanak iti sangatimba a nalamiis a danum. Naawatak amin! Nabayagak ngarud idiay Baguio. Daydiayen ti benepisio ti diak panangestoria ken ni Asseng iti napalabasko.

Ngem ad-adda a kasla napateltelanak iti inraed ni Manong Jack: “Anusamon, a, nga urnosen. Lupluppon sa met la ti ammona nga urnosen.”

Pagtim-ogek kamman ida. Kabaelandak kad’ met no nagdakkelan ti bagik a nataraken iti gym. Ngem diak idi impadlaw ti semsemko. Immisemak ketdi. Ngem patiek nga isem-bennek ta kasla masirsiraman ti rupak idin. Sa pay la nakangirsi ti sumagmamano a layout artist a nalabit nakaawat iti “Grade One C, row four pay” a kasla kunkunada: Pudno dayta!

Isu nga iti karabiyanna, imbagak ken ni Sweetie ti napasamak. Ket iti pampanunotko: “No dida ikabkabilangan ti layout artist-da, agbirokda laengen iti sabali a trabaho!” Adda kad’ met mabalbalin ti laing no kaduam ni Apo Dios? Kitaek man ti laingda!

Kabigatanna, sakbay ti pangngaldaw, adda pay ketdin umas-asuk a kape nga inyawat ni Asseng kaniak. Sa kunana a kursonadanak kano ti kahera iti canteen. Ammok a panglanlanana.

“Nagbaba met ti taste-kon no patulak,” kinunak iti Tagalog.

“Kunakto pay!” inkatek ni Asseng. “Agpadata iti kalibre, Lakay. Isu met la a nalag-an ti riknak kenka. Birds of the same feather flock together!”

Kayatna a sawen, agpadakami a guapo? Ay!

Ti laeng ngata inangna, a, daytoy nga Asseng ti mangibaga a guapo. Malaksid a kuttongit, nakatangar pay ti buok iti tukatokna uray kanayon a kasla nakapomada. Sa nakaanteohos pay iti napuskol ti gradona.

Ngem saan a nagpaabak ni Asseng. Inalana ti magasin sa inukradna iti kolumna a “The Next Big Star” iti Entertainment Section.

“Bilangem no manodan a rimmuar dita,” kinunana. Sa nagrungiit iti ala Paquito Diaz. “Isuda amin, nagnada kadagiti dakulapko!”

“’Ta la pudno ti ibagam, a, Lakay,” kinunak ta masemsemak. Ngem malagipko met ti pabpabalinko a padasko nga es-estoriaek kadakuada.

“Uray makimat ti salawasaw, Lakay,” kinunana manen.

Binay-ak lattan. Amangan ket no pagustuan ti langit ti sapatana. No isuna laeng, sa tsiks ti pagsasaritaan, laklakaekon, a! Teritoriok daytan. Ngem narigat no mapagpauyok. Ta mapan a 90 porsiento ti trabahok, aramidenna. Sa daydiay nabati a 10%, urnosenna pay laeng. Adda nangipalapayag a dida agkasunguan iti daydi sinuktak. Napilitan a nagsursuro nga ag-layout ket no agririda iti daydiay sinuktak a layout artist, tumaray latta ti magasin uray aglangan.

Kadakuada a tallo, ni laeng Asseng ti makapatpatangko iti nasayaat. No kunak a nasayaat, daytay maipanggep iti tsiks, ania koma pay? Ni Manong Jack, malaksid kadaydi pananglaisda iti kabaelak, namnaminsan pay a nakisao kaniak. Iti daydi kamalman daydi sumuno nga aldaw ti panagpulongko ken ni Sweetie, immay nagtugaw iti abayko. Nakigtotak ngarud ta kunam la no aggapu iti tanem ti timekna a nabangag a pakaradap. Sa lampong ken addan sumaggaysa nga uban ti barbas ken imingna. Umatibuor ti agat-sigarilio nga angotna. Kasla saan nga agdigdigos ken naka-anteohos iti nabedbedan iti lastiko ti maysa nga ungkayna. Diak masdaaw a baro pay ta awan la ti makitak a pakaay-aywan iti langana. Sa no ania ti badona idi damo a makitak, isu manen ti badona iti dayta a yaasidegna kaniak: boots a kayumanggi, brown a kurduroy ken nangisit a kamiseta a pinasukotanna iti camouflage— a kuna ni Asseng nga impaw-it ti dati a militar a mannurat met itan a pada daytoy a mangnginum ken mannigarilio.

Adda sangkabassit malagipko iti imbagana: “Ammom, Barok, adda walo a kita ti sirib ti tao.”

Ket tinarastasnan nga imbaga dagitoy. Ingles a nakamboran iti Tagalog ti panagsaona. Mayat ti bengngatna. No koma nagaplay iti call center, naawat la ketdi a dagus.

“Aniaka kadagitoy?” Nakigtotak pay iti saludsodna.

Sakbay a makapagrasonak, nagsao manen: “Nalabit, kinesthetics ti paglaingam. Kas kada Michael Jordan kada LeBron James. Wenno ni Manny Pacquiao. Am-ammom met siguro ida. Kuna ni Asseng, nalaingka kano nga agbasketbol ken sursuruam kano payen nga ag-gym.”

Sa basta lattan timmallikud. Nabatiak a mangkudkudkod iti agongko ta nabati ti pay-odna nga agat-sigarilio.

Kas nakunak, Sir M ti awagko iti kangatuanda. Sagpaminsan la nga umay iti ‘yanko ngem adda latta itedna kaniak. No saan a burger wenno siomai, Cobra wenno Gatorade. Inikkannak pay idi iti bawang, lasona ken sukat’ Ilokano. Innalak. Sa intedko ken ni Sweetie. Apo, ket nakalima ribuak la ket ngarud a dina oras.

No ni Sir M ti agsao, umukuok met iti riknak. Kasla padi. Tumanung-edak lattan. Kanayon a naka-polo ken slacks. Kasla nakababain met ti saan nga agserioso iti diarna. Saan a kas kadagiti kataebna a minasmasahek.

Kas koma iti naminsan, kinunana: “Taraqui, partakantayo nga ileppas tapno makaawidtayo daras. Awanen ti katalinaayan ken karagsakan a disso no di iti abay dagiti kameng ti pamiliatayo.”

Ne, ta diak ketdin naiturturog daydi a saona. Nalagipko latta idin ni nanangko nga imbatik idiay Porac. Komusta ngatan? Sibibiag pay ngata daydi lakay nga asawana?

Dua a lawas itan ti napalabas, nakais-isem nga immasideg kaniak ni Asseng. Adda kano baro nga staff ti kaabayda a magasin. Napintas la ketdi ta maipanggep iti fashion daydiay a magasin.

“Kasla Rhian Ramos, Lakay,” kinuna ni Asseng. “No adda DJ Mo ni Rhian, adda met itan Asseng ni Miss Model!”

Nagayek-ekak. Gundawaykon a mangiparupa ken ni Asseng a saankami a “birds of the same feather”. Inkeddengko nga unaan iti ibagbagana a Ms. Model. Isu a sakbay ti alas singko iti daydi nga aldaw, naalakon ti pudno a naganna: Isabelle Ongpauco. Na-Friend Request-ko payen a dagus iti Facebook. Nakiddayak payen iti panagmemerienda iti kamalmanna. Anian a sam-it ti isemna! Kasla isem dagiti naglabas a nobiak.

Tallo la nga aldaw, kukuakan, inkarik iti bagik. Ngem bayat ti panaglabas ti aldaw, umikay met nga umikay ni Isabelle.

Kalpasan ti sangapulo nga aldaw, kunam la no nakutoran a kakok ti langa ni Asseng nga immay iti ‘yanko. Kunana nga umuna pay laeng nga addangna, piniddawilen ni Isabelle. Adda kanon mapispisel ni Miss Model a sungbatan. Kaopisinaanmi kano met laeng. Ken asideg kano a barkada ni Asseng.

Ania pay ti kayat a sawen dayta? Inukradko nga intaya dagiti dakulapko iti sanguanan ni Asseng, sa inngatok dagiti puon ti abagak, a kasla kunkunak: “Imbagak idin kenka!”

“Lokdit!” kinunana ketdin sa timmallikuden.

Diak naawatan daydi nga inaramidna.

Idi kalman a panagbuyak iti “Captain America” iti SM Manila, adda paris a nagna iti sanguanak. Ket uray la a dandani natalimudawak. Saan a gapu iti agat-sigarilio a naangotko no di ketdi gapu iti nakaaklili iti lampong ti buokna a lakay! Ni Isabellemi ken ni Asseng, ibuyan ni Manong Jack!

Diakon lineppas ti buybuyaek. Rimmuarak. Masmasdaaw ti aglako iti sigarilio iti sango ti SM ta kinugtakugtarak ti poste ti nakidiablo nga LRT. Diak mabubos a panunoten no kasano a kinayat ni Isabelle daydiay a dulpet a Lakay Jack!

Ngem naammuak idi rabii ti gapuna. Binukibokko ti internet— iti Google. Adda dagiti dina ammo ti agapresiar iti pudpudno a kinalasbang wenno itoy a gundaway, iti kinaguapo. Isu dagiti kas ken ni Isabelle Ongpauco ti awanan iti kuna met laeng ni Manong Jack nga spatial intelligence.

Ngem apay nga agem-empakeak? Malas ti amin a malas. Pinaglusulosnak ni Sweetie. Mangididiaya iti sabali a pagopisinaan. Ta ni Isabelle, siumanna gayam iti asawana a negosiante a masansan nga agbiahe iti Europa ken America.

Isu nga ita, awanen trabahok. Ket sumallin ta sumallin manen iti panunotko dagiti balakad ni Sir M kaniak a di nangpaturog kaniak idi rabii.

Wen, panawen metten nga agpakadaak ken ni Sweetie. Agpayso nga ikkannak manen iti sabali a trabahok. Ngem itoy a padasko, diakon kayat ti agkarkarawa. Naamiriskon: saanko a lubong ti lubong a paggargarawak.

Husto ni Sir M. “Awanen ti katalinaayan ken karagsakan a disso no di iti sidong ti pamilia.” Agawidak idiay Pampanga, iti sidong ti inak, tapno baliwak ti agarapaap.

Iyaonko met laeng manipud iti backpack ti hand grip a kanayon a pagpatpatangkenak ken ti Parker nga inted ni Sweetie. Imparabawko iti lamisaanko nga ammok a diakton makita pay. Tinallikudakon. Nabati ni Resty a masmasdaaw pay laeng. “Sursuruek pay nga i-layout ti bukodko a biag,” intanamitimko. “Bareng dinakton ay-ayamen ti panawen.”—O

(Naipablaak iti Bannawag, Agosto 15, 2011 a biang.)